​Алдарта дуунуудые зохёогшо

Анатолий Андреевэй ду­расхаалда зорюулагдажа хэблэгдэһэн номтой та­нилсалгын үдэшэ үргэн дэлисэтэйгээр, үнэн нүхэдэйнь дулаахан дүхэриг соо үнгэрбэ гэхэдэ, алдуу болохогүй. Юуб гэ­хэдэ, ерэһэн бүхы зон олонхи дуунуудыень хүл дээрээ бодон угтажа, дуушадтай хамта дуулал­сажа, замхашагүй альга ташалгаар үдэшөө.

Үнэхөөрөөшье, Буряадаймнай бэлигтэй хүгжэм зохёогшын дуу­нууд арадай дунда хаа-хаанагүй зэ­дэлжэ байдаг, хүн бүхэнэй сэдьхэл зүрхэ эзэлһэн “алтан жасын” дуу­нууд ха юм. Тэдэнь хэдэн үе дамжан, мүнөөшье болотор мартагдаагүй, “арадай дуунууд” гэжэ суурханхай. Хүгжэмшэдтэ иимэ сэгнэлтэ юунһээшье үлүү шагнал, һайхан магтаал болоно бшуу. Анатолий Андреевэй дуун бүхэниинь мэдээ­жэ. “Эжыдээ”, “Хани нүхэдни”, “Инаг дуран, мүнхэ дуран”, “Эгэшэ аха хо­ёртоо” гээд лэ, тооложо барашагүй бүтээлнүүдынь буряад дуунай дээ­жэ болодог.

Анатолий Андреевич Андреев - Буряад ороной үндэһэн соёлой хүгжэмэй түүхэдэ элдэб жанрай зохёолнуудай, тэрэ тоодо Буряад Уласай гимнын хүгжэмэй автор, багша. Тэрэ 1941 ондо Улаан-Үдэ хотодо түрэһэн намтартай. 1963 ондо Улаан-Үдын хүгжэмэй учи­лищиин хүгжэм найруулгын таhаг дүүргэһэн гэжэ һануулая. Хүгжэмэй олон жанрнуудта зуу гаран зохёолнуудые бэшэhэн габьяатай: оперо, балет, симфониин поэмэ, оратори, драмын зүжэгүүдэй хүгжэм, форте­пианын пьесэ, романс, хоор болон дуун болоно.

Бэлигтэй хүгжэмшэн зохёо­хы ажалдаа багшанарайнгаа, ур­дахи үеын хүгжэмшэдэй заншал үргэлжэлүүлдэг байгаа. Гэбэшье аха үеын хүгжэмшэдтэ адляар зо­хёохо гэжэ оролдоогүй. Мүнөө үеын хүгжэмэй шэнэ арга хэрэглэ­жэ, илангаяа симфониин ба камер­на хүгжэмөөр hонирхожо эхилһэн юм. Дунда үеын хүгжэмшэдэй тоодо ородог Анатолий Андрее­вэй зохёохы ажал хадаа урда ба шэнэ үеынхидэй хоорондо хол­боо байгуулһан гэхэдэ, алдуу болохогүй.

Үнгэрһэн үдэшэдэ Анатолий Андреевэй хани нүхэдэйнь, суг һураһан үетэнэйнь дурсалганууд уншаг­даа. Дмитрий Шостакович иигэжэ бэшэһэн байдаг: “А.Андреевые ма­най хүгжэмшэдэй эблэл ходо хараа­даа абажа, юун гэжэ һананаб, мүнөө ямар юумэ бэшэхэеэ байнаб гэжэ дандаа адаглан байхаар һэн”.

“Би булган талата Буряад орон­до дуратайб, Буряад Уласай гимн һайн һананаб. Минии һанахада, энэ дэлхэй дээрэ буряад арад зоной гимн эгээ һайхан”, - гэжэ Москвагай мэр ябаһан Юрий Лужков дурсалга соогоо тэмдэглээ һэн.

Суг хамта нэгэ һургуулида һураһан нүхэрэйнь, мүнөө амарал­тада байһан дотоодын хэрэгүүдэй полковник Ким Зодоевой дурсалгаһаа: “Толятой суг хамта Ивалгын һургуулида ном шудала­абди. Харин би хоёр ангяар дээгүүр һурааб. Бидэ хоёрые хүгжэм нүхэсүүлһэн. Анатолий тиихэ үедэ үлеэбэри хүгжэмөөр һонирходог һэн. 10-дахи ангида һуража ябаха­даа, Анатолий түрүүшынгээ най­руулга зохёоһон. Энэ нүхэрөө ходо­доо ехэ тайзан дээрэ хараха дуран байгша һэн. Харин мүнөө болоходо, Анатолий Андреевэй агууехэ дуу­нуудыень зон дуулаһаар. Ямаршье жаргалтай зон гээшэбибди, иимэ хүгжэмшэнтэй байһандаа”.

- Би Анатолитой суг хамта нэгэ ангида һураһамби. Толя тэнюун, томоотой налагар, аалин даруу, һайн зантай, урагшатай, хүндэ туһатай хүн байһан юм. Басагадта хүндэ хартаабхатай хүнэг гү, али ямаршье хүндэ юумэ үргүүлдэггүй байгаа. Энээн тухай дуунуудыень шагнажа, ходо һанажа байдагби, - гэжэ суг һураһан үетэниинь, Ородой Холбоото Уласай, Буряад Уласай габьяата багша, Хори аймагай хүндэтэ эрхэтэн Людмила Муруева хэлээ.

Буряад Уласай соёлой габьяа­та хүдэлмэрилэгшэ, Буряад Ула­сай шангай лауреат, мэдээжэ хүгжэмшэн Пурбо Дамиранов ии­гэжэ һанамжалаа: “А.А. Андреев буряад хүгжэмэй, буряад дуунай “гэгээн бэлиг” шуу. Эдэ һайхан дуунуудынь зоной дунда мүнөө боло­тор ирагуу гоёор зэдэлнэ. Агууе­хэ хүгжэмшэнэй үедэ шабинь байһандаа баярладагби. Тиихэдэ Анатолий Андреев Хяагтын хүгжэмэй тус­хай һургуулида багшалжа байһан. Жэлэй туршада долоон хоно­гой нэгэ үдэрыень ажалай болон хэшээлнүүдэй хоорондо ябажа, хүгжэмдэ һураа бэлэйб. Хэдэн олон жэлнүүд үнгэрбэшье, тэрэ­нэй дуунууд хүгшэрдэггүй, харин үшөө шэнэ маягаар зэдэлжэ, “ара­дай дуунууд” болоод байна гэжэ һанамаар. Анатолий Андреев сэхэ сэбэр, һайн һанаатай, талаан бэлигтэй хүн гээшэл даа”.

Гунга Чимитовэй үгэ дээрэ зохёогдоһон “Хани нүхэдни” гэһэн дуу Буряадаймнай бүхы “одод” тэрэ үдэшэ гүйсэдхөө. Үнэхөөрөөшье, сэдьхэлдэ дулаахан энэ үдэшэ Анатолий Андреевэй тон дүтын зон, нүхэд суглараа. Хүгжэмшэн өөрөө энэ дуун тухай иигэжэ хэлэһэн байна: “Хани нүхэдни” гэжэ дуун хани нүхэдтэм, дуушадта зорюу­лагдаа. Энэ дуун нэгэ хэдыхэн саг соо бэшэгдээ. Дуун гээшэ хүнэй сэдьхэлэй байдалһаа, гүнзэгы хүбшэргэйһээ гараха ёһотой, саа­шадаа һонирхолтой үгэнүүд дээрэ үндэһэлэн, аялга боложо зэдэлнэ ха юм”.

Анатолий Андреевэй дуунууд доро бүгэдэ үндыһэн гээшэбди. Үшөө үри хүүгэднай, аша гушанар­найшье эдэ мүнхэ дуунуудыень шагнажа, шэхээ хужарлуулха юм даа гэжэ найдагдана.

Сэсэг ШОЙНХОРОВА