​«... Дуран, бодолойш дууе дахинаа һэреэхэл»

Иимэ һайхан уянгата нэрэтэйгээр хабарай түрүүшын үдэр Буряадай гүрэнэй ехэ һургуулида багша, уран зохёолшо, ирагуу найрагша, уран зу­рааша, сэтгүүлшэ Ким Цыденовэй 80 жэлэй ойдо зорюулагдаһан Уран зохёолой уласай урилдаан 5-да­хияа үнгэргэгдэбэ. Урдахи урилдаанууд Ким Цыдено­вэй ургаһан, һураһан, хүмүүжэһэн, багшалһан Яруунын Үльдэргэ нютагта үнгэргэгдөө һэн.

Ким Цыденов 7-дохи ангида һуража ябаха­даа, түрүүшынгээ шүлэг зохёоһон, харин оюутан яба­хадаа, үргэлжэ зохёолнуудые найруулжа эхилээ. Тэрэнэй зохёолнууд “Ярууна”, “Буряад үнэн”, “Буряадай залуу­шуул” сонинуудта, “Байгал”, “Байкал” сэтгүүлнүүдтэ саг үргэлжэ хэблэгдэдэг байгаа. Хэдэн номуудынь Буряадай номой хэблэлээр гаргагдаһан юм.

Доржо Банзаровай нэрэм­жэтэ Буряадай багшанарай дээдэ һургуули дүүргээд, Ким Цыденов Яруунын, Хо­риин сонинуудай редакци­нуудта хүдэлөө. Удаань түрэл Үльдэргынгөө һургуулида Цокто Номтоевой һуралсалай талаар орлогшо захирала­ар хүдэлөө. 1970 ондо захи­рал болоод хүдэлжэ байта­раа, 1971 ондо оройдоол 34 наһандаа хүндэ үбшэндэ дайрагдажа, наһа бараа.

Наһанайнь нүхэр Анна Чи­митдоржиевна нүхэрэйнгөө хэблэгдэнгүй үлэһэн зохёолнуудынь, зурагуудынь на­ринаар хадагалжа ябана. Мүнөө үхибүүдынь түрэл ха­маатантаяа Ким Цыденовэй зохёолнуудые, зурагуудые хүсэд дүүрэнээр суглуулан бүридхэжэ, “Бусахал даа, ха­бар” гэжэ удха ехэтэй нэрэ­тэйгээр хэблүүлээ. Номтой танилсуулгын үедэ уран зо­хёолшын басаган Виндарья Кимэй:

- Ном соо абымнай уран зохёолнууд, уран зурагуудһаа гадна, нүхэдэйнь, үетэнэйнь дурсалганууд, урдахи урил­даануудта хабаадаһан бэрхэ эдиршүүлэй эрхим зохёол­нууд оруулагдаа. Мүнөө са­гайхяар яһала олоор, мянган хэһэгээр хэблэгдээ. Бидэ бул­та энэ ном хэблүүлжэ, олондо хүргэһэндөө баяртай байнаб­ди, - гэжэ урматайгаар тэмдэ­глээ.

Ким Цыденовэй нагасынь басаган Цыбигма Жамьянов­на Цыжипова:

- Ким ахамнай урдахияа хараһан, мэдэһэн байгаал даа, - гэжэ хэлэхэдээ, - ехэ байшан гэр табяа, 3 хүүгэдтэй болоо, багшалаа, 34 наһандаа хэды олон уран зохёол бэшээб – тооложо табигдаһан тэрээ­хэн наһан соогоо туйлай ехэ юумэ хэжэ, бүтээжэ шадаал даа, - гэжэ уярна.

Ким Цыденов һурахадаашье, хожомшье олон һайн нүхэдөөр ханилжа ябаһан. Илангаяа Буряадай суута Бу­лат Жанчипов, Цырендулма Дондогой, Сергей Цырен­доржиев, Зэгбэ Гомбожабай зохёолшодтой ехэ нүхэсэдэг байгаа.

Үльдэргынгөө һургуулида багшалжа байхадаа, жэлэй амаралта абажа, нютагтаа түүхын, хизаар ороноо шэн­жэлгын музей байгуулха ажал эршэтэйгээр ябуулаа. Мүнөө Үльдэргын арадай музей соо Үльдэргэ нютагай сэнгүй нангин баялиг: Шэл­дээ Зангиин һэлмэ, Бабжа баатарай номо, Молон багшын хэтэ, хутага, алталмал шодон, гандан, бүреэ, бэшхүүр гээд лэ олон тоото хоморой шухаг зүйлнүүд наринаар хадага­лагдажа, олоной омогорхол болон байдаг.

Эхэ хүбүүн хоёрой нангин харилсаае Цыбигма Жамья­новна домоглон хөөрэхэдөө, ганса хүбүүн хадаа Кимэй Цырма эжыдээ тон анхарал­тайгаар хандадагые онсол­бо. Бүри оюутан ябахадаа, эжыһээнь хүлисэл гуйһан уянгата шүлэг зохёогоо һэн.

Буряадай ехэ һургуулиин буряад хэлэ хүгжөөлгын түбэй захирал Афанасий Елаев олоной урда үгэ хэлэ­хэдээ, энэ урилдаан буряад хэлэнэй, үндэһэн зохёолой үргэмжэлгэдэ ехэ түлхисэ бо­ложо үгэбэ гэжэ онсолоо:

- Ким Цыденовэй 80 жэлэй ойдо зорюулагдаһан энэ хэм­жээ ябуулгада ехэ олон зон хабаадаба. “... Дуран, бодо­лойш дууе дахинаа һэреэхэл” урилдаанда Буряад Уласһаа, Үбэр Байгалай хизаарһаа, Эрхүү можоһоо 150-яад хүн наһанай 4 хэмжүүрээр ху­бааржа хабаадаа. “Уянгын шүрэ” гэжэ уран шүлэгэй, “Уран һайханай юртэмсэ” - үргэлжэ зохёолнуудай, “Хур­са гуурһан” - сэтгүүлшэдэй, “Үлгы нютагни” - зүжэглэмэл зохёолнуудай болон “Үнгэтэ юртэмсэ” – буряад зохёолнуудай удхаар уран зу­рагуудай урилдаанууд һонирхолтойгоор үнгэржэ, илагшад дипломуудта, Ким Цыденовэй түрэл гаралнуу­дай тогтооһон мүнгэн шан­гуудта хүртөө.

“Хурса гуурһан” урилдаа шүүгшэдые толгойлһон “Бу­ряад үнэн” Хэблэлэй байшан­гай захирал Баяр Балдановай хэлэһээр, түрэл буряад хэлэн дээрээ бэшэдэг хүнүүдэй байгаа сагта буряад хэлэм­най хосорхогүй.

Эрхим зохёолнууд, зура­гууд “Буряад үнэн” сониндо толилуулагдаха, тиигээд сог­солбори ном болгожо гаргаг­дахаар хүлеэгдэнэ.

Анна Огороднигой гэрэл зураг