Үглөөнэй 10 сагта Гутайн субаргын дэргэдэ буряад хубсаhаа үмдэнхэй нютагаархид хүйтэн гэнгүй ёохор наадаяа хатаржа, халуунаар айлшадаа угтаа. Ерэhэн айлшад: хаяа хадхажа hууhан шэмээшэг Мотняhаа, 100 модоной шахуу газарта оршодог Билюутэһээ шэмээшэг артистнар, мэдээжэ харлан-сонгоол угсаатан, аймагай баруун хилэ хадхаhан Дунда-Хэрээтэһээ, зүүн тээхи Хонхоло, Шанага, Дабаата, Шэбэртын түлөөлэгшэд мүн.
Бэшүүр аймагай бага hууринуудай тоодо 42 үрхэтэ айлтай, 140 ажаhуугшадтай Гутай ородог. Энэ нютаг Улаан-Үдэ хотоhоо урагшаа 172 модоной зайда, аймагай түб Бэшүүрhээ 35 модоной зайда оршодог. 17-дохи зуун жэлэй эсэстэ, 18-дахи зуун жэлэй эхиндэ хори буряадай Хуасай обогтон, удаань Гушад угай зон ерэhэн. Нэгэ үедэ Хёлгын хойто бэедэ эгээл олон үрхэтэй байhан. Бага hууринуудай hандарха үедэ гутайнхид Шэбэртэ, Улаан- Үдэ руу нүүhэн. Мүнөө болоходо, наймаанай дэлгүүршье, hургуулишье үгы. Һая болотор хүдэлжэ байһан фельдшерскэ пунктда хүдэлhэн эмшэншье болёо.
Гутайн түүхэ баян, домогууд олон. Мэдээжэ эрдэмтэн Галина Номогоновна Очировагай бэшэһээр, Заряаханда Чингис хаан амардаг байгаа, моринойнь туруугай мүр үлдэhэн. Бүри анханда Монголhоо Гутай баабай ерэhэн. Октябриин хубисхалай урда эхин hургуули байhан. 1928 оной тоололгын дүнгөөр Гутайhаа 32 эрдэмтэ лама гараhан. 1920-1922 онуудта гушад угайхидай ехэнхи айлнууд Монгол руу нүүhэн. Мүнөө үедэ үндэр наhатанай нэгэн Очиров Няндык Моногонович хани нүхэр Вера Дугаровнатаяа Шэбэртэдэ байдаг, бүхы наhаараа нарин тоологшоор хүдэлөө. Рандалов Юрий Базарович - хэлэ бэшэгэй мэдээжэ профессор.
Үндэр нэрэ зэргэдэ хүртэhэн, дээгүүр зиндаатай ехын гарай эмшэн Мункуев Виктор Доржиевич Сочи хотодо түбхинөө.
Бэрхэ тамиршан, шуран шамбай Бимбаев Дугар Бимбаевич Улаан-Үдэдэ Евгения Раднажаповнатаяа байдаг.
Уран зохёолшо Гомбожапов Тимур Батуевич ниислэл хотодо байдаг. Янжима баабай баhал тэндэ ажаhуудаг. Тугаарай Галина Номогоновнае тэмдэглээб. Үндэр наhатай хүгшэд гэхэдэ, Цыренова Дулма Самбуевна, Жимбусанова Ольга Цыреновна, Матханова Клара Будаевна, Тубанова Нимасу.
Гутайнхид ехэ ажалша зон гэжэ мэдээжэ. Жэшээлбэл, хубиин хэрэг эрхилэгшэд Султумов Баир Цыдендамбаевич, Тубанов Зоригто Очирович, Дагбаев Бато Данзандоржиевич, Бадмаев Солбон Федорович, Чемитов Жаргал Владимирович хамтадаа 5 мянган хонитой.
Түүхэдэ мэдээжэ болоhон олон багшанар, хүдөө ажахын ажалшадые дурдахада, нютагайнгаа, хүн зонойнгоо хии мориие үргэжэ байhан Цырен-амбай (Паланов) Улаан-Үдэдэ албаяа хаажа байдаг.
Олон багшанарай багша, угай ехэ удаган Балтахинова Валентина Батуевнае тэмдэглэе.
Магад, олон хүнүүдые мартаhан байхаб, хүлисэл гуйнаб.
Сагаалганай урда
Сагаан һарые угтуулан, эбтэй эетэй, ажалша шамбай Гутай нютагайхид ехэ ажал ябуулжа, нютагай Соёлой байшаниие газаа, досооһоонь, оройень мүнөө сагайхяар заhаа.
Буряад Уласай Арадай Хуралай Түрүүлэгшын орлогшо Владимир Павлов мүнгэн бэлэг оруулжа, ехэ туhа хүргөө. Баруун-Гутайн сомон дарга Александр Слепнев 50 мянган түхэриг, Бэшүүрэй соёлой таhагhаа Лариса Захарова 10 мянган түхэриг дамжуулаа.
Ходо туhа хүргэжэ байдаг Ким Султумов Улаан-Үдэһөө нютагаа ерэжэ, Баруун-Гутайн сомоной һунгамал Солбон Бадмаев нютагай зондо ехэ туһа хүргөө. Энэ үедэ нютагай Соёлой байшаниие даагша Роза Дагбаева сүлөө забгүй хүдэлөө гэжэ тэмдэглэе.
Сагаалган-2О18
Гутай нютагайхид шара Нохой жэлые угтахаяа бууһан айлшадаа Соёлойнгоо байшанда оруулба.
Энэ ехэ найрта үндэр наhатай Н.Н. ба В.Д. Очировтан, Г.Н. Очирова, Г.С. Мункуева түрүүтэй холоhоо ерэhэн нютагай эдэбхитэд олон байгаа.
Тайзан дээрэ бүхы үйлэ хэрэгүүдые Жаргал Чимитов, Алдар Дашанимаев ехэ hайнаар ябуулаа. Эхиндэнь нютагай артистнар угтамжын дуунуудаар угтаа.
Шэбэртын дасанай шэрээтэ Данзан амбай Сагаалган эхилээ гээд, hайндэрнай hайнаар үнгэрэг гэжэ зальбараа.
Нютагай, энэл Баруун-Гутайн угсаатан, Шэбэртэ тоонто нютагтай Буряад Уласай Арадай Хуралай Түрүүлэгшын орлогшо Владимир Павлов уhан буряад хэлээр 2018 ондо ямар ажалнууд хэгдэхэб гэжэ хүн зондоо тодорхойгоор хэлэжэ үгөө. Бэшүүрэй тоhоной заводой захирал, Арадай Хуралай һунгамал Александр Савельев, Бэшүүрэй захиргаанай харюусалгата ажал ябуулагша М.П. Григорьев, Баруун-Гутайн сомон дарга А.А. Слепнев гэгшэд дулаахан үгэнүүдые дурдажа, зоноо амаршалба.
Улаан-Үдэдэхи Бэшүүрэйхидэй эблэлэй хүтэлбэрилэгшэ Валерий Молотовой орлогшо Светлана Бальжанова нютаг зоноо халуунаар амаршалба.
Эгээл түрүүшын «Буряадай нэгэ үдэр» урилдаанда hонирхолтойгоор Дунда-Хэрээтын түлөөлэгшэд «Гал тахилга», шэбэртынхид «Дүгжүүбэ», олон жэлдэ «Алтарганада» ходо эрхимээр хабаададаг, ехэ дүй дүршэлтэй харланайхид «Тоонто нюулга» гэhэн удхатай үйлэнүүдые харуулаа.
Арадай дуунуудые бүхы түлөөлэгшэд дуулажа, арад зониие баярлуулаа. Мотня ба Билюутын шэмээшэгүүд өөрынгөө хубсаhаар гоё дуунуудые дуулаа. Энэл тайзанһаа мүнөөнэй эстрадна олон дуушад суглараад байhан зондо бэлэг болгон, олон дуунуудые зорюулаа.
Шэхэнэй шэмэг болгон, буряад дуунуудаа гүйсэдхөө гэхэдэ: В.Бадмадоржиев, Б. Лыгдэнов, М.П. Бадмаева, С.Ц. Цыдыпова, Б.Л. Эрдынеева, В.И. Лизунова, Т. Б.-Д. Эрдынеева, С. Самбуев, М. Петухова, Э.Б. Балданова, Н. Авдеева, Ж.Р. Цыдендоржиева болон бусад. Эдэнэй дунда эгээл наhатай Шанагын түлөөлэгшэ, нютагай Ветерануудай зүблэлэй түрүүлэгшэ Надежда Дондукова хонгёо дуугаа хангюурдаа.
Найр нааданда үмдэхэ гоёлой толормо хубсаһануудые харуулhан Шэбэртын түлөөлэгшэд С. Эрдынеева, Т. Эрдынеева, М. Бадмаева; гутайнхид Ю. Дондукова, Дабаатын А. Цыремпилова, Шанагын Н. Дондукова, Харланай Е. Бадмаева ба бэшэншье хүн зониие, айлшадаа гайхуулаа.
Айлшадтаа халуун сай барюулжа байхадаа, бэлэг сэлэгтэйгээр хүндэлжэ, гутайнхид тоглолтоёо үнгэргөө.
Дүнгүүд
«Буряадай нэгэ үдэртэ» 3-дахи hуурида эбтэй эетэй шэбэртынхид, 2-дохи hуурида харланайхид, 1-дэхи hуурида гэрэй эзэн гутайнхид гараа. Арадай дуунуудта 3-дахи hуурида Н.Д. Дондукова (Шанага), С.Ц. Цыдыпова (Дабаата), 2-дохи - М. Бадмаева (Шэбэртын түлөөлэгшэ), 1-дэхи hуурида Гутайн Ким Султумов гараа. Мүнөө үеын дуунуудай мүрысөөндэ шалгарагшад: 3-дахи шанда Э. Доржиева, О. Батуева, 2-дохи шанда С. Самбуев, Б. Петухов (Харлан), Б. Лыгдэнов ба В.Бадмацыренов (Гутай), 1-дэхи шанда М. Бадмаева (Шэбэртэ), Ю. Уралев (Дабаата). Заншалта буряад дэгэлээр В. Доржиева (Харлан), В. Митыпов (Хонхоло) - 3-дахи шан, А. Цыремпилова (Дабаата), Д. Очирова (Шанага) – 2-дохи шан, М. Петухова (Харлан), аха дүү хоёр С.Бадмаев (Гутай) ба Б. Бадмаев ( Шэбэртэ). Мүнөө үеын гоёые харуулhан С. Дармаева (Харлан), Н. Дондукова (Гутай), С.Эрдынеева (Шэбэртэ).
Бүхы дүнгүүдээрээ 3- дахи hуурида шэбэртынхид, Харлан 2-дохидо, 1-дэхи hуурида талаан бэлигтэй гутайнхид гараа гэжэ жюриин гэшүүд Л. Захарова, Б. Базаров мүнгэн шангуудые барюулаа. Улаан-Үдэhөө ерэhэн Цырен амбай бүхы ноёдые, айлшадые, һүзэгшэдые, нютагаархидаа гараhан шара Нохой жэлээр амаршалаад, С. Бадмаевта, К. Султумовта баярай мэдүүлгэ барюулаа.
Үнгэрhэн Тахяа жэл хүндэхэн байгаашье һаа, бүгэдөөрөө шара Нохой жэлые угтан, арад зомнай ашатай, наhан дээрээ наhа нэмэжэ, ухаан бодолнай үшөө хурса, үри хүүгэд үлзы жаргалтай, үбгэд хүгшэд үри хүүгэдээрээ үнэр баян, гэр бүлэдөө, гуламтадаа нангин холбоотой, үнэн сэхые заажа, ёhо заншалаа алдангүй, элүүр энхэ, эбтэй эетэй, бурхантай буянтай hуухамнай болтогой! Гутайнхидта ехэ һайн hайханиие хүргэнэбди.
Шэнэ жэлээр, Сагаан hараар, Сагаалганаар!
Цырендондок ЗАНДРАЕВ, багшын ажалай ветеран, Буряад Уласай габьяата багша