Үлгын дайдаар, хангай дайдаар нэмжыгшэ
Үлзы Буряад - манай нангин үлгы,
Сэлмэг сарюун, сэнхир номин шарайшни
Сэдьхэлдэмнай хэзээдэшье зулгы.
Энэ Буряадаймнай алдарта гимнээр гүрэнэймнай эгээл зүүн талын эхин болохо Камчаткын хахад арал дээрэ буряадуудай Сагаалганай найр эхилээ. Энэ дуу зал соо хамаг нютагаархид нэгэ доро бодожо, ородоор хамта дуулалсаба. Найр наадаа ябуулха хэрэгтэмнай Елизовско районой Нагорный гэжэ тосхоной Соёлой байшангай ажалшад ехэ туhа хүргөө. Удаань айлшадай дэбтэр соонь магтаалай үгэ бэшээбди.
Эндэхи буряадууд аяар 1995 онhоо сугларжа найрладаг hайн hайхан заншалтай юм. Камчаткын можо нютагай олониитын “Содружество” эмхиин түрүүлэгшын захирал, «Байгал» нэгэдэлэй түрүүлэгшэ Галсанов Валерий Семёнович гэжэ Эрхүүhээ гарбалтай хүн байна. Мүн нүхэрынь Светлана Гатаповна (Баргажан), манай Захааминай Үлэгшэн нютагай Дугарова Дарима Жамсарановна, Шара-Азаргын Зубарева Наталья Гавриловна (Давыдовтан, Максимовтанhаа) - эдэ найр наадаяа шадамар бэрхээр хүтэлбэрилжэ, сугларагшадай магтаалда хүртөө.
Удаань Буряад оронһоо гарбалтанай түрүү хүтэлбэрилэгшэд «Содружество» эмхиин Хүндэлэлэй грамотаар шагнагдаба. Ондоо яhатанай түлөөлэгшэд - азербайджан, армян, узбек, хальмаг болон бусад сугларhан буряадуудые Сагаан hараар халуунаар амаршалаад, дуунуудаа, үреэлнүүдээ зорюулаа. Хальмаг эхэнэрэй «Цагаан цараар!» - гээд амаршалхадань, сугларагшад халуун альга ташалгаар угтаа. Бидэ баhа иимэрхүүгээр найрладагбди гэжэ тэрэ мэдүүлээ. Тайзан дээрэ бурхан тахяатай, хуу эмхи гуримаараа байгаа hэн. Ород яhанай буддын шажантай залуу хүбүүн Сагаан hарын тусхайта ном уншажа, хүн бүхэн доро дороо альгаа хабсаран наманшалжа hуубабди. Энээн хоорондо зал соо хүбүүд санзайгаар зоноо арюудханад hэн. Гусиноозёрскhоо гарбалтай хореограф Колесник Елена Владимировна ород басагадые 3 буряад хатарта hургаhан байжа, шэмэглээтэй ялагар тэрлиг үмдэнхэй тэдэнь уян гоёор хатараа. Митупова Туяна Алана гэжэ басагантаяа өөhэдынгөө зохёоhон амаршалгын хатар, мүн япон, хитад хатарнуудые hайханаар гүйсэдхэбэ. Мүн тиихэдэ үнөөхи ород хүбүүмнай бэе тамирай його харуулжа, уладые ехэтэ hонирхуулба. Арюна Доржиева (минии ехэ басаган) тайзан дээрэhээ буряадуудай Сагаалганаа яажа угтадагынь, ямар удхатайень уншажа үгөөд, ородоор тэрэнээ тайлбарилаа.
Энэ мэтээр тоглолто дүүрэжэ, улад зон Сагаан hарын элбэг эдеэ, бууза, хатуу, халуун ундан, hүтэй ногоон сай амсажа, hониноо зугаалдажа hуубабди. Захааминай Бортоhоо гарбалтай эгээл үндэр наhатай Данзанов Михаил Дулмаевич айлшадтаа hайхан дуу бэлэглээ. Римма нүхэрынь Эрхүүгэй, тэдэ гэр бүлөөрөө ерэжэ, сэдьхэлээ ханаагаа. Би наhатайшуул сооhоо гаража, Захаамин нютагайнгаа хуушанай ирагуу найрагша Василий Аюшеевэй «Амаршалгын дуу» сугларагшадта зорюулааб. Ёнгорбой нютагhаа мүн лэ Зоригто Лыгденов дуратай дуугаа хангюурдаа, тиихэдэ хоёр басагадни – Арюна, Эржена баһа дуулаа. Удаа дараалан, аймаг бүхэнэй түлөөлэгшэд гаража, үреэлээ хэлэжэ, дуугаа хангюурдаа.
Зүгөөр захааминаархин эгээл олон байгаабди гэжэ тэмдэглэлтэй. Бидэ ёохороо хатараабди. Удаань hээр шаалган боложо, олоной hонирхол татаа. Зүгөөр hээрнай эзэеэ олоогүйл даа. Арбаад эрэшүүлэй түлбэритэ мүнгэн «Байгал» нэгэдэлэй хүтэлбэрилэгшэ Валерий Семёновичто баярай оршондо барюулагдажа, жасын хэрэглэмжэдэ үгтөө. Дуулаhан, хатарhан зондо, hээр сохигшодто гарай бэлэгүүд барюулагдаа. Тиигэжэл Буряад оронойнгоо нэгэ буланда hууhан шэнги боложо, нютагаа дурсажа, сэдьхэл зүрхөө ханаагаабди. Нохой жэлнай үрэжэлтэй байг, улад зомнай тайбан hууг гэжэ оло дахин хэлэгдээ. Камчаткын зон аминдаа, түрэл дайдаһаа таhархай hуугаашье hаа, ажалша, бэрхэ, шадалтайнууд байна. Энэ Нохой жэлдэ зорюулан, «Берингия» гэжэ экспедици эмхидхэжэ, 2018 ондо «Гиннесэй туйлалтын ном» соо орохоёо мэдүүлээ юм. Ушарынь гэхэдэ, нохойнуудта хүллөөтэй шаргаар каюрнууд энэ дэлхэйн эгээл утын зайда урилдахань бшуу. Камчаткын Мильково тосхонhоо Чукоткын тойрогой Марково һуурин хүрэтэр аяар 2100 модо зайда урилдаха гэжэ эмхидхэгшэдэй ехэ дарга Артём Чернов мэдээсэнэ. 15 хабаадагшад сооhоо 9 камчадал, 5 чукча, 1 москвич бии юм байна. Энэ урилдаан хадаа 1990 онhоо эхитэй. 1991 ондо 1980 модо зайда урилдаад, Гиннесэй туйлалтын ном соо ороhон юм. Харин мүнөө үшөө ута зайда урилдахань, энэ Нохой жэлдэ ехэ дэмбэрэлтэй хэрэг. Юуб гэхэдэ, Чукоткын үсөөхэн тоото арадуудта ехэ hайндэр болохонь дамжаггүй.
Зоя ЦЫДЕМПИЛОВА