​УРАГШАА ҺАНААТАЙ ХҮНЭЙ АЖАЛ БҮТЭСЭТЭЙ

Хурамхаан аймагай нэмэлтэ һуралсалай түб Ород гүрэнэй эгээл эрхим эмхинүүдэй тоодо ороо. Хүтэлбэрилэгшэнь Александр Сах­манов нэмэлтэ һуралсалай түбүүдэй эгээл «Эрхим захирал-2017” гэһэн нэрэ зэргэдэ хүртөө.

Хурамхаан аймагай хүүгэдэй уран бэлигэй түб 2015 онһоо үргэдхэгдэжэ, нэмэлтэ һуралсалай түб болоһон юм. Ганса уран һайханай талаар үхибүүдые хүмүүжүүлхэ бэшэ, харин байгаали шэнжэлэн хамгаалгын, сэрэгэй талаар бо­лон Эсэгэ орондоо үнэн сэхээр хүмүүжүүлгын, ниигэмэй, һайн ду­раараа туһалагшадай, аяншалгын ба хизаар ороноо шэнжэлгын, мүн сурбалжалагшын гээд шэглэлэй хүүгэдэй 15 нэгэдэлнүүдээр ажалаа ябуулна.

Һуралсалай болон хүмүүжүүлгын ажаябуулгада хамта дээрээ 16 мэргэжэлтэд хабаадуулагдана. Дээдэ ша­тын зэргэтэй 7 багша хүдэлнэ.

Һүүлэй табан жэлэй туршада энэ түб ехэ амжалтатай хүдэлнэ. Аймагай хэмжээнэй харалгануудта 453 дахин түрүү һууринуудые эзэ­лээ, уласай хэмжээндэ – шангай 85 һууринуудые, можонууд хоорондын – 10, Бүхэроссиин – 11, уласхоорон­дын – 1 шангай һуурида гараһан байха юм.

- 2013 онһоо эхилжэ тоолобол, иимэ Бүхэроссиин харалгануудта хэдэн дахин илаһан байха юм. Буха­тиева Нонна Москва хотодо үнгэрдэг “Национальное достояние России” гэһэн бэлигтэй залуушуулай туй­лалтануудай харалганда “Зоология” шэглэлээр 1-дэхи һуури 2013 ондо эзэлһэн байна. 2015 оной харалганда энэл шэглэлдэ Юлия Будаева 3-дахи һуури эзэлээ һэн. 2017 ондо тус ха­ралганда “Биологи, экологи, хими” гэһэн шэглэлээр Александра Саха­ровская 3-дахи һуурида гараа бэлэй. Москва хотодо болоһон В.И. Вернад­скиин нэрэмжэтэ эдиршүүлэй эрдэм шэнжэлгын Бүхэроссиин 23-дахи харалганда 2015 ондо Иван Зарубин 1-дэхи шатын шанда хүртэһэн байха юм. 2016 оной энэл харалганда Инга Малаханова “Экология растений” шэглэлээр 3-дахи һуури эзэлээ һэн. 2017 ондо Александра Сахаровская “Науки о водоемах” гэһэн шэглэлдэ түрүүлһэн байна, - гэжэ Александр Ухинович мэдээсэбэ.

2015 оной апрель һарада “Багуль­ник” гэһэн нэгэдэлэй хүмүүжэмэл Иван Зарубин бэлигтэй залуушуулые дэмжэлгын Ородой Холбоото Уласай Юрэнхылэгшэ Владимир Путинай шангай 1-дэхи шатын лауреат болоо һэн. Энэл түбэй хүмүүжэмэлнүүд 2014, 2016, 2017 онуудта бэлигтэй залуушуулые дэмжэлтын Гүрэнэй шангай уласай харалганай лауреаду­уд болоһон байна.

Юрэнхы эрдэм шэнжэлгын таһагые хүтэлбэрилэгшэ Александр Сахманов “Шэнжэлэгшэ” гэһэн Бүхэроссиин ниитэ хүдэлөөнэй “Һурагшадай шэнжэлгын ажал хүтэлбэрилэгшэ” гэһэн хүндэлэлэй тэмдэгээр шагнагдаа бэлэй.

Нэмэлтэ һуралсалай түб онол арга олгуулгын талаар һуралсал, дүхэриг шэрээнүүдые, эрдэмэй-да­далгын хуралдаануудые ходол эм­хидхэжэ байдаг. Эндэ аймагай багша­нар дүй дүршэлөөрөө хубаалдахаһаа гадна, бүхы Буряад Уласай шатын хэмжээнүүд үнгэрдэг юм. Мүн лэ энэ түбтэ 2012 онһоо хэблэлэй ажал ябуулагдана. Энэ хугасаада эрдэ­мэй-практическа зүблөөнүүдһээ элидхэлнүүдэй 5 суглуулбари хэ­блэгдээ, үхибүүдэй болон багшана­рай шэнжэлхы ажалай болон түсэлэй ажалаар методическа ном гаргаг­даа. Эрдэмэй-практическа болон эр­дэмэй онол аргын хуралдаануудай дүн согсологдожо, жэл бүхэндэ сог­солборинууд бэлдэгдэдэг.

Аймагай эрдэм һуралсалай таһагай үүсхэлээр тус түбэй дэр­гэдэ “Хурамхаан аймагай эрдэм һуралсалай вестник” гэжэ сонин 2013 онһоо хэблэгдэдэг болонхой. Энэ сонин уншагшадаа аймагай эр­дэм һуралсалай шэглэлэй ажаябуул­гатай танилсуулдаг, ажал хэрэгүүд тухай мэдээсэдэг юм.

Нэмэлтэ һуралсалай түбэй мэргэ­жэлтэд аймагай болон уласай хэмжээнэй элдэб харалгануудта хабаадажа, грантнуудые шүүдэг. Табан жэлэй туршада 398 мянгаад түхэригэй дэмжэлтэдэ хүртэһэн байха юм.

Үзэсхэлэн һайхан байгаалитай га­зарта ажаһуудаг хадаа түбэйхид Хурамхаан аймагта аяншалгын болон хизаар ороноо шэнжэлгын эдэбхи­тэй ажал ябуулдаг. Тиигэжэ нэмэлтэ һуралсалай түб “Виртуальная экс­курсия по просторам Бурятии” гэһэн уласай түсэл бэелүүлгын талмай бо­ложо үгэдэг.

- 2014 ондо зунай хаһада ажал­ладаг “Эдир экологой һургуули” гэһэн байгаали шэнжэлэн хам­гаалгын лагерьнай Байгаалиин нөөсэнүүдэй яаманай дэмжэлтэ­эр байгаалиин шэглэлтэй болон элүүржүүлгын лагерьнуудай ула­сай харалганда 2-дохи һуури эзэлээ һэн. Байгша оной январь һарада “Һолонгото зун” гэһэн зунай лаге­риин түсэл үхибүүдэй амаралгын болон элүүржүүлгын эгээл эрхим эмхи элирүүлдэг Бүхэросиин харал­ганда хабаадаа. Тус харалган Санкт- Петербург хотодо үнгэрдэг шэнэ зүйл нэбтэрүүлгын үйлэ хэрэгүүдэй Бүхэроссиин 4-дэхи фестивали­ин хэмжээндэ үнгэрөө. Тэндэ бидэ лауреат болообди. Тиигэжэ “Зун - 2017 ” гэһэн зунай элүүржүүлгын ажал эрхилдэг эмхи” гэжэ медальда хүртөөбди, - гэжэ Александр Сахма­нов мэдээсэнэ.

2016-2017 онуудай һуралсалай жэлдэ Түбэй дэргэдэ хэдэн нии­тэ хүдэлөөнүүд эмхидхэгдээ. “Бу­ряадай ногоон отрядууд”, “Ородой һурагшадай хүдэлөөн”, “Илалтын һайн дуранай туһалагшад”, “Ородой һайн дураараа туһалагшадай хол­боон” шэглэлээр ниитэ ажал эрхим ябуулагдана. Тиимэл хадаа Хурам­хаан аймагай нэмэлтэ һуралсалай түб үргэн ехэ гүрэнэйнгөө нэмэлтэ һуралсалай 100 эрхим эмхинүүдэй тоодо оронхой. Харин хүтэлбэрилэгшэнь Александр Сах­манов “2017 оной эрхим захирал” гэһэн хүндэлэлэй тэмдэгтэ хүртөө.