​Арадай Хуралай Түрүүлэгшэ Ярууна аймагай ажаһуугшадтай золгобо

Буряад Уласай Арадай Хуралай Түрүүлэгшэ Цырен- Даша Доржиев албанай хэрэгээр Ярууна аймаг ошожо ерээ. Хоёр хоногой туршада тэндэхи ню­тагуудаар ябажа, арад зонтой уулзажа хөөрэлдөө юм. Тиихэдээ Эгэтын дасан орожо, Буддын шажанта­най нангин шүтөөн Зандан Жуу бурхандаа мүргөөд, Гоондодо баригдажа байһан соёлой байшан, Тэлэмбэдэ табигдажа байһан һэеы гэр хараад, Нарһатада хүсэд баригдаадүй байгаа эмнэлгын комплексто ороод, Ии­сэнгэдэ ажаһуудаг малшанай бүлэтэй золгоод, түрэл һургуулидаа орожо, багшанар болон һурагшадай ажа­байдалтай танилсаад, Буряад Уласай Арадай Хуралай Түрүүлэгшэ ниислэл хотоёо бусаба.

Хүдөө нютагуудаар яба­хадаа, Цырен-Даша Доржи­ев һүүлэй үедэ бэелүүлһэн ехэ ажал тухайгаа тодорхой­гоор тоособо. Ородой Хол­боото Уласай Федерациин Зүблэлдэ январиин хуушаар Буряад Уласай үдэрнүүд яагаад үнгэрөөб гэжэ Арадай Хуралай Түрүүлэгшэ нюта­гаархидтаа хөөрэжэ үгэбэ. Мүн тиихэдэ гүрэнэймнай Юрэнхылэгшын жэлдээ нэгэ дахин Федеральна Су­глаанай гэшүүдтэ элидхэ­дэг хандалгань уласаймнай ажабайдалда ямар нүлөө үзүүлхэ байнаб гэжэ тайл­барилаа. Мүнөөдэр Буряад орондо арад зоной ажабай­далда аша туһатай ямар ажал ябуулагдажа байнаб, хожом хойшодоо юу хэхэ тухайгаа мүн лэ элидхэбэ. Уулзалгын удаа Ярууна ай­магай түлөөлэгшэд иигэжэ тэмдэглэнэд:

- Телевизорээр хараһамнай, сонин сэтгүүлнүүд соо уншаһамнай, нэгэ хэрэг байна. Харин улаан нюу­раараа уулзажа, Москвада болоһон үйлэ хэрэгүүдтэ өөрөө хабаадаһан хүнэй хөөрөөе хоёр шэхээрээ шаг­нажа, толгойдоо шэнгээжэ абаха гээшэмнай тад он­доо юм байна. Цырен-Да­ша Эрдынеевичнай манай, хүдөөдэ ажаһуугаа арад зо­ной, ажабайдалда сэхэ хабаатай зүйлнүүдые бултан­дамнай ойлгосотойгоор, ехэ зохидоор хөөрэжэ үгөө».

Буряад Уласай Арадай Хуралай Түрүүлэгшэ олон зоной һанаа зобоодог хур­са-хурса асуудалнуудһаа далтирбагүй, бэеэ зайлуулбагүй. Тэсэмгэйгээр, хооһон үгэгүйгөөр харюусаба. Хүдөөгөөрхин мүнөө сагта элүүрые хамгаалгын, хүдөө ажахы хүгжөөлгын бэрхэшээлнүүдтэ хабаатай, мүн салин хүлһэн тухай асуу­далнуудые олоор табина. «Багшада, тэрэнэй хэды за­луушье һаань, шала арша­даг ажалшанһаа бага салин түлэхэнь гажа буруу яба­дал», - гэжэ Буряадай пар­ламентын хүтэлбэрилэгшэ батаар сэдьхэнхэй. Ушар иимэһээ мүнөө дутаад байһан мүнгэ заабол оложо, салингай тон доодо захын хэмжээнһээ дутаахагүйе оролдохобди гэжэ үгэеэ үгэбэ.

Иисэнгын залуушуул нютаг нуга руугаа бусахые эрмэлзэнэ гэжэ «Буряад үнэн» сонимнай үе-үе боло­од лэ бэшэжэл байдаг гээшэ ааб даа. Буряад Уласай Ара­дай Хуралай Түрүүлэгшэ манай сониной бэшэһэн мүрнүүдэй яаха аргагүй үнэн байһанииень хоёр нюдөөрөө хараа. Залуу наһан сог залитай, шадал шандааһатайл ха юм даа. Тиимэһээ нютагаа заабол бусаха гэжэ шиидэһэн за­луу иисэнгээрхин хүбшэ тайгадаа гаража, барил­гын модо бэлдээд, унгигүй һүхэнүүдээ дуугаргажа, түргэн сагай туршада мо­дон гэрнүүдээ барина. Тиин мүнөө дээрээ шэб шэнэхэн 7 иимэ байшан Иисэнгын сэргэдэ буужа ерэһэн айл­шадайшье, нютаг зоной­шье нюдэнэй хужар боложо үгэнэл. Зай, иимэ оршон байдалда нютагаа бусаһан залуушуул юугээрээ хоолойгоо тэжээхэнь гээшэб гэжэ буряад хүнэй хара, сагааншье һанаанда орохо гүб даа. Ушарынь иимэ. Ии­сэнгэ нютагнай мал ажахы эрхилхэдэ тааруу байгаа­литай. Тиимэһээ Ярууна аймаг соогоо тэдэ хамагһаа олон бодо малтай боло­жо, баян бүдүүн ажаһууна. 1962 ондо Хальмагһаа асарагдаһан буха, үнеэдынь мүнөөшье бии зандаа. Буря­ад үүлтэрэй морид эндэм­най мүн лэ олон.

«Үүлтэртэ мал үсхэбэрилдэг зэргэеэ алдаһантнай харамтай байна. Гүрэнһөө мүнгэ абадаг байгаа ха юмта, - гэжэ Цырен-Даша Доржиев мал ажахышадтай золгохо зуураа хэлэбэ. - Са­ашаа юуншье болог, тэрэнээ бусаажал һалаха хэрэгтэй. Жэшээнь, мүнөө үүлтэртэ мал үсхэбэрилэгшэдэй тоо­сооной эрилтэнүүд хүнгэдхэгдөөд байна».

Хүдөө ажахы эрхилхэдээ, нютаг нютагай шэнжэ­дэ тааруу ажал ябуулбал зүйтэй гэжэ Арадай Хура­лай Түрүүлэгшэ үшөө да­хин малшадта һануулба. Аймаг бүхэн хүдөө ажа­хыгаа өөр өөрынгөө һалаагаар, байгаалидаа тааруугаар эрхилхэ бо­лоно. Улаан-Үдэ хотодо дүтэ оршодог нютагуудта һаамхай үнеэдые олоор барибал, һайн байха. За­хаамин, Бабанта, Түнхэн, Ярууна аймагуудта мяха­лиг үүлтэрэй мал зохихо. Мүн энэ нютагуудта адуу үдхэхэдэ таарамжатай.

«Зүблэлтэ гүрэндэ байга­алиин шэнжэнүүдые шуда­лаад, хаана, ямар ажахы бай­гуулбал, тон таарамжатайб гэжэ элирүүлээд, тэдэнь урагшатай һайн хүдэлдэг байгаа. Сагай ябаса эгээл тэрээндээ бусаха шухала гэжэ харуулба ха юм даа. Ур­данай юумэн ула болоо гэжэ һанахамнай буруу бэшэ гү?» – гэжэ Цырен-Даша Эрды­неевич нютагаархидайн­гаа һанамжаар һонирхобо. Гадна Буряад Уласай Тол­гойлогшын малшадтай ехэ уулзалга бүтээһэн тухайнь тодорхойгоор хөөрэбэ. Бу­ряадай Засагай газарай гэшүүд, Арадай Хуралай һунгамалнууд, хүдөөдэ са­гаан болон мяхан эдеэ бэл­дэгшэд, арһа шүрбэһөөрнь эд бараа үйлэдбэрилдэг ол­зын хэрэг эрхилэгшэд нэгэ газарта нам һуужа, саашаа ямар ажал бүтээбэлнай, хэ­рэг болохоб гэжэ ухаан бо­долоо гүйлгөө ха юм. Тиигэ­эд мүнөө ургамал таригшад эгээл иимэ уулзалгада бэл­дэжэ байна.

Эгэтын Адаг нютагтам­най гэр бүлын һаали байгуу­лагдаад байна. Теэд тэдэнээ тэжээхын тула үбһэ хулһан, талха таряан, шэмэтэ тэжэ­элшье хүрэтэрөө хэрэгтэй ха юм даа. Эгэтын Адагай аха захатан, бүхы наһаараа агрономоор хүдэлһэн Ба­тор Цыреновтэй Арадай Ху­ралай Түрүүлэгшэ ганзага нэгэн байһанаа мэдүүлжэ, хүдөөдэ ажал хэхэ зон үсөөн болоод байна гэһэн бодо­лыень зүбшөөбэ. Хүдөөгэй бэрхэшээлнүүдые нэгэ нэ­гээр шиидхэжэ байхагүй, нэгэн доро олоорнь шиид­хэбэл зүб байха гэжэ Цы­рен-Даши Доржиев бодом­жолно.

Ярууна аймагай ажаһуугшад олон жэлэй тур­шада шиидхэжэ ядаһан орёо бусад асуудалнуудаа табиһан байна. Буряад Уласай мэдэлдэ байһан замай шанар һайжаруулха, Иисэнгэ һууринда харан­хы гудамжануудые гэрэлтүүлхэ, Нарһатада баригда­жа байһан аад, 2009 ондо зогсошоһон эмнэлэгэй барилга үргэлжэлүүлхын хажуугаар, тэндэ шэнэ ко­тельнэ бариха, бүхэдэлхэйн нангин шүтөөн Зандан Жу­угай хадаглагдагша Эгэтын дасан һэльбэн шэнэлхэ гэхэ мэтэ. Ярууна аймагта интернетгүй нютагууд бии. Жэшээнь, тэлэмбээрхин мүнөө энэ асуудалые дары шиидхэгдэхэ зэргэтэй амин шухала асуудал болоо гэнэ. Буряад Уласай Арадай Ху­ралай Түрүүлэгшэ хүн бүхэниие анхаралтайгаар шагнаад, табиһан асуудал бүхэнииень дэбтэр соогоо бэшэжэ абаба.

Марина ХАМНАЕВА, Баяр ЖИГМИТОВ