​Ашаг үрэтэй хөөрэлдөөн

Анна Огороднигой гэрэл зураг

Мартын 15-да Буряад Уласай Толгой­логшо Алексей Цыденов Улаан-Үдэ хотын залуушуултай уулзажа, тэдэ­нэй һанаа зобооһон асуудалнуудта харюусаа.

Уулзалгын эхиндэ Алексей Самбуевич за­луушуулые уласай бүхы сайдуудтай танилсуу­лаад, бултыень һунгалтада хабаадахыень уря­алаа. Удаань бэелүүлэгдэһэн ажал хэрэгүүд, амжалта туйлалтанууд, ерээдүйн түсэбүүд тухай хөөрэжэ үгөө.

Мартын 23-һаа Улаан-Үдэ Москва хоёрой хоорондо үдэр бүри самолёт ниидэдэг боло­хо. Манай Авиазавод 2020 онһоо хойшо шэнэ түхэлэй агаарай онгосо бүтээжэ эхилхэ. При­бор бүтээдэг үйлэдбэриин нэгэдэл 540 сая түхэригэй хэмжээндэ зайн галаар хүдэлдэг хэрэгсэлнүүдые хэжэ захалхань. Гусиноозерск хотодо 10 гектар талмай дээрэ огородой эдеэ­нэй теплицэ баригдаха.

Ород, Монгол ба Хитад гүрэнүүдэй хоо­рондо хүлэг унаагай харгыгаар ашаануудые зөөхэ тухай хэлсээн баталагдаа. Тиимэһээ нилээд эршэтэй болоһон харгын барилга ба заһабарилга үргэлжэлүүлэгдэхэ юм.

Зайн галай үнэ сэн 25 хубяар доошолоо гэжэ мэдэнэбди. Тиигэжэ уласаймнай эмхи зургаанууд 1,5 миллиард түхэриг алмаха арга­тай болоо.

-Мүнөөнэй залуушуул урагшаа һанаатай, бэрхэ, шударгы, үүсхэл эдэбхи ехэтэй гэжэ һанадагби. Таанадтай уулзаһанай һүүлээр толгойдом шэнэ бодолнууд түрэдэг юм, - гэжэ Алексей Самбуевич тэмдэглээд, олоороо сугларһан залуушуулда һонирхоһон асуудал­нуудаа табихыень дурадхаа.

Түрүүшын асуудал “Туланжа” ТОС-ой түрүүлэгшэ Алдар Галсанов һураадхиба. - Ту­ланжадамнай олон хүүгэд. Тиимэһээ шэнэ һайн стадион баряа һаа, ямар юм? Хоёр­дохи асуудални Ивалгын гол харгы тухай. Эндэ олон аюул тодхор тохёолдодог. Хар­гыень һайжаруулжа, газар дээгүүр ба до­огуур хүнэй ябаха харгытай болгобол, аюул үсөөрхэ һэн.

- Нэн түрүүн ТОС-уудта иимэ эдэбхитэй, урагшаа һанаатай залуушуулай хүдэлжэ байхада, ехэ һайн гэжэ тэмдэглэхэ байнаб. Тэдэ өөһэдынгөө үүсхэлээр олон тоото ажал хэрэгүүдые эмхидхэн ябуулжал байдаг. Энэ­энииень би дэмжэдэгби. Теэд Буряад Уласай бюджедэй гаршань оршоһоо ехэ гэжэ мэдээжэ. Дуталдаһан мүнгэн федеральна бюджедһээ нэмэгдэнэ. Иимэ ушарһаа даб дээрээ стадион бариха аргагүйбди, харин хоёрдохи асуудал­тнай 2023 он болотор шиидхэгдэхэ.

- Мүнөө залуу эрдэмтэд олон түсэлнүүдые бэлдэнэ. Тэдэнииень бэелүүлхээр туһа үзүүлэгдэхэ гү? – гэжэ залуушуулай нэгэн асуугаа.

- Залуу эрдэмтэдтэ хоёр дахин ехэ мүнгэн үгтэдэг болонхой - 16 сая түхэриг. Нэгэ олзын хэрэг эрхилэгшэдэ 10 сая түхэриг мүнгэн гаргашалагдана.

- Таниие олон хүүгэдэй эсэгэ гэжэ булта мэдэнэбди. Та үхибүүдээ яагаад хүмүүжүүлдэг гээшэбта?

- Хүүгэдэй хүмүүжүүлгэдэ нэн түрүүн түрэлхид бата бэхи үндэһэ һуури табиха ёһотой. Һургуулидаа һайнаар номоо үзэжэ, хүнэй зэргэ хүн боложо үндыхынь түлөө орол­дохол хэрэгтэй. Ямар нэгэ онсо хүмүүжүүлгын арга заабари үгы шахуу. Буруу, зэмэтэй байга­ал һаа, хүүгэдһөөнь хүлисэл гуйдагби. Зүгөөр минии гэртээ байхамни үсөөн, тиимэһээ хүүгэдни ехэнхи хүмүүжэл эжытэеэ гарана.

- Минии обог Смирнова. Би эрэмдэг бэ­етэй хүүгэдтэ долоодохи жэлээ дзюдо за­анаб. Һорилго хэдэг залнай уйтан. Ехэ тан­химтай болохоёо хүсэнэбди.

- Мүнөө жэл 8 һургуули бариха түсэбтэйбди: гурбадахи халааниие усадхаха шухала. Гадна хүүгэдэй сэсэрлигүүд хэрэгтэй. 3-һаа 7 хүрэтэр наһатай 5300 үхибүүн ээлжээндэ байна, мүн жэлтэйһээ 3 хүрэтэр наһатай 25000 багашу­ул тоологдоно. Тиимэһээ бүхы мүнгэмнай һургуули, сэсэрлигүүд руу һомологдохо боло­но. Эдэ бүгэдые шиидхэхэдээ, танай асуудал хаража үзэхэбди.

- Арбан жэлэй туршада нэмэлтэ һуралсалай багшаар хүдэлдэгби. Хүүгэдэй уран бэлигэй байшан бии болгохо талаар ямар ажал ябуулагдахаб?

- Нэмэлтэ һуралсал уласаймнай 17 аймагта дэлгэрэнхэй. Жэшээнь, нэгэ шаби ямар нэгэн кружогто ябажа туршаба, хоёрдохидо ошобо - таарабагүй, харин гурбадахи кружогто ду­ратайгаар ябажа, үнэмшэлгэтэй болобо. Тэрэ сертификадаарнь, жэшээнь, робототехникэ байг, үшөө энэ кружогойнь хүгжэлтэ абахын тула нэмэлтэ мүнгэн үгтэхэ. Саашадаа, 2019 онһоо, нэмэлтэ һуралсал бүри хүгжэхэ, энэ асуудалда бүри гүнзэгы анхарал хандуулагда­ха.

- Мүнөө зун Байгалаар һала дээрэ ябаха­яа һананабди. Таниие уринабди. Хабаадаха гээшэ гүт?

- Тиигэжэ ябаха сүлөө намда болодоггүйл даа. Гэбэшье зүбшөөлөө үгэнэб.

Зэдэ аймагай залуушуулые түлөөлһэн Эль­вира Дашиева хүн зоной һанаа зобоомо асуу­дал табиба. Тэрэнэй хэлэһээр, ажалгүйдэхэдөө, хүдөөгэй залуушуул хото зөөжэ ерэнэ. Жэшэ­энь, Доодо Үшөөтэ нютагта 560 хүн тоологдо­дог юм. Тэдэнэй 180-иинь нютагтаа ажаһууна. Тэдээн сооһоо 70 хүниинь ажал хэхэ шадалтай аад, бодото дээрээ оройдоол 6-7 хүн хүдэлдэг. Ажалгүй зон хүдөөдэ яагаад амидархаб? Энэ асуудалые гүрэнэй хэмжээндэ шиидхэхэ хэ­рэгтэй, шэнэ программа зохёон бэелүүлхэ шухала гэжэ Эльвира Дашиева тоолоно. Жэ­шээнь, газар худалдажа абаад, завод барижа, бүхы тоног түхеэрэлгээрнь хангаад, тэрэ­нээ худалдаха. Тиигэжэ гүрэн гаргашалһан мүнгэеэ тэхэрюулхэ ха юм. Ямаршье банк гү, али үмсын хэрэг эрхилэгшэ энэ эмхи сааша­даа тон хэрэгтэй гэжэ элирээгүйдэнь мүнгэеэ оруулхагүйл. Тиин иимэ аргаар ажал ябуула­ад, муниципальна эмхи байгуулжа шадабал, үрэ дүн гаража болохо. “Багаһаа эхилхэдэ болоно. Заншалта дархалалгаһаа эхилбэл, яахаб? Энэ хүгжэлтын программа хүсэндэнь оруулбал, хүдөөгэй залуушуулай ажабайдал һайн тээшээ хубилжа магадгүй”, - гэжэ Зэдын залуушулай түлөөлэгшэ хэлээ.

- Хүн зон, илангаяа залуушуул нүүжэл, яба­жал байха. Зүгөөр залуушуулые ажалтай бол­гохо хэрэгтэй юм ааб даа. Энээн дээрэ бодом­жолжо үзэхэбди.

- Буряад Уласта 80000 эрэмдэг бэетэй хүн тоологдоно. Тэдэнэй бэеын элүүрые заһаруулха нэгэшье эмнэлгын газаргүйбди. Һүүлэй үедэ Бубновскиин онол аргаар хүдэлхэ клиникэ нээгдээ. Теэд үнэ сэнгынь хүшхэрхөөр бэшэ, - гэжэ Дарима Дымчикова хэлээ.

- Нёдондонһоо Зүүн зүгэй эмнэлгын түб үргэдхэгдэжэ, уялгата медицинскэ даадха­лай программын ёһоор эрэмдэг бэетэй зон түлбэригүй эмнэлгэ гарадаг болонхой.

- Хэзээ Буряад Улас руу газай сорго татаг­дахаб? - гэжэ Сергей Казанцев асуугаа.

- Ганса соргодо 60 миллиард түхэриг хэрэг­тэй болохо. Хажуугаарнь газнайшье үнэгүй бэшэ ха юм. Тоолоод үзэхэдэ, үнэтэй, мүнөөнэй сагта аша үрэгүй болоно.

Тус хөөрэлдөөн хоёр хахад сагай туршада үргэлжэлөө. Түгэсхэлдөө булта бэе бэедээ ба­ярые хүргэн, уулзажа байхаар хэлсэбэ.