Далай ламын адиста хүртэжэ...
Нёдондо манай сониной хуудаһанда сэдьхэл зүйшэ, ниитэ ажал ябуулагша Ульяна Раднаева тухай хөөрэжэ, тэрэнэй бэшэһэн хоёр номтой танилсуулаа бэлэйбди. Мүнөө жэл энэ нүхэрэймнай үшөө нэгэ гурбадахи боти хэблэгдэжэ, Сагаан һарын үдэрнүүдтэ танилсуулга үнгэрөө. Мүнөө Ульяна хүн зондоо мэдээжэ, ажал хэрэгээрээ залуушуулай дунда суутай болонхой.
Юрын ойлгосонуудһаа эхитэй
Ульяна Раднаевагай түрүүшын хоёр ном соо юундэ ёһо заншалаа һэргээхэ, уг гарбалаа мэдэхэ хэрэгтэйб, юундэ бөө мүргэлдэ шүтэхэб гэһэн асуудалнуудта харюу үгтэнэ.
- Би өөрыгөө уран зохёолшон гэжэ хэлэхэгүйб. Юуб гэхэдэ, хүн зониие үзэхэдөө, ямар угайбта гэжэ асуухадамни, мэдэхэгүй зон олон байдаг. Нэгэндэнь хоёр часай хугасаада ойлгуулхаш, удаадахи хүндэнь баһал удаан хөөрэхэш. Тиигэһээр эдэ ойлгосонууд хүн зондо хэрэгтэй гэжэ ойлгоходоо, брошюра гаргахаа һанаа һэм, - гэжэ Ульяна хөөрэнэ.
Гурбадахи ном соонь һүнэһэн тухай тайлбарилагдана. Үнэхөөрөөшье, һүнэһэн зайлаа, гүйгөө, ниидээ гэжэ ойлгосонуудые олон дахин манай буряадууд хэрэглэдэг. Теэд юундэ, хайшан гээд зайлашаха, ниидэшэхэ юм гэһэн асуудалда хүсэд харюу олдодоггүй. Ульяна ном соогоо эдэ бүгэдэ тухай, мүн хайшан гээд, ямар аргаар тиимэ байдалда орохогүйб, хайшан гэжэ һүнэһэеэ бузарлангүй ябахаб гэжэ ойлгуулжа үгэнэ. Һүнэһэн гээшэ амин, һүнһэн, сүлдэ гээд илгардаг. Эдэ бүгэдэ асуудалнуудаар мүнөө үеын залуушуул һонирхоно.
Бүхы юумэн Интернедэй сүлжээ холбоонһоо эхилээ: залуушуул Ульянада элдэб асуудалнуудые табихадань, харюуса харюусаһаар, ном болгожо хэблэбэ бшуу.
“Булаг” жаса байгуулба
Ульяна 2014 онһоо Буряад орондо ходо байдаг болонхой. Холо ойгуур ябахадаа, уг гарбалтаяа нягта холбоотой хадаа уг гарбалаа, түрэл тоонтоёо болон буряад арадтаа хэрэгтэй байһанаа мэдэрнэ.
Ивалга аймагта байгаалияа хамгаалха хэрэг залуушуултай эхилэнхэй. Гамгүй хяргагдажа байһан ой модоёо хамгаалха, шэнэ модохонуудые өөрынгөө хүсөөр тариха, ургуулха талаар ниитэ ажал ябуулжа эхилһээр, олон залуушуулай анхарал татаа юм.
Мүнөө сагта Ульяна Раднаева ёһо заншал, буряад хэлэеэ һэргээхэ үүргэтэй “Булаг” гэһэн жаса байгуулжа байна. Нэгэ һанал бодолтой залуушуулда хандажа, нэгэдэжэ, суг хамта ажал хэхэ зорилготой.
- Би Москвада баһал ойлгууламжын ажал залуушуулай дунда ябуулнаб. Мүнөөнэй залуушуул ондоо ха юм даа. Ургажа ябаа үетэмнай ехэ һонюуша, юумэ хэхэ эрмэлзэлтэй, шадалтайшье байна. Теэд түрэлхидынь олон асуудалда харюусажа шаданагүй. Москвада 40 мянгаад буряадууд ажаһууна. Тэдэ хэлэеэ, ёһо заншалаа мэдэхэ ёһотой, - гэжэ Ульяна тэмдэглэбэ.
Буряад хэлэ хүгжөөлгын “Найдал” жасада ниитэ ажал ябуулалсажа, дүй дүршэлтэй болоһон хүн мүнөө өөрын жаса ябуулха аргатай болоо ха юм.
Хэншье түрэл хэлэндээ һураха аргатай
Ульяна багадаа буряад хэлэеэ мэдэдэггүй һэн. Оронго нютагаа ерэхэдээ, ород һургуулида һууриин үгы байхада, буряад класста һуража эхилһэн юм. Энээндээ ехэ баяртай. Үгы һаань, хүсэд хэлэеэшье мэдэхэгүй хүн ябаха байгаа. 7 жэл нютагтаа һураад, удаань 1-дэхи интернат һургуулида һуралсалаа үргэлжэлүүлээ. 9-дэхи ангиһаа Новосибирскдэ физикэ ба математикын тусхай һургуулида эрхим һуража, Москвагай МГУ-да һураха урилга абаһан юм. Гэбэшье Ульяна ямаршьеб шалтагаанаар Москвагай Эдэй засагай, тоо бүридхэлэй ба информатикын ехэ һургуулиин оюутан боложо, тэрэнээ дүүргээд, банкын мэргэжэлтэн болоһон юм. Теэд угайнгаа утаһа баряад ябаха үүргэтэй хадаа хии үбшэндэ дарагдажа, шанар бүтээхэ хэрэгээ саашань үргэлжэлүүлээ.
Ульяна Раднаева
- Залуу байхадаа, бөө удагамби гэжэ өөрыгөө нэрлэхэеэ эшээд, Монголдо сэдьхэл зүйн (психологой) дээдэ һургуулида һуража, хоёрдохи дээдэ мэргэжэлтэй болоо һэм. Юридическэ шэглэлээр магистратура дүүргээб. Мүн Монголой зурхайн шудалалай академидэ һурааб. Дүн хамта дүрбэн дээдэ һургуулида эрдэм ухаа шудалһан хадамни, эдэ бүхы мэдэсэмни мүнөө ажалдамни тон туһатай байдаг, - гэжэ Ульяна хөөрэнэ.
Монголдо һуража байхадаа, буряад хэлэндээ тон ехээр түшэглэжэ, хэлэеэ һайнаар шудалаа. Гэбэшье ходол ородоор дуугардаг, нютаг хэлэнэй аянгаһаа аягүйрхэдэг һэн.
Дүрбэн жэлэй саана мэдээжэ сурбалжалагша Баирма Дондоковна Раднаева дамжуулгадаа уряад, “нютаг хэлэнһээ бү эшэгты, шадаха аргаараа дуугарагты” гэжэ хэлээ бэлэй. Тиигэжэ Ульяна түрүүшынхиеэ олон зоной урда Оронго нютагайнгаа түрэл аянгаар дуугараа бшуу. Тэрэ гэһээр эшэхэ айхаяа болижо, түрэл буряад хэлэн дээрээ дуугаржа, хэлэеэ мүлижэл ябадаг. Тиимэһээ ниитэ жасадаа хүн зондо түрэлхи хэлэндээ түшэглэхэдэнь туһалха зорилготой.
Нютагтаа, уг гарбалдаа хэрэгтэй
Мүнөө сагта урагшаа һанаатай, бэрхэ залуушуулнай хари гүрэн руу ябашана. Ажал хэһээр, байдалаа зохёон, тэндээ байрлашана. Тиин һая наашадаашье тоонто нютагаа ерэхэеэ һанамжалнагүй. Тиимэ ушарнууд олон. Харин Ульяна уг гарбалдаа хэрэгтэй, нютаг дээрээ ажалаа үргэдхэжэ ябана.
- Хари гүрэн руу ошохо, һураха хэрэгтэй. Һайн байдал, һайн салин баһал хэрэгтэй. Зүгөөр хаанашье ошоходоо, би буряадби гэжэ мартангүй, нэрээ хухалангүй ябахал даа. Нютагһаа холо ябахадаа, үндэһэн арадайнгаа нюур гээшэб гэжэ мэдэрхэ шухала. Нютагтаа ерэжэ, баяраа хүргэжэ, уг гарбалтаяа холбоотойгоо мартангүй ябаха хэрэгтэй, - гэжэ Ульяна һанамжаараа хубаалдаба.
Хари газарта хүн амжалтатай байна гэлсэдэг. Харин Ульянын хэлэһээр, нютаг дээрээшье амжалтатай ажаһуужа болохо. Зарим зоной холо ошоод, бүри доройтоод, нютагаа бусаха ушарнууд үсөөн бэшэ. Бүхы юумэн өөрын сэдьхэлһээ ха юм даа. Би буряадби гэжэ мэдэрэлээ өөдэнь үргэжэ, сэдьхэлээ бузарлангүй, архи тамхинда диилдэнгүй ябаха шухала. Гадна алишье сагта һургуули хэхэ хэрэгтэй. Тиихэдэ хэлэеэ мэдэхэ гээшэ тон ехэ амжалтын үндэһэн болоно. Хэлэеэ мэдэхэгүй һаа, хүн ходол дутуу, һүнэһэгүй мэтэ ха юм.
Байгаалияа хамгаалха
Ульяна мүнөө байгаали шэнжэлэн хамгаалгын болон гүн сэдьхэлэй зам шэлэнхэй. Буряад дайдамнай үзэмжэ һайхан байгаалитай, агаарнайшье арюун сэбэр. Теэд түймэрнүүд, мүн бидэ өөһэдөөшье Эхэ байгаалияа бузарланабди.
- Байгал далайгаа тон ехээр бузарлажа байнабди. Эрьедэнь архи тамхи татаха – сээртэй. Сээртэй байхадань, угаа даранабди, угайнгаа хүсэ һуладуулнабди. Угай хүсэгүй байхадаа, хүн бүхэн хүсэгүй болоно. Жэшээнь, буряад арад Байгал далайдаа шунгадаггүй, аршаанда ороһон мэтэ, бэеэ сүршэжэ, арюудхадаг байгаа, - гэжэ Ульяна онсолбо.
Бөө болохо гээшэ бэлэн хэрэг бэшэ
Мүнөө сагта олон зоной һанаа зобооһоншье һаа, тон сэхэ харюу үгтэдэггүй асуудалнуудта Ульяна харюусана. Тэрэ номойнгоо танилсуулгын үедэ залуушуултай сэхэ руунь хөөрэлдөө һэн.
- Оршон байдалда бөө үбшэнтэй залуушуул олон болоо. Тиимэһээ тэдэ харгыһаа төөринэ, харюу олоногүй. Эндэ яараха хэрэггүй. Би бөө үбшэнтэй байхадаа, яһала юумэ үзэһэмби. 15 жэл соо үбшэлөөб, 5-10 жэлэй туршада бөө мүргэлэй дамжуулагша болохо харгы дабааб. Тиигэһэн хойноол хүн зондо туһалха аргатай болохош, - гэжэ сэдьхэл үзэлшэн мэдээсэбэ.
Тэрэнэй хэлэһээр, олон зон халта үбдэхэдөө, нэгэ бага юумэ хаража эхилхэдээ, зүүдэ юумэндэ дарагдахадаа, түргэн мүрөөр шанар шандрюу абаад лэ, хүсэд хэрэгээшье бүтээжэ шададаггүй. Яараад, дутуу хэрэгээ бүтээхэдээ, тэрээндээ дарагдашана.
- Юумэнһээ айха хэрэггүй. Удаан саг соо эрдэм шудалха шухала. Мэдээсэл хүсэд абаагүй байхадань, юумэниинь дутуу байна. Тиигэжэ урагшагүй, бүри муу боложо магад. Эгээл түрүүн угаа заһаха, угаа дээшэнь үргэхэ хэрэгтэй. Нэгэ бөөдэ, нүгөө бөөдэ ошохо, дасан ламадашье ошохо хэрэгтэй. Айхал хэрэггүй, бөө болохо хүн үхэхэгүй, - гэжэ Ульяна хэлэбэ.
Ульяна Раднаевагай заршам
“Хэр угһаа бөө мүргэл сахигшад шэнэ хуһан модо отолжо, хэрэг бүтээдэггүй байгаа ха. Ульянын хэлэһээр, хатаһан модондо хадаг, зурамаа үлгэдэг һэн. Мүнөө модоной шэлбэдэ үлгэдэг болонхой. Тэрэнь буруу - модомнай үбшэн болоно. “3 хони, ханза архи, 50 модо асарагты гэжэ бөө хэлээ”, - гэдэг. Өөһэдөөл мэдэгты. Бү тиигэгты гэхэ аргамгүй. Мэдээсэл байна, саашань өөһэдөөл шэлэгты. Хүниие айлгаад, бүхы үйлын һүүлшын шиидхэбэри мэтээр табиха хэрэггүй, буруу”, - гэжэ сэдьхэлэй үзэлшэн ойлгуулаа.
Ульяна Раднаева тоо бодолго шудалһанай ашаар бурхан сохом бии гэжэ мэдэрээ, бурхан нэгэ, харгы замууд ондоо гэжэ ойлгоо.
“Өөртөө зорилго табигты, нютагайнгаа дасанда мүргэгты, Сагаан һарын уншалгануудта жэлэйнгээ хэрэг бүтээгты”, - гэжэ хүн зондо тэрэ хэлэнэ.