​Геля Афанасьевагай хуби заяан

Ангелина Ивановна, Галина Аркадьевна басаганиинь, Аркадий Антонович Алганаев нүхэрынь

Дашарабдан Батажабайн «Адуушанай дуун» туужаар найруулагдаһан киногой 1956 ондо буулгагдаhаар 62 жэлэй үнгэрбэшье, огсом солгёон аялгань эршэ дэлисэеэ мүнөөшье hуладуулаагүйл.

Үльгэртэл һайхан үе саг

Интернедэй дэлгэрhэн оршон сагта тус киное хараха гэhэн хүн бүхэн гэрhээн гарангүй, энэ хүсэлөө бэлэхэнээр лэ хүсэлдүүлхэ аргатай. Мүнөө хаража байхада, үнэхөөрөөл hайхан удхатай үльгэртэл үзэгдэнэ. Совет засагай үедэ эды шэнээн hайхан эрхэ байдалда ажаhууhанаа хүсэд ойлгодогшьегүй байhан бай­налди даа.

Тэрэл 1956 ондо мантан СССР орондо буулгагдаhан алдар суута фильмүүдэй дунда «Мос­фильм» студида режиссёр Андрей Фроловой табиhан «Адуушанай дуун» - түрүүшын буряад-монгол фильмүүдэй нэгэн мүн.

Үнгэрэгшэ намар, «Буряад үнэн» сониной 2017 оной ноябриин 22-ой дугаарта «Адуушанай дуун» үргэн ехэ Совет ороной уудамаар зэдэ­лээ һэн» (https://burunen.ru/site/ news?id=20415) гэhэн минии статья толилогдожо, уншагшадта яhала hайшаагдаа hэн. Тэрэ тоодо Буряадай Гүрэнэй университедэй Хэлэ бэшэгэй болон олондо мэдээсэл­гын факультедэй дэргэдэ хүдэлдэг буряад хэлэнэй дугыланай гэшүүд тэдэнэй багша, лингафонно кабине­дые даагша Соёлма Цыбандоржиев­на Ломпоевагай ударидалгаар энэ бэшэлгэ ехэтэ hонирхожо уншаhан, хэшээл дээрээ тэрэниие хэhэг хэhэгээр шудалжа гараhан байна. Тиихэдээ шабинарай нэгэн - Анге­лина Ивановна Алганаева тухай энэ бэшэлгэ соо хэлэгдэhэн байшоо. Нэ­рэнь Геля – зүбөөр аад, харин үхин ябахынь фамили Афанасьева гэ­хын орондо Сафронова гээд буруу бэшэгдэшэhэн байна.

Юундэб гэхэдэ, почто зөөдэг эдир адуушан Доржо боложо наадаһан, мүнөө Сэлэнгынгээ аймагай түрэл Тохой нютагтаа һууһаар байдаг Александр Чимитович Дамбиев (1956 ондо 14-тэй Саша Дамбиев) 60 гаран жэлэй үнгэрһэн хойно Гелиин фамили мартаһан ушарһаа Афана­сьева гэхын орондо Сафронова гэжэ эндүүрэн һагад хэлэһэн байна. Ан­гелина Ивановнагай дүү, Наталья Ивановна, тус бэшэлгэ уншахадаа, сохом “манай Геля” тухай хэлэгдэнэ гэжэ абаһаар ойлгоо. Тиимэһээ тэрэ “Буряад үнэнэй” редакциһаа минии телефон һурагшалаад: “Би Гелиин дүүнь бэ. Харин фамилинь Сафроно­ва бэшэ, Афанасьева байһан, мүнөө Алганаева юм”, - гэжэ тододхобо. Яахаб теэд, хүлисэл гуйгаад, “Геля олдоо, харин Сафронова бэшэ, Афа­насьева-Алганаева” гэһэн удхатай заһабари-мэдээсэл сониндоо дары гаргаа һэмби.

Геля кинодо буулгагдахын урда тээ, 1956 оной хабар

Удаань БГУ-гай буряад хэлэнэй дугыланда Соёлма Цыбандоржиевна багшынь урилгаар ошожо, Ангели­на Ивановнатай, бусад гэшүүдтэйнь танилсажа, һонирхолтой хөөрэлдөө ябуулаа һэмди.

Һануулаадхия, Гелиин хабаадаһан киногой тэрэ хэһэгые. Филь­мын гол герой, колхозой адуушан Түмэн Жаргалов (Владимир Манке­тов) Малаадай гэжэ нэрэтэй унага­ханиие һүрэг сооһоо шэлээд, холын хотодо һуража байгаа дуратай ба­саган Сэсэгтээ бусахадань бэлэглэ­хэ гэжэ шиидэһэн байна. Теэд инаг басагандань баһал һанаархадаг адуушан Шагта (Буянта Аюшин) һүниин аадарай үедэ шононуудай добтолоод, мэгдээн, һагдаан боло­шоходо, һамбаашалаад, унагыень хорёо сооһоо газаашань зорюута табижархина. Тиин Сэсэгээ угтахын орондо унагаяа бэдэржэ ябатарнь, Малаадайнь түмэр харгын далан дээрэхи рельсын хоорондуур оро­шоод, һанаа амар шогшон үзэгдэбэ. Харин араһаань уруудам уруу поезд шууд дүтэлжэ ябана. Түмэн огтошье маргангүй, морёо гүйдэлдэнь шууд табяад, поездые ахиһан бэеэрээ унагаханаа түмэр харгыһаа зайлуулжа үрдибэ. Энэл поездоор нютагаа бусажа ябаһан Сэсэгынь (Дило­рам Джурабаева) вагоной сонхоор Түмэнэйнгээ поездые ахин оодор­гожо ябаһыень обёоржорхёод, ухаа алдаад, ябадал дундань поездһоо дэбхэржэ буушаба.

Буряад басаганай дабташагүй һайхан дүрэ, маяг

Үнэн дээрээ Д. Джурабаева бэшэ, харин Улаан-Үдын 1-дэхи дунда һургуулиин 10-дахи класста гараад ябаһан Геля Афанасьева поездһоо һүрэжэ бууһан байгаа. Тиимэһээ тэ­рэмнай буряад эхэнэрнүүдэй дунда буряадай түрүүшын дублёр гү, али каскадёршье гэбэл, алдуу болохогүй. Яагаад та шэлэгдээ юмта гэжэ асуу­хадамни: “Режиссёрой туһалагша эхэнэр 1-дэхи дунда һургуулида гимнастикын секци бии гэжэ дуулаад, һурагшалһаар Каландаришви­лиин гудамжадахи манай модон гэр­тэ ерэбэ ха юм. Тэрэ үеэр би 2-дохи разрядаар мүрысөөнүүдтэ хабаада­даг һэм. Кинодо буулгуулха дуратай гүш гэжэ тэрэ эхэнэрэй асуухадань, дуратайгаа мэдүүлээ һаабзаб даа. Аба, эжымнишье арсаагүй. Харин юу хэхэ, яахаяа би огтошье мэдээгүйб, энээн тушаа тодорхойгоор хүн нам­да ойлгуулаашье бэшэ”, - гэжэ Анге­лина Ивановна дурсана.

Кино буулгадаг бүлэг тэрэ үедэ Сэлэнгын аймагай Харганаа һууринай Бүхэн (Убукун) станцида вагон соо байрлаһан юм. Киногой хэһэгүүд Харганаагай баруун тээ­хи Алтан хүтэл дээрэ, Харганаагай зүүн тээхи Доодо Бүхэн һуурин ша­дар буулгагдаа юм. Владимир Ман­кетовэй (Түмэн) орондо Сэлэнгын Сталин колхозой 19-тэй адуушан Юрий Жамсуев морёор гүйлгэһэн байна. Тиин Түмэнэй инаг Сэсэгтээ бэлэглэхэ гэһэн Малаадайе абарха­яа Юрий Жамсуев түрүүшын кадрнуудта Абрам нуурай урдахи Алтан хүтэл дээгүүр поездые хүсэхэ гэжэ оодоргоно. Удаадахи кадртань тэрэ зүүлжээ 10 километрэй саанахи газарта хүрэшоод, одоол поездые ахяад, урдань оодоргоно. Мүн лэ энэ шадар Геля Афанасьева поездһоо һүрэнэ. “Айгаа һэн гүб? – гэжэ Ан­гелина Ивановна дабтажа асууна. - Үгэйл хаш даа. Аюултай гү, бэшэ гү гэжэ толгой соогоо бодожошье үрдеэгүй ха юмбиб, - гэжэ өөрөө ха­рюусана. - Эмхидхэлынь ехэ муу бай­гаа һэн. Яагаад дэбхэрхые хүн намда огтошье ойлгуулаа бэшэ. Һүрэ гээд лэ дүүрээ. Араһаамни түлхихэһоо нааша гэхээр. Түрүүшынхеэ һүрэхэдэмни, операторнууд буулгажа хүсэд үрдеэгүй. Хоёрдохёо баһа юун болоо һэм гэжэ хүсэд һананашьегүйб, хии һүрэлгэ болошоо. Гурбадахяа тамбурай поднож­кые доошонь буулгаад үгэхэдэнь, нэгэ бага бэлэншэг боложо үгөө. Би харгын далан руу урбалдан ша­хуу һолжороод, хүл дээрээ бодоод­хибоб. Дэрһэн соо орондоглошоод хэбтэһэн Түмэн тээшэ гүйдэлөөрөө шуумайн гэһээм, улаан толботой­хон Сэсэгэй сагаан плати һалхинда хөөрэн гэхэдээ, толгойемни орёожо байгаа һэн. Араһаа харахада, Джурабаеваһаа ямаршье илгаагүй гэхээр. Ута хара гэзэгэнүүднайшье адлихан. Эдэ гэзэгэнүүдээрни на­майе кинодо шэлээ һэн ха. Үндэр набтарнай, бэеымнай хэлбэришье тэнсүү”.

Узбек яһанай Дилорам Джурабаевагай хэды һайхан байбашье, сэлмэг сарюун шарайтай, жүрэгэр тэгшэ бэетэй, нахис хотос гэшхэлһэн буряад басаган Геля Афанасьева Дун­да Азиин сэбэр басаганһаа юугээр­шье дутаагүйл даа!

- Энэ дублиин хангалтатай байһаниинь болоо, - гэжэ Ангелина Ивановна жара гаран жэлэй саана бэшэ, харин мэнэ һаяхан болоһон ушар тухай мэтээр хэлэнэ. – Да­хин һүрэ гэбэлнь, зүрхэлхэгүй байгааб. Гар, хүл, бэемни шуһа лэбшэһэн зурлаануудаар хээлэгдэнхэй, шулга­ранхай. Халуундань үбшэнтэйень ойлгоошьегүйб. Харин гэртээ харяад, эжыдээ яһала аргалуулаа һэмби. Хуушан мүнгөөр зуун түхэриг гонорар түлөө. Тэрэ үеэр дан голо­хоор бэшэ мүнгэн һэн ха.

Намтарһаань

Ангелина Ивановна 1940 ондо Эрхүү можын Эхирэд-Булгадай ай­магай Хара-Азарга һууринда түрэһэн юм. Иван Степанович эсэгынь Эрхүүгэй университедтэ һуража бай­тарнь, дайн эхилээд, фронтдо эльгэ­эгдэбэ. Тэрэ үеэр бүлэнь Улаан-Үдэдэ ажаһуудаг һэн ха. 1943 ондо эсэгэнь шархатаад, гэртээ табигдаба. Иван Степанович ойро зуура оперо, бале­дэй театрай хатарша солистааршье туршаад үзоо. Буряадай багшанарай училищидэ физкультурын багшаар, завучаар ажаллаһан юм. Галина Сте­пановна нүхэрынь статуправленидэ, шэлэй заводто, Горпромторгдо эко­номистаар ажаллаһан байна. Удаа удаагаар Маргарита, Наталья, Татья­на басагад һубарилдаба.

Һургуулиин һүүлээр 1957 ондо Геля Афанасьева Москвагай Г.В. Плехановай нэрэмжэтэ Арадай ажахын институдта ороод, «Ниитын эдеэ хоолой технологи» гэһэн мэргэжэлээр 1962 ондо дүүргэһэн байна. Ниис­лэл хотодо үлэхэ аргатай байбашье, Улаан-Үдэеэ бусажа ерэбэ. Дивизион­но станциин Военторгдо столовын технологоор, директорээр ажаллаба. 1970-аад онуудта Железнодорожно районой Столовонуудай 2-дохи трестын директорээр хүдэлжэ байха үедөө Ангелина Ивановна “Дружба” кафе үндэһэн буряад эдеэ хоол бэл­дэдэг шэглэлтэй болгохо талаар ехэ оролдолго гаргаһан байна. Гомбо Цыдынжапов, Екатерина Бадуева гэгшэдэй “Буряад эдеэ хоол” гэжэ суутай номдо бууза, хуушуур, орёомог, эреэлжэ гэхэ мэтын үндэһэн эдеэ хоолой бүридүүлхы хубинуудые грамм граммаар тооложо гаргаһан хүниинь эдеэ хоолой дээдэ гарай мэргэжэл­тэн Ангелина Ивановна мүн болоно.

Москвада һуража байха үедөө Ан­гелина Ивановна ород хүндэ хадам­да гараад, Сергей гэжэ хүбүүнтэй болоо һэн. Мүнөө хүбүүниинь өөрөө хоёр хүүгэдтэй, Москвада ажаһуудаг. Хоёрдохёо Ангелина Ивановна Алайрһаа гарбалтай тех­нологическа институдай багша Аркадий Антонович Алганаевта хадамда гараад, Галина басаган­тай болоо һэн. Галина Аркадьевна мүнөө Шэтэдэ юристаар хүдэлдэг, мүн гурбан хүүгэдтэй.

1980-яад-1990-ээд онуудта А.И. Алганаева худалдаа наймаанай 12- дохи СПТУ-гай директорэй орлог­шоор, пенсиин урда тээ “Бурятия” ресторанай үйлэдбэриие даагшаар 5 жэл соо хүдэлөө. 1982 ондо “Со­вет худалдаа наймаанай отлич­ник”, 1984 ондо “Ажалай ветеран” хүндэтэ зэргэнүүдтэ хүртэһэн бай­на. Ажаллажа байха үедөө ниитын ажалда эдэбхитэйгээр хабаададаг, коммунис намын гэшүүнэй уялгаар парторгоор хэдэн удаа һунгагдаһан юм. Совет засаг ажалша арадай тала харадаг энэрхы удха шэглэлтэй, ха­рин мүнөө сагай капиталис байгуу­лалтын журам олон түмэндэ харша гэжэ Ангелина Ивановна шиидэм­гэйгээр тоолодог. Габьяата ама­ралтада гараад байхадаашье, тэрэ гараа һула табижархёод һуудаггүй, Буряадай Пенсионно жасын хоорто дуулалсадаг. “Динамо” бүлгэмэй та­мирай танхим соо алдарта һоригшо Валерий Сыдеевэй ударидадаг элүүржүүлгын бүлэгтэ хэдэн жэлэй урда тээ дуратайгаар ябалсаа һэн. Тэрэ үедэнь журналист Владимир Буяхаев “Информ Полис” сониндо А.И. Алганаева тухай “Прыжок дли­ною в жизнь” гэһэн гаршагтайгаар бэшэхэдээ, “Адуушанай дуун” кино буулгахада, Гелиин дублёр боложо, поездһоо һүрэһыень бэшэлгынгээ гол болгожо дурдаһан байгаа.

БГУ-гай дэргэдэ һайн дуранай гу­римаар хүдэлдэг буряад хэлэнэй дугылан, тэрэнэй ударидагша багша, Яруунаһаа гарбалтай Соёлма Цыбандоржиевна Ломпоева тухай тус­гаар хэлэлтэй. Дугыланда ябагша пенсионернүүд Ангелина Ивановна гэжэ нүхэр тухайнь “Буряад үнэн” сониндо толилогдоод байхадань, ехэтэ даган баясаһан, өөһэд дун­даа нүхэрөө туха соонь хүндэлһэн, тэмдэглэһэн, хүхилдэһэн байна.

Апрелиин 13-ай 16 сагта Оро­дой Пенсионно жасын Буряадай таhагта (Коммунистическая, 45а, «Бурятия» зошод буудалай арада) «Адуушанай дуун» кинодо (1956 он) буулгагдаhан хүнүүдтэй, буулгагдагшадай түрэл удамуудтай уулзалга болохонь гэжэ сониндоо соносхоо һэмди. Александр Дам­биев (почтальон Доржо), МВД-гэй полковник Ким Зодоев гэгшэдтэй зэргэлээд, Ангелина Ивановна Ал­ганаева-Афанасьева үнэн бэеэрээ һуухал гээшэ. “Морилжо хайрлыт!” - гэжэ уншагшадаа уулзалгада ури­набди.

Гэр бүлын альбомһоо 

Николай БАДМАРИНЧИНОВ