​Очир-Дари бурханай ордон бодхоогдоно

Үнгэрһэн жэлэй июнь һараһаа хойшо Янгаажанай да­санай һуури дээрэ Очир-Дари бурханай ордон бод­хоогдожо эхилээ бэлэй. Ивалгын дэбисхэр дээрэхи шүтөөнэй нангин газарнуудай нэгэн болохо энэ да­сан Этигэлэй хамба ламын нэрэтэй нягта холбоотой.

Хурамша руу тэгүүлһэн харгын һалаа дээрэһээ үргэлжэ нэмжыһэн тала ха­рагдаадхидаг. Зүгөөр эндэһээ алишье тээшээ харасаяа шэглүүлбэл, шүтөөнэй нан­гин газар онохоор. Гэбэшье Хурамша ошоһон харгы зуб­шаад, Хүхэ Зүрхэн гэжэ газар оршоно. Эгээл эндэ субаргын сайхань холоһоо эли. Энэл субарга доро Этигэлэй хамба ламын эрдэнитэ мүнхэ бэе 2002 оной сентябрь һарада олдоо бэлэй. Нютагай зон үндэр түрэлтэ ламын хэлэһэн захяа, даяанда һууһан газар мартангүй байгаа. Олоной гайхал түрүүлһэн энэ үзэгдэл мүнөөшье тайлбаригүй. Гэ­бэшье ламанарые хүдөөлдэг газарые яахадаа Хүхэ Зүрхэн гэжэ нэрлээ гээшэб? Хүхэ мүнхэ тэнгэриин, захагүй юртэмсын гол хубинь эндэ гү? Хүнэй амин шухала хубиин нэрээр энэ газар нэрлэһэниинь дэмы бэшэ ёһотой. Этигэлэй хамба ла­мын нютагта манай энэ үе сагта түрэһэмнай баһал шал­тагтай. Эди ехэтэй элитэ ла­мын үдэр бүриин захяа ямар бэ даа гүн удха дааһан бай­даг. Тэрэнииень үсөөхэн лэ зон ойлгожо, түшэг болгон дээшээ дабшана. Олонхим­най үйлынгөө үреэр үргэлжэ ажамидарһаар...

Урдань эндэһээ доошолһон харгы зурыдаг бэлэй. Ябаһаар байтараа, полевой станда хүрэдэг һэмди. Тэрэнэй саана Янгаажанай дасанай һууринь бии. Анха түрүүн иишэ ерэхэдээ, ню­дэндэмни нулимса мэлмэ­рээ бэлэй. Янгаажанай да­санай байһанай ори ганса гэршэ – обоолоотой шулу­унууд лэ харагдаа. Дасанаа һалган һандаргаһанай хо­рилто болон, хожомынь су­барга эндэ бодоһон юм.

Эгээл энэ дасанай шэрээтэ байхадаа, XII дугаар Банди­да хамба лама Даша-Доржо Этигэлов хубарагуудта буд­дын шажанай гүн ухаа за­адаг байһан. 75 жэлэй удаа заатагүй бусахаб гэжэ хэлээд, эндэл даяанда һуужа, нир­ваан руу дэгдэһэн. Ородой Холбоото Уласай Буддын шажанай заншалта Сангхын ламанар Этигэлэй хамба ламын намтар, хэһэн ажаябуулга гүнзэгыгөөр шэн­жэлээ. Мүнхэ бэеэ үлээжэ шадаһан үндэр түрэлтэ лама Буддын анханайнь шэн­жэ Очир-Дари бурхантай ушарһан байна гээд тухайлаа. Тиигэжэ хэзээ ба хаана уулзааб гэжэ бэдэрэлгэ хэһэн байна. Этигэлэй ламатай баһа хабаатай Анаа, Балдан Брейбун болоод Тамчын дасанууд бэшэ, имагтал Янгаажанайл дасанда Очир-Дари бурхантай ушарһан гэжэ элирүүлээ.

Дасаниие һандаргаһанай удаа тэндэхи буддын шажа­най номууд тала бүрхөөн, һалхи шуурганда иишэ тиишээ таража байгаа гээд, үбгэд хүгшэд хэлсэдэг бэлэй. Зарим тэдыень шэнэ засагай захиралтаар тоһо түлишэеэ аршахаяа ажалшад абаһан юм. Энээн тухай дуулаһан Лёнхобын Үхеэнэй гэжэ эхэ­нэр иимэ ушартай эбсэхэ хүсэлгүй Олзон нютагһаа Янгаажанай дасан хүрэжэ, энэ номуудай хуудаһануудые нюусаар гэртээ абаашаһан. Энэ хадаа мэдээжэ ирагуу найрагша, хизаар ороноо шэнжэлэгшэ, түбэд эмшэн, уран зураашан болоһон Гал­дан Лёнхобоевой эхэ болоно. Тэрэ зуугаад шахуу шажанай номуудые хадагалжа, аршал­жа шадаа бшуу. Һүүлдэнь Лёнхобоевтоной гэр бүлэ эдэ номуудые М.Н. Хангаловай нэрэмжэтэ Түүхын музейдэ дамжуулһан.

Иимэ гүнзэгы бодолтой, зүрхэтэй хүнүүд ушардаг лэ байна. Үшөө нэгэ жэшээ. Эти­гэлэй хамба ламын мүнхэ бэе хаанаб гэжэ заажа үгэһэн Ам­галан Дабаевай хадам эсэгэ Батан Нимаев 1958 он багаар дасанһаа үлэһэн шулуунуудые суглуулаад, обоо бай­гуулха гэжэ нютагаархинаа хүдэлгэһэн юм. Дасанай олон­хи шулуунууд фермэ барил­гада хэрэглэгдэһэн байгаа. Тэрэ обоо дотор Арьяа Баала бурханай дүрэ хадагалһан гээд хэлсэдэг. Эдэ зон яагаад тэрэ үедэ хэһээлтэһээ суха­ряаб гэхэдэ, колхозой поли шулуунуудһаа сэбэрлээбди гэжэ хэлэһэн байна. Гильбэ­рын һургуулиин музей соо зориг түгэлдэр эдэ 20 хүнэй нэрэнүүд бэшээтэй байха. За­римашуулынь мориёо үгөө, нүгөөдүүлынь шулуу суглуу­лаа, обоолоо...

Янгаажанай дасан бол­бол юһэн дугануудһаа бүридэһэн Буряадай эгээл томо дасануудай нэгэн байһан. Майдар бурханай дүрэ-хүрэг 80 тохоногой шэнээн һэн. Тиихэдээ ал­талмал Майдар бурханай толгой 16 метр хэмжээ­нэй тула гурбадахи дабхар хүрэдэг байгаа. Бусад даса­нуудта орходоо, тон олон шүтөөнэй юумэнүүд Янгаа­жанай дасанһаа үлөө гэхэдэ болоно. Гадна энэл дасанһаа Оронгын уран гартанай ал­дар соло хаа-хаагуур тараа бшуу. Тиимэһээ эндэхи дар­хашуул Буряадай бүхы ша­хуу дасануудые барилсаһан байха. Янгаажанай дасанай Диваажан дуганай жэшээ­гээр Этигэлэй хамба ламын үзэсхэлэнтэ ордон Ивалгын дасанда бодхоогдоһон бшуу.

«Этигэлэй хамба ламын мүнхэ бэе ойлгуулха хэншье байхагүй. Буддын шажантан бүгэдөөрөө энэ юрэ бусын үзэгдэл тухай бодобошье, дабтажа шадахагүй. Юундэб гэхэдэ, Этигэлэй хамба хадаа өөрын табилантай. Мүнөө бидэндэ мүнхын гэрэлтэ орьёл болонхой. Тиибэшье мүнхэ бэень ажабайдалай хүндэдэ хүсэ үгэдэг түшэг туһа болоно, - гэжэ хамба лама Дамба Аюшеев тэмдэглэнэ. – Буддын шажантанай һүзэг дээшэлүүлээ, бурханда шүтэдэггүй зониие һүзэгтэй болгоо».

Бандида хамба лама Эти­гэловэй арад зондо орхиһон захяа-бэшэгынь хүнэй арга боломжо тухай, түрэлгэ ба үхэлгэ тушаа бодомжолхые уряална. Ямар ушарһаа эндэ Этигэлэй хамба арбан хоёр­дохи удаагаа түрэлөө олоһон бэ? Этигэлэй хамба ламын үдэр бүриин һургаалнууд, мүнхэ бэеын үнэншэмөөр бэшэ үзэгдэл улад зоной һонирхол татаһаар. Буддын шажантанай һанамжаар, хуу юумэн ушар шалтагаантай. Хүн ухаагаараа туйлажа, уул­залга бэдэрхэ ёһотой.

«Будда бурханай багшань ба нүхэрынь болохо Очир-Да­ри дээдын түрэлтэй, тарниин эзэн мүн. Очир-Дари бурхан­тай хамта Этигэлэй хамба бидэндээ бусаа. Эгээл тиимэһээ Очир-Дари бурханай ордон бодхообол, хүсэмнай дээшэл­хэ болоно», - гэжэ Дамба Аю­шеев һанамжална.

Энэ манай нютаг газарые эзэлһэн Очир-Дари бурхантай оножо ушархада бэрхэ гэжэ Этигэл хамба лама захяа соо­гоо айладхаһан юм. Очир-Да­ри бурханай ордоной барил­га түгэсхэхын тулада хандиб суглуулгын марафон Г. Цы­дынжаповай нэрэмжэтэ Бу­ряадай дуури, бүжэгэй театрта апрелиин 23-да үнгэрхэ юм. Энэ буянтай үйлэдэ ха­баадахадаа, оршон үедөө, мүн саашадаашье эхэ Буряадтаа амгалан байдал үршөөжэ зальбарнабди гээд тэмдэглэе.

Серафима ОЧИРОВА