​Уласай хэмжэндэ үндэр сэгнэлтэтэй

Маргарита Гороховская

Мухар-Шэбэр аймагай со­ёлой һалбариин эмхинүүд болон хүдэлмэрилэгшэд 2017 ондо эршэтэйгээр хүдэлһэн байна. Энэ аймагай “То­онто нютаг” гэһэн соёлой түб, но­мой сан, Хара-Шэбэр һууринай соёлой байшан, эмхидхэлгын мэ­дээсэлэй түбые даагша Цындыма Лыгденовна Цыдыпова Буряад Уласай Соёлой яаманай сэгнэлтээр “Уласай соёлой түрүүшүүл” гэһэн хүндэтэ нэрэ зэргэдэ хүртөө.

Аймагай соёлой болон аян­шалгын таһагые даагша Маргари­та Гороховскаягай хэлэһээр, 2017 ондо Мухар-Шэбэрэй соёлшод һуун байнгүй хүдэлөө. Юуб гэхэдэ, ехэ ха­рюусалгатай жэл болоо.

- Нэн түрүүн үбэлэй хүдөөгэй спортын нааданууд эмхидхэгдээ һэн. Уласай хэмжээнэй “Сабантуй” һайндэр үнгэргөөбди. Манай Му­хар-Шэбэрэй түбтэ шэнэ соёлой ордон нээгдээ. Тиихэдэ манай ай­маг байгуулагдаһаар 90 жэлэйнгээ ойн баярые тэмдэглээ. Бүхы эдэ хэмжээ ябуулгануудта манай соёлой ажалшад хабаадалсажа, баяр ёһололнуудые шэмэглээ, - гэжэ Маргарита Гороховская хөөрэнэ.

Соёлой шэнэ ордоной нээгдэхэдэ, аймагта соёлшодой тоо олошоржо, энэнь баярламаар байна. Хошуун-Үзүүр һууринда соёлой байшан заһабарилагдажа, номой шэнэ сан нээгдээ.

Номой сангуудта 200 мянган түхэригэй шэнэ номууд худалдан абтаа. Аймагай 17 хүдөөгэй соёлой байшанда хүгжэмэй, абяанай аппа­ратура, микрофонууд, колонконууд тараагдаа. Амжалтатайгаар хүдэлжэ байһан арадай 7 болон жэшээтэ 2 ансамбльнуудта энэ ехэ туһа боложо үгэнэ гэжэ хэлэхэ хэрэгтэй.

Иимэ бэрхээр ажалаа ябу­улжа байһан соёлойнгоо хүдэлмэрилэгшэдтэ аймагай засаг дарга Владимир Молчанов шэнэ авто-хүлэг бэлэг болгон бариба.

Хара-Шэбэрэй соёлшод аяншалагшадые хүлеэнэ

“Уласай соёлой түрүүшүүл” гэһэн хүндэтэ нэрэ зэргэдэ хүртэһэн Хара- Шэбэр һууринай соёлой байшаниие олон жэлэй хугасаада Елена Михайловна Гарипова хүтэлбэрилжэ ябадаг. Тэндэ татаар угсаатанай түб хүдэлнэ, мүн амаралтын үдэрэй һургуули нээгдэнхэй.

- Хара-Шэбэртэ оройдоол дүрбэн хүн хүдэлнэ. Елена Гариповаһаа гадна эдэ хэд бэ гэбэл, Елена Федоровна Иванова, Рафия Кашаповна Гарипова болон Галина Рафиковна Гарфут­динова гэгшэд болоно. Тэдэ хирэ-хи­рэ болоод лэ, хэмжээ ябуулгануудые үнгэргэжэ байдаг. Һонирхолтойнь гэхэдэ, нютагай зон соёлойнгоо бай­шан соо олоороо суглардаг заншал­тай. Һургуулиин, хүүгэдэй сэсэрли­гэй, һууринай эдэбхитэд хамтаран, баяраа хубаалдадаг. Хүдөөгэй за­хиргаантай хамта соёлой байшанай газаа зунай талмай баригдаа. Мүн тиихэдэ клубай газаа гоё гэгшын сэсэрлиг харахат. Иигэжэ хүн зоноо соёлой ажалшад суглуулжа байдаг, - гэжэ аймагай соёлой таһагай мэргэ­жэлтэн Галина Николаевна Шайду­рова хөөрэнэ.

Хара-Шэбэрэй соёлой байшанай хүтэлбэрилэгшэ Елена Гарипова эхин ангиин багшаар хүдэлжэ байта­раа, 10 гаран жэлэй саада тээ гэнтэ соёлой һалбарида орошоо бэлэй.

Соёлой байшанай дэргэдэ татаар яһатанай музей һаяхана нээгдэһэн байна. Тэндэ татаарнуудай байра байдал харуулһан гэр байрын, газаа зосоохи бараан, зэмсэгүүд, хубсаһа хунар ехээр суглуулагданхай. Елена Михайловна нэгэ үдэрэй аяншалга зохёогоо. Эндэ бууһан айлшад ганса тэрэ музей хараха бэшэ, мүн татаар аялга дуу шагнаха, эдеэ хоол бариха аргатай.

Үндэр нэрэ зэргэдэ хүртэһэн со­ёлой байшанай хүдэлмэрилэгшэд урмашажа, ажалаа бүри һайнаар ябуулха гэжэ түсэблэнэ. Хара-Шэбэр һууринай байгуулагдаһаар 300 жэ­лэй ойн баярай үедэ тэдэнэй бүхы бэ­лиг шадабари, хэжэ байһан хамтын ажал дүүрэн харагдаха, үндэрөөр сэгнэгдэхэ гэжэ найдагдана.

Олон үндэһэ яһатаниие нэгэдүүлэн

Үшөө совет үедэ соёлой байшану­уд хүдөө нютагта олоор баригдажа, нютаг һууринуудай түб боложо үгөө бэлэй. Тиихэдэ тэдэ аймагай соёлой таһагһаа мэдэлтэй байгаа. 1990- 2000 онуудта тэдэниие бэеэ дааһан эмхинүүд болгохо талаар ажал ябу­улагдаа һэн... Тиигэжэ соёлой гу­ламтанууд эзэгүй болоод, олониинь хаагдаа, хаягдаа. Энэ хүнгэн бэшэ асуудалда Мухар-Шэбэр аймагта на­ринаар хандажа, зүб тээшэнь шиид­хэжэ шадаа.

Иигээд лэ 2006 ондо аймагай бүхы клубуудые нэгэдүүлһэн “То­онто нютаг” гэһэн түб байгуулагдаа һэн. Түбэй захирал Виктория Нима­евагай хэлэһээр, мүнөө түбэй дэр­гэдэ соёлой 23байшан, Шаралдай һууринай Исай Калашниковай нэ­рэмжэтэ музей тоологдоно.

- Соёлоймнай байшанууд Мухар-Шэбэрэй дэбисхэр дээрэ ажаһуудаг бүхы арад зоной ёһо заншал һэргээхэ талаар ажал тон ехээр ябу­улна. Шэмээшэг, ород, хасаг, татаар болон буряад түбүүд аймагаймнай нютагуудта хүдэлжэ байдаг. Зарим һууринуудта олон яһатан суг хамта нягта харилсаа холбоотойгоор, бэе бэедээ туһалан хүдэлнэ, нүхэсэнэ, - гэжэ Виктория Нимаева хөөрэнэ.

Виктория Нимаева

“Тоонто нютаг” түбэй ажал үндэрөөр сэгнэгдэжэ, “Уласай соёлой түрүүшүүл” гэһэн хүндэтэ нэрэ зэр­гэдэ хүртэһэндэнь гайхалгүй.

Номой сангууд хүгжэнэ

Мухар-Шэбэрэй түбэй номой сан түрүүшүүлэй тоодо орожо шадаһан байна. Захирал Анна Фёдоровна Фё­доровагай хэлэһээр, шэнэ байшанда ороһоной ашаар иимэ ехэ амжалта туйлагдаа гээшэ.

- Бүхы Ород гүрэн соо номой сан­гууд хаагдана гэжэ дуулдана. Харин Хошуун-Үзүүр һууринда бидэ шэнэ номой сан нээһэн байнабди. Тиигэжэ, һүүлэй байдалаар, манай таһагууд аймагай 17 һууринда хүдэлнэ, - гэжэ Анна Фёдорова мэдээсэнэ.

2017 ондо номой сантай нягта харилсаа холбоотойгоор эрэмдэг бэетэй эрхэтэд хүдэлжэ эхилээ. Тэ­дэнэй ударидагша коляскаар яба­даг Наталья Филиппова баяртай байһанаа мэдүүлнэ. Нёдондо тэдэн­дэ тусхай таһалга нээгээ. Эрэмдэг бэетэйшүүл дуратайгаар эндэ сүлөө сагаа үнгэргэнэ.

- Харадаггүй гү, али хараа му­утай хүнүүд маанадта ерэжэ, ном уншана. Бидэ Брайлиин шрифтээр бэшэгдэһэн тусхай номуудые ху­далдажа абаабди. Буряад Уласай Үндэһэтэнэй номой сантай хүдэлжэ, нюдөөр муу хүнүүдтэ электрон ном дурадханабди. Тэдэнэй дунда сэрэ­гэй, уршагта ябадалай, фантасти­ческа зохёолнуудта дуратайшуулые элирүүлээд байнабди. Саашадаашье электрон номуудые уншаха арга олгогдохо, - гэжэ Анна Фёдорова мэдүүлнэ.

Анна Фёдорова

Хүдөө нютагай номой сангуудые хүгжөөхэ талаар “Созидание” гэһэн нигүүлэсхы сэдьхэлэй бүхэроссиин жасатай Мухар-Шэбэрэй түбэй но­мой сан һүүлэй 5-6 жэлэй турша­да хүдэлнэ. Энэ хугасаада аяар та­бан түсэл бэшэгдэжэ, 210 мянга гаран түхэригэй мүнгэн дэмжэлгэдэ хүртөө.

- Багахан хүүгэдэй сэнгэхэ тал­май худалдан абаабди. Тэндэ ма­най хүүгэдэй таһаг дулаанай саг­та багашуулда олон тоото хэмжээ ябуулгануудые эмхидхэнэ. Мүн һонирхолтой нааданууд дурадхаг­дана, - гэжэ Анна Фёдоровна омо­горхон дуулгана.

Нютагай номой сангуудай дэргэ­дэ ТОС-ой нэгэдэлнүүд байгуулагда­на. Мүнөө үедэ аяар 10-иинь өөрын ТОС-той юм. Энэ талаар Подлопатки һууринай номой сан эршэтэйгээр ажалаа ябуулна. “Берендеево цар­ство” гэһэн хүүгэдэй наадаха тал­май бии. Тэндэ һонирхолтой номой һайндэрнүүд үнгэргэгдэдэг болон­хой.

- Бидэшье, түб номой сан, энэ талаар һайн ажал ябуулнабди гэжэ һананаб. Хоёрдохи жэлээ ТОС-уудай урилдаануудта хабаадажа, мүнгэн шанда хүртэнэбди. 2017 ондо тэрэ мүнгэндөө сонхынгоо доро элдэб угалзануудтай хорёо барижа, зосо­онь һайхан сэсэгүүдые ургуулаабди. Мүнөө жэлэйнгээ мүнгэндэ Мухар-Шэбэр һууринайнгаа түб үйлсэдэ ойлгууламжын мэдээсэлэй баннер­нуудые үлгэхэ һанаатайбди. Юуб гэхэдэ, Доржиевай нэрэмжэтэ үйлсэ ямар хүнэй нэрэ зүүгээд ябанаб гэжэ олон хүн мэдэнэгүй, - гэжэ Анна Фё­дорова ажал тухайгаа хөөрэнэ.

Бэрхэшээлнүүдтэ дайрагдангүй

Мухар-Шэбэртэ соёлой һалбарида олон тоото бэрхэшээлнүүд дайралдана. Тэрэ тоодо мэргэжэлтэд дутал­дана. Хэды тиигэбэшье, тэдэ урагшаа дабшаха түсэбтэй.

- 2018 ондо бидэ Подлопатки, Бар болон Боом һууринуудта соёлой аяар гурбан байшан һэльбэн заһабарилха түсэбтэйбди. Тиихэ­дэ Хүсөөтэ һууринда арадай хүсөөр баригдажа эхилһэн соёлой байшан одоошье ашаглалгада тушаагдаха, - гэжэ һайхан түсэбүүдээрээ Маргари­та Гороховская хубаалдана.