​Мал ажал яагаад хүгжэхэб?

Һаяхана Буряад Ула­сай Засагай газарта гүрэнэй шагналну­удые барюулалгын ёһолол үнгэрөө. Гүрэн түрын шагналнуудта хүртэгшэдэй дунда «Нэгэдэ­мэл фермэнүүд» бүлгэмэй захирал Владимир Жалса­раев байгаа. Уласай хүдөө ажахын хүгжэлтэдэ аша габьяатай байһанайнь түлөө Ородой Холбоото Уласай Федеральна суглаа­най Федерациин Зүблэлэй Түрүүлэгшын Баярай бэ­шэг барюулагдаа.

Шагнал тухайгаа хэлэхэ­дээ, тэрэ иигэжэ тэмдэглэбэ: «Хүдөө ажахын һалбарида үнинэй хүдэлдэгшье һаа, хэжэ байһан ажалдам урид­шалан үгтэһэн сэгнэлтэ гэжэ тоолоноб. Ородой Холбоото Уласай Юрэнхылэгшын майн зарлигуудые дүүргэһэнэй түлөө шагнал барюулагдаа. Улаан-Үдэдэ 75 болон 100 һууритай хүүгэдэй сэсэрлигүүдые бариһан байнаб».

Хүдөө нютагта үндыһэн Владимир Болотович хара ажалда дүршэһэн юм. Тиин бүхы наһаараа хүдөө ажахын һалбарида хүдэлөө бэшэ, барилгашье хэһэн. “Академ­жилстрой” гэһэн аралжаа наймаанай бэшэ нэгэдэлэй захирал ябаһан. Буряадай эрдэмэй академитэй хамта Солнечная гудамжада 198 байратай гэр бодхооһон. Улаан-Үдын Энергетик һууриндашье барилга эрхилээ.

Гэбэшье Владимир Жал­сараев илангаяа хүдөө ажа­хын һалбарида һанаагаа зо­бодог. Мүнөөнэйнь байдал, саашанхи хуби заяан тухайнь һанаата боложо, үнгэрһэн жэлдэ интернет сүлжээндэ бодолнуудаараа хубаалдаа һэн. Тиин эдэбхи үүсхэлтэй, эрмэлзэл ехэтэй энэ хүнтэй уулзажа, ажал хэрэгүүд ту­хайнь хөөрэлдэһэн байнаб­ди.

- Владимир Болотович, жэлэй туршада ямар ажал бэелүүлэгдээ гээшэб?

- Хори аймагай Улаан-Одон һууринай саана хони үсхэхэ ажахы байгуулаабди. Улаан-Үдэдэ «Дружба» гэһэн кафе нээгээбди. Суг хүдэлдэг нүхэднай «Лимонад», «Суг­таа» гэһэн кафенүүдые нээ­гээ. Эдэ бүгэдэ ажал хэрэгүүд орёо, мүнгэнэй гаргаша ехэ­тэй. Теэд юушье хэнгүй бай­хада, үхэһэнтэй адли ха юм. Буряад ороноймнай аша туһада нилээд ехэ ажал ябуулагдана: зайн галай түлбэри нэгэ бага доошологдоо, хар­гынууд заһабарилагдана, Улаан-Үдэдэ гурбадахи хүүргэ баригдаха... Гэбэшье, минии һанахада, уласайм­най бодото хүгжэлтэ мал ажахытай нягта холбоотой. Энэ талаар асуудалнуудые шиидхээгүй һаа, урагшаа ал­хам хэгдэхэгүй.

- Ямар асуудалнуудые нэн түрүүн шиидхэхэ хэ­рэгтэйб?

- Хони үсхэбэрилхэ түрүүшын бууса 2006 ондо Ивалга аймагта түхеэрээбди. Жэл бүхэндэ 110-115 хурьгадые абажа байгаабди. Хониёо үбэлзүүлхэ, түлынь абаха, нооһо хайшалха, тарилга хэхэ, үбһэ бэлдэхэ мэтын үдэр бүриин дууһашагүй ажал. Түрүүшээр олон зо­ной хабаадалгатай ажалда түрэл гаралаа дуудахаш. Теэд өөрын гэр бараатай, ажалтай хүнүүд яагаад бодоод лэ ерэхэб даа. Дүтымни түрэлэй зон дүрбэн жэлэй туршада хони хараад, эсээб­ди, ондоо хүниие бэдэрэгты гээ. Би одоол бахардааб. Нэгэ бүлэ асархадамнай, тэдэм­най өөһэдын малтай болоод, болёо. Саһа бордоһон, һалхи шуурган, аадар бороо, ааяма халуун – ходол һанаата боло­хош. Мүнөө сагта хүн дулаан газарта, һунатараа хара ажал хэнгүй, хоолойгоо тэжээхэ арга бэдэрнэ. Тиимэһээ мал ажахы хүгжөөхын тула нэн түрүүн ажал хэхэ хүнүүд хэ­рэгтэй.

- Теэд анхан хүнүүд хүдөөдэ малаа хараад лэ, ажаһуугаа ха юм.

- Минии һанахада, аргагүйдэхэдөөл, малшад, хо­нишод болодог байгаа. Мүнөөнэйхидэл бэшэ, хамтын ажал хэжэ байгаа.

- Мүнөө сагта хүдөө ажа­хы эрхилдэг хүнүүдэй бай­дал хэр гээшэб?

- Мал үсхэбэрилэгшэдые нэрлэхэдэ, иимэ: нэгэ бууса­тай хубиин ажахы, эдэмнай хадаа хүдөөдэ ажаһуудаг ёһотой фермернүүд боло­но; олзын хэрэг эрхилэл­гын хэдэн һалбаряар ажал ябуулагшад; анханай кол­хозууд, мүнөө тэдэ хубиин колхозууд болонхой. Бүхы эдэ ажахынуудта малшад дуталдадаг. Ехэнхидээ байха газаргүй, гэр бүлэгүй ган­са хүнүүд малай хойноһоо ябана. Зомнай иимэ ажал эрхилхэеэ ехэ хүсэнэгүй. Гансал эдеэ хоол, хубсаһа хунарай болон багахан салин­гай түлөө хүдэлнэ. Юуб гэ­бэл, мал ажахыда амаралтын үдэр гэжэ байдаггүй ха юм. Жэлэй дүрбэн сагта үнөөхил малаа хаража, үдэр бүхэндэ аргагүй ехэ ажал хэхэ хэрэг­тэй. Шубуу, гахай, зарим мал үсхэбэрилгын ажахынуудта оньһон хэрэгсэлнүүдэй аша­ар ажал ябуулагдадаг бо­лоо. Теэд иимэ аргаар хони үсхэбэрилхэдэ, гаргашань ехэ, үнэтэй болохо.

- Гүрэн түрэмнай ямар шиидхэбэринүүдые абаха ёһотойб?

- Хүдөө нютагуудай хооһоржо, тала дайдын хаяг­дахада, гүрэндэ аша үрэтэй бэшэл даа. Ажаһуугшадые эдеэ хоолоор хангалгын асуудал эндэ онсо байна ха юм. Илангаяа анхан сагһаа мал ажал эрхилжэ байһан буряад угсаатанда хамаа­тай. Теэд хаанаһаа мал хара­ха хүнүүдые олохо гээшэб? Хүршэ Монгол гүрэндэ мян­ган малтай хүнүүд хүндэтэй юм. Малшадые, хонишодые хүдөө ажахын һалбариин бусад хүдэлмэрилэгшэдһөө илган, хүнгэлэлтэнүүдые үзүүлхэ, сэрэгэй албанһаа хойшолуулха, үри хүүгэдэйнь ехэ һургуулида оро­ходо, хүнгэлэлтэ үзүүлхэ, ипотекыень түлэлсэхэ, ажал эрхилжэ эхилхэдэнь, нэгэ доро горитой мүнгэн тэд­хэмжэ үзүүлхэ, наһанайнгаа амаралтада гарахадань, һайн пенси түлэхэ - уластам­най иимэ ажал ябуулха шуха­ла. Энэ асуудал шиидхэхын тула хүдөө нютагуудые бо­лон хүдөө ажахы дэмжэлгын гүрэнэй программа хэрэг­тэй. Фермэнүүдые, оньһон хэрэгсэл болон мал худалда­жа абахаар һаань, ажал хэхэ хүнүүдые худалдажа абахын аргагүй ха юм.

- Владимир Болото­вич, асуудалнуудтамнай харюусаһандатнай һай- ниие хүргэнэбди. Ажал хэрэгүүдтэтнай амжалта­нуудые хүсэнэбди.