​Алексей Цыденов: «Ой модоёо гамтайгаар ашаглаха хэрэгтэй»

Буряад Уласай ойн ажа­хын һалбариин асуу­далнуудые шиидхэл­гэ, удаан болзорой мүнгэ зөөри оруулалгын түсэлнүүдэй аша үрэ, ой ашаглаха һалбарида олониитын хиналта – эдэ болон бусад амин шухала асуудалнуудаар Буряад Уласай Толгойлогшо майн 14-дэ сурбалжалагшад­тай уулзалга үнгэргөө.

Ой модон хулгайгаар отологдоно

Алексей Цыденовэй хэлэһээр, ой модон хуули бусаар ото­логдоно. «Жэлэй туршада 10 сая кубометр модо отолхо аргатайб­ди, харин бодото дээрээ 3 сая кубометр бэлдэгдэнэ. Тиихэдэ ехэнхи ушарта нарһан сабшагдана. Шэнэһэн 5-6 хуби болодог», - гэжэ уласай хүтэлбэрилэгшэ тэмдэглэбэ.

Мүнөө Буряад орондо «Ой модо үйлэдбэрилгэ, болбосо­руулга» гэһэн шэглэлээр 1449 эмхи бүридхэлдэ абтанхайшье һаа, оройдоол хахадынь ажалаа эрхилнэ.

«Хуулиин ёһоор ажалаа ябуулдаггүй олзын хэрэг эр­хилэгшэд уласай һанда на­лог татабари түлэдэггүй, хуулита ажалай һууринуудые байгуулдаггүй. Үнгэрһэн жэлдэ кубометр модоной түлөө дунда зэргын сэн Шэтэ можодо 128 доллар, Эрхүүдэ - 132 доллар, Буряад Уласта 63 доллар бай­гаа. Энэ хадаа хулгай болоно. Модо бэлдэгшэд модо худал­дахадаа, мүнгэ гартаа абажа, ямаршье татабари түлэнэгүй, хуулиин ёһоор хүнүүдые ажалда абанагүй», - гэжэ Алексей Сам­буевич хэлэбэ.

Хүнүүдэй гэмэлтэхэдэ, ажа­лаар хангагша тэдэнэй түлөө харюусанагүй. Зон ажалда ороһон дансагүйгөөр хүдэлхэ баа­тай болоно.

Тиихэдэ хуули бусаар ото­логшод модоной үлэгдэлнүүдые усадхадаггүй, модо тариха та­лаар ажал ябуулдаггүй. Тиимэһээ ойн түймэрнүүд гарана, модонууд хатана.

«Манай зорилго - ойн жаса гуримтай болгохо. Нэгэдэхеэр, модо бэлдэдэг эмхинүүд хуулиин ёһоор ажалаа ябуулха ёһотой. Тиигэбэл ой сэбэрлэхэ, модо тариха, ажалай һууринуудые байгуулха юм. Ойдо хуули эбдэһэн ушарта ойн харуулшад харюусаха”, - гэжэ Алексей Цыденов хэлэбэ.

Түлбэритэ юумэн гамтай байдаг

Ой модо бэлдэхэ, үйлэдбэрилхэ һалбарида хүдэлдэг эмхинүүд хэлсээнэй ёһоор ажа­лаа ябуулдаг юм. Юуб гэхэдэ, хэлсээнэй али нэгэ хубида дүрим эбдэбэл, хэлсээн болюулагдадаг. Тиимэһээ ой модо хүлһэлжэ, түлбэритөөр ашаглагшад ойн түймэрнүүдые һэргылхэ, модо тариха талаар ажал хэхэ ёһотой.

«Ой модо түлбэритөөр ашаглаха хэлсээнэй эрилтэнүүд нилээд шанга юм. Энэ шэглэлээр ажал ябуулха гэбэл, модо үйлэдбэрилгэдэ мүнгэеэ оруулһанай удаа ой ашаглаха ар­гатай. Гадна ажалшадтаа салин түлэхэ, тайрадаһануудые болон бусад үлэгдэлнүүдые усадхаха, модо тариха ёһотой юм», - гэжэ Буряадай Толгойлогшо тайлба­рилба.

Мүнөө ойн һалбарида Сэ­лэнгын ЦКК-гай болон «МТК-Дженькей» компаниин мүнгэ зөөри оруулха талаар түсэлнүүд түрүүдэ тоологдоно. Үшөө гур­бан түсэл бэлдэгдэжэ байнхай юм.

Тиихэдэ мүнгэ зөөри оруу­лагшадай болон ажаһуугшадай эрхэ дүүрэн сахиха хэрэгтэй гэжэ Алексей Цыденов онсолоо. «МТК-Дженькей» компани «Бу­ряад Уласта ойн ажахы болон ой модоной үйлэдбэри хангаха байгууламжын комплекс» гэһэн түсэл бэелүүлхэ. Тиигэжэ 753 сая түхэриг оруулха түсэбтэй. Шэнэһэн модо бэлдэлгэдэ За­хаамин гү, али Ярууна аймагта ой модон түлбэритөөр ашаглал­гада тушаагдаха юм. Хитадай компани завод барилгада 32 сая түхэриг һомолонхой.

«Энэ талаар олон асуудал­нууд гарана. Ярууна аймагай ажаһуугшадта мүнгэ зөөри оруулалгын түсэлэй удха, энэ компанида ямар эрилтэнүүд табигданаб гэжэ тайлбарилжа үгэхэбди. Тиимэһээ ой ашаглаг­шадые дэмжэжэ, энэ баялигаа зүбөөр хэрэглэжэ эхилхээр бо­лоо», - гэжэ Алексей Цыденов хэлэбэ.

Зүбшөөгдөөгүй хэмжээн – арадай аша туһада бэшэл

«МТК-Дженькей» компани Захаамин аймагта ой модо бэл­дэхэнь гэжэ, энэ шиидхэбэриие буруушаажа, ой модо аршалаг­шад майн 14-дэ Улаан-Үдэ хото­до хуулита бэшэ хэмжээ ябуулга үнгэргэһэн байна.

Энээн тухай уласай хүтэлбэрилэгшэ иигэжэ хэлэбэ:

«Байгша ондо Буряад Уласай Арадай Хуралай һунгамалнууд, Захаамин аймагай засаг дар­га һунгагдаха. Тиимэһээ за­рим хүнүүд тохёолдоһон бай­дал һамбаашалжа, өөрынгөө тала хараһан байна. «МТК-Дженькей» компанитай хэлсээн баталагданхай гэжэ үнинэй мэдээжэ. Теэд энэ асуудал мүнөө һунгалтын лэ урда гаража ерэ­бэ. Ажаһуугшадай ой модоёо, байгаалияа аршалха гэһэн үнэн сэхэ эрмэлзэл заримашуул хэ­рэглээ. Энэ ябадал хэн үүсхээб гэжэ мэдээжэ. Бидэ тэдэниие ха­раадаа абанхайбди».

Захаамин аймагта ой модо аршалха олониитын зүблэл байгуулагдаха

Майн 11-дэ Буряад Уласай За­сагай газарай түлөөлэгшэд За­хаамин аймагай ажаһуугшадтай уулзаһан байна. Уулзалгын дүнгүүдээр, Ой модо аршалха олониитын зүблэл байгуулха шиидхэбэри абтаа. Алексей Цы­денов энээнииень бүри мүһэн дэмжэһэн байна.

Зүблэлэй бүридэлдэ аймагай бүхы һомонуудай түлөөлэгшэд болон олониитын ажал ябуулаг­шад орохо юм. Тэдэ ойн харуул­шадтай хамта ажаһуугшад, ниигэмэй эмхинүүд, фермернүүд, олзын хэрэг эрхилэгшэд, түлбэритөөр ашаглагшад хаана модо бэлдэхэб гэжэ элирүүлдэг байха.

«Ой модо ашаглаха һалбарида олониитын хиналта эмхидхэ­хэ гэһэн аймагай үүсхэл ехэ һайн. Мүнөө ойдо тохёолдоһон байдал - өөһэдымнай ажал. Тиимэһээ гуримшуулха хэрэг­тэй. Энэ үүсхэл дэмжэнэб. Иимэ зүблэл уласай бүхы аймагуудта байгуулха шухала», - гэжэ Алек­сей Цыденов хэлэбэ.