​Буряад хэлэндэ “Х” хашалганай хизааргүй хэрэглэмжэ

Буряад хэлэмнай аргагүй баян гэжэ бултанда мэдээжэ. Нютаг бүхэнэй диалектнүүд яряанай хэлэ бүришье баясуулна. Түрэл хэлэнэйнгээ ульгам хэлбэри үгүүлбэрииень, олон янза удхыень тайлбарилан гэршэлһэн хоёр ботиһоо бүридэһэн Л.Д.Шагдаровай болон К.М.Черемисовэй “Буряад-ород толи” соо нилээд олон үгэнүүд согсологдонхой. Жэнхэни буряад хэлэнэйнгээ баян нөөсыень гэршэлһэн “х” хашалган тус толи соо аяар 163 хуудаһанда дурадхагдана.

Анханһаа уг удамайнгаа абажа, хадагалжа ябаһан агуу хэлэеэ мартангүй, арад нэрэеэ алдангүй ябаха гээшэ мүнөө сагта илангаяа шухала.

Хүдөөгэй хүйхэрнүүд - хаартада харбуулагшадай харгыгаар

Хабарай хагсуу хаһын хүйтэндэ Хандамаа хонидоо хотондонь хаажа, хүрин хээр хүлэгөө хүтэлэн, хүдэр хабтайгаар халхабша хэһэн хорёогойнгоо хажууһаа хайрата Хэшэгтэ ханияа хадын хираар хаймадан хараашалһаар, хүршэ хүгшэнэйнгөө хүндэдэ, халуун хоолдонь хүртэлсэхэ хүсэлтэйгөөр харгыгаа хорообо.

Хаяа хадхама хүршынгөө хоёрдохи хүбүүн Хайдабтай Хэшэгтэнь “хушуугаа холбожо”, хуушарһан хүхэ “хопейхоороо” хэдэн хоногой хугасаада хонидтоошье, хүүгэдтээшье харибагүй ха. Хамагые худалаар хөөрэһөөр, хаанаһаа, хэзээ харагдаха хаб? Хатуу харатай холбоорилдоһон хаарташа хоёрые хатуу хэһээлтэдэ хүртөөхэ хөөрэлдөө Хандама хүршэ хүгшэнтэеэ хэбэ. Ханын халендариин хуудаһанууд хойно хойноһоо хэды хуулагдабашье, хүлеэхэдэ, хоногуудай хобхорхоншье хэлсээтэй.

Хонишон хубитай Хандама хурдаагаа хооллуулха хүсэлтэй, хооһон хүнэгөө хахинуулһаар хото хорёодоо хүрэхэлөөрнь, хүршэгэнэһэн, хүүеһэн “хопейхоороо” хүлеэһэн хоёр хүдхэшүүлынь хадын хүнхэрөөр харагдаба ха. Хүрэбэ хэбэртэй хотондоо. Хүхылдэшэһэн хатуушуулаа харахалаараа хээлитэй Хандамаамнай хайрлахашье хүсэлгүй, хүл хөөрсэгэнөөн хэнтэглэшэбэ. Хаартын хорхойгоор хадхаляатаһан хоёрынь хооһорходоо, хүлеэһэн хүгшэндөө, хүнгэрхэ ханидаа хобигошолдоһоор хүрэбэ хаш. Хүнгэрхэ Хандамаадаа Хэшэгтэнь хандаба: “Хай, халаг! Хүлисыш, хайрата ханимни! Хаартаяа холо хойно хаябаб, хоёр хушуун хүүгэдээ хаража, хонидоо харууһалжа, хайшаашье хажуулдихагүйб, хүрөө!”

Хатуу хараалда хүртэһэн хошонгууша Хайдабнайшье хүгшэнэйнгөө хажууда, хангалтайхан хээрэ хүдөөгөө, хони хурьгадайнгаа хүреэлэндэ хонишон хүнэй хубитаяа хүсэлдүүлһээр.