Эхин һургуулида
Хэжэнгэ аймагай Цыден Цыренжаповай нэрэмжэтэ Чисаанын дунда һургуули анха түрүүн һургуули дүүргэһэнэй тэбхэр 50 жэлэй ойдо зорюулагдаһан «Балшар наhанайм жэгүүртэ уурхай» ном нара хараа.
- Мүнөө жэл бидэ, Чисаанын дунда һургуули болгогдоһоор түрүүшын дүүргэгшэд, аяар табин жэлэй саана дүүргэһэн байнабди. Нэгэ һанахада, “аяар” гэхээр лэ даа. Тиибэшье түүхын хэмжүүрээр абажа харахада, зурагас гэһэн үе ха юм даа. Үнгэрһэн жэлнүүдэй үндэрһөө хараад үзэхэдэ, һургуулиимнай хаһа ямаршье налгай гоё байдаг һэм! Тиимэһээл энэ номоо “Балшар наһанайм жэгүүртэ уурхай” гэжэ нэрлэһэмнай булта зон ойлгохо бэзэ гэжэ найданабди. Тиигээд лэ гэдэргээ эрьен хараха, хэһэн бүтээһэнөө, ажабайдалаа бодомжолхо саг ерээ гэжэ ойлгонобди. Эдэ үнгэрһэн жэлнүүдтэ хайрата түрэлхидтөөшье, хүндэтэ багшанартаашье, тоонто нютагтаашье баярые хүргэжэ, аша туһа хүргөөгүй ябанабди гэжэ һанахада, хүндэхэн байгдана, - гэжэ 50 жэл багшалһан Надежда Дымбрылова номойнгоо оролто соо бэшэнэ.
Үнэхөөрөө - сагай ошоходол, түрэһэн, үргэһэн эжы абын энхэрэлые; ашата багшанарайнгаа хүндэ хүшэр ажалые; нютаг оронойнгоо һахюуһадай һуралсал ажалдамнайшье, харгы замдамнайшье, холо ойрошье ябахадамнай, дүрбэн зүг, найман хизаарһаамнай орхилтогүй хаража, һахижа байһаниие; арадайнгаа арюун заншал, ёһо гурим, түүхэ домогоо, уг гарбалаа сахижа ябаһан аха захата- ниие; ажалша бэрхэ нютагайнгаа зоной аша габьяае гүнзэгыгөөр ойлгожо, урагшаа ябаха байһанаа - эдэ бүгэдые үри үхибүүдтээ, аша зээнэртээ ойлгуулха гэһэн манай нангин уялга болоно.
Табин жэлэй саана баяраар билтарһан 29 жаргалтай хүбүүд, басагад һургуулияа дүүргээ. Тэдэнэй дунда Чисаанын дасанай шэрээтэ Цыдендамба ламхай, бэрхэ багшанар, эрхыдээ эмтэй, долёобортоо домтой эмшэд, эрхим барилгашад гэхэдэ, эгээл шухалань, тэдэ уг удамаа үргэлжэлүүлхэ, түрэл арадаа нэрлүүлхэ олон хүүгэдэй энхэргэн эжы абанар, мүнөө ашанар, зээнэрэй төөдэй таабайнар болонхой.
Хүсөөтын хонишодой туһалагшад
Эдэ 29 шабинарай 67 - 70 хүрэжэ ябаһан 18-иинь лэ мүнөө алтан дэлхэй гэшхэжэ ябана. Хүнэй наһан мүнхэ бэшэ, 11 үетэниинь хада гэртээ харяа. Яахабши, юртэмсын жама ёһо иимэл ха юм. Тиибэшье, хүн гээшэ саһан дээрэ мүрлэхэ, саарһан дээрэ нэрлүүлхэ үри үхибүүдые алтан дэлхэйдэ түрэжэ, уг гарбалаа үргэлжэлүүлнэ.
- Аша гушанарнай, зээнэр зээнсэрнүүднай 280-яад болоод байна. Үлэһэн бидэнэр тэдэнэй аза жаргалай түлөө үшөөл ябахабди гэжэ найданабди. Энэ номоошье хэблүүлхэдээ, хожом хойто үеын зон уншажа, түрэл һургуулиингаа, тоонто нютагайнгаа баян түүхэтэй танилсаха аргатай байха гэжэ шэнжэлэлгын ехэ ажал ябуулаабди, - гэжэ Надежда Дыбрыловна энэ буянта ажал ябуулһанаа тайлбарилна.
Дунда һургуули эгээл түрүүн дүүргэһэн номой авторнуудай, багшын ажалай ветеранууд: Доржима Жанчибдоржиевна Бодиева Надежда Дымбрыловна Дымбрылова хоёрой өөһэдынгөө түрэл һайхан эжы абанараа, ашата ехэ багшанараа арбан жэл соо болон саашаа наһан соогоо үелжэ ябаһан үетэн тухайгаа дэлгэрэнгыгээр бэшэһэниинь гайхалгүй ааб даа. Саарһан дээрэ нэрэеэ үлөөхэеэ һанаһан бэшэн баһал сонин сэтгүүлнүүдтэ бэшэжэ, шадаа һаа, номшье хэблүүлнэ ааб даа.
Чисаанын дасанай эмшэ, эрдэмтэ ламанар тухай номдо һонирхолтойгоор бэшээтэй. Мүн баһа Хёлгоһоо ерэһэн лама багшанарай энэ дасанда суурхажа байһаниие уншахада, ехэ һонин байна.
- Тиихэдэ баһа өөһэдынгөө бэлигтэй хүбүүд, басагадай уран нарин талыень харуулхаяа оролдообди, - гэжэ Надежда Дымбрыловна магтан хөөрөө.
- Доржо Банзаровай нэрэмжэтэ Буряадай гүрэнэй багшанарай дээдэ һургуули амжалтатайгаар түгэсхэһэн Бодиева (Чимитова) Доржима Жанчибдоржиевна болон Оборов Цыден Владимирович хоёроо хэлээгүйдэмни аргагүй, - гэжэ номой авторнуудай нэгэн Надежда Дымбрыловна талархалаа мэдүүлнэ. - Һайнши даа, үетэмни,- гэжэ Доржимаадаа ханданаб. Эхэ нютагтаа дуратайгаар бэшэһэншни ямар һонирхолтойб даа! Хэлэншнишье баян, мэдэсэшнишье ехэ байна даа. Иигээд лэ, наһаяа тооложо һуунгүй, ажал ябуулжа, үетэн нүхэдөө гуурһанай хурсаар дурсажа байһаншни ямар ехэ буян бэ гэжэ сэгнэнэб, - гэжэ үүри үетэн бэе бэедээ баяр хүргэнэд.
Комсомол залуушуул
Энэл һургуулиин бэрхэ шабинарай ашаар һургуулиин анхан бай- гуулагдаһаар 100 жэлэй ойдо зорюулагдажа хэблэгдэһэн номтой хамта энэ шэнэ ном өөрын сэгнэшэгүй түүхэ оруулба гэжэ хүндэтэйгөөр тэмдэглээд, ном хэблүүлһэн зондо барагдашагүй баяр, үшөө ехэ зохёохы амжалта хүсэе. Урагшаа һанаатай, урма заяатай иимэл зоной хүсөөр арад олоноймнай түүхэ бүридэжэ, саашанхи замаймнай үүдэн үргэнөөр дэлигдэнэ гэжэ ойлгоё. Тиимэһээ “уруудаһан уһан тогтохогүй, үрэжэһэн хүрьһэн гандахагүй, үндыһэн арад унахагүй” гээд лэ, Чисаанын дунда һургуули дүүргэһэн эрхэшье һаа, шуран шуумар, бэрхэ хүбүүд басагад, тоонто нютагайнгаа, түрэл һургуулиингаа нэрэ солые дээрэ үргэжэ, солынь дуудуулжа ябыт даа гэжэ “Буряад үнэнэй” олон түмэн уншагшадай зүгһөө һайн һайханаар хүсэе!
Мүнөө сагта ном хэблэхэ гээшэмнай хүнгэн хэрэг бэшэ гэжэ бултанда мэдээжэ. Үнэхөөр тиимэһээ, һургуулияа дүүргэһээр тэбхэр табин жэлээ үрэ дүнтэйгөөр угтажа байһан Чисаанын дунда һургуулиин түрүүшын шабинарта номоо гаргуулхадань арга шадалаараа туһалһан Хэжэнгэ аймагай засаг дарга Геннадий Зундуевич Лхасарановта, аймагай ниигэмэй хамгаалалгын таһагые даагша Интерна Ильинична Эрдынеевада, тэрэнэй орлогшо, болбосоролой таһагые даагша Сэсэгма Нимацыреновна Башенхаевада, Чисаанын сомон дарга Чимитдоржо Балданимаевич Галдановта, һургуулиин захирал Эдуард Леонидович Боржоновто халуун баяраа хүргэе.
Чисаанын һургуули 1968 ондо дүүргэгшэд
Мүн баһа ажал хэрэгтэнь хамсыгаа шуужа оролсоһон, шадал шандааһаяа гаргаһан, ээм мүрөө түшэлсэн, эб хамта ажалаа ябуулһан үүришье бэшэ һаа, энэл һургуули дүүргэһэн эрдэмтэ нүхэдыень “Буряад үнэндөө” магтахамнай:
Людмила Алексеевна Тимофеева – багшын эрдэмэй дид-доктор, Ородой Холбоото Уласай юрэнхы болбосоролой хүндэтэ хүдэлмэрилэгшэ, «Yе үеын холбоо» гэһэн можонууд хоорондын түсэлэй куратор (II выпуск);
Елена Константиновна Шаракшинова – хэлэ бэшэгэй эрдэмэй дид- доктор, Эрхүүгэй ехэ һургуулиин буряад хэлэ бэшэгэй таһагые даагша, Ородой Холбоото Уласай дээдэ болбосоролой хүндэтэ хүдэлмэрилэгшэ (IV выпуск);
Дугарма Дымбрыловна Шойнжонова – Буряадай габьяата багша, Ородой Холбоото Уласай эрхим багшанарай нэгэн, академик П.Р. Атутовай нэрэмжэтэ шангай лауреат, Буряадай 1 дүгээр лицей-интернат һургуулиин дээдэ гарай багша (VII выпуск).
Цырендолгор Бадмаевна Павлова-Бадмацыренова – багшын эрдэмэй дид-доктор, «Эрхим багша – 2013» урилдаанай Гран-при шанда хүртэһэн, «Буряадай эрхим багша – 2014» урилдаанай илагша, Буряадай 1 дүгээр лицей-интернат һургуулиин дээдэ гарай багша (XXII выпуск).