​​Буряадаа нэгэдүүлһэн наадан

2020 оной наадан – Ага нютагта

Дүрбэн үдэрэй туршада Эрхүү хото болон Усть-Орда тосхон буряад арадай соёлой нэгэ ехэ талмайнууд боло­жо үгөө. Үндэһэн хубсаһаяа үмдэһэн буряадууд түрэлхи хэлээрээ хөөрэлдэн, буряад дуугаа дэлгээжэ, хатар на­адаа хатаржа байхадань, сэдьхэл жэгнээд абаа. Тиигэжэ июлиин 8-ай үдэшэ үнөөхил хотын түб “Ажал” стадион дээрэ “Алтаргана” наадан түгэсэбэ. Баяр баясхаланай оршондо “Алтаргана” нааданай һүлдэ туг Үбэр Байгалай хизаарай болон Агын тойрогой түлөөлэгшэдтэ дамжуу­лагдаба. Тиигэжэ удаадахи наадан хоёр жэл болоод, 2020 ондо Ага нютагта үнгэрхэ болобо.

Элдин һайхан Эрхүү можын дэбисхэр дээрэ Бүгэдэ буряадуудай уласхоорондын “Алтаргана” наадан дүрбэн үдэрэй туршада үнгэрбэ. Ээлжээтэ энэ нааданда хамта дээрээ 3 мянгаад шахуу зон хабаа­даа. Буряад Уласһаа 1 мянгаhаа үлүүтэй, Үбэр Байгалай хизаарһаа 493, Монгол оронһоо 700-гаад зон буугаа гэжэ мэдээсэгдэбэ.

Эрдэмтэдэй хуралдаан

Буряад Уласай хабаадаг­шад долоон томо автобусоор Эрхүү хото хүрэжэ ерээ. Бүхы дэлхэйн олон орон нютагһаа бууһан буряа­дууд үглөөдэрынь элдэб эсын харалга болон наада­нуудта хабаадажа эхилээ. Урда үдэрынь, июлиин 5-да, уласхоорондын эрдэмэй- практическа хуралдаан ажалаа ябуулаа. Эндэ эр­дэмтэд, ниитын ажал ябу­улагшад, багшанар хабаа­дажа, буряад арадай соёл хамгаалгын, дэлгэрүүлгын болон хүгжэлтын асуудалнуудаар элидхэлнүүдые хэ­бэд. Оньһон арга боломжонуудай дэлгэрэнги мүнөө сагта хайшан гэжэ үндэһэн арадай соёл, тэрэ тоодо түрэлхи хэлэ аршалан дам­жуулха тухай асуудалнууд зүбшэгдэбэ.

Эрхүү, Буряад, Үбэр Бай­гал гээд гурбан можо нюта­гай соёлой сайдууд мэдээсэ­лэй уулзалга үнгэргөө. Эрхүү можын соёлой сайд Ольга Стасюлевичэй хэлэһээр, «Алтаргана» нааданда бэл­дэлгын ехэ ажал ябуулагдаа.

- Олон тоото айлша­дые үндэр хэмжээндэ уг­тан абаха гэһэн харюусал­гамнай ехэ. Энэ хэрэгтэ 40 сая түхэриг гаргашалагдаа. Эды ехэ хүрэнгэ можын мүнгэн һанһаа болон бусад эмхинүүдһээ һомологдоо, - гэжэ сайд мэдээсээ.

Буряад Уласай соёлой сайд Соёлма Дагаевагай “Ал­таргана” наада үхибүүдэй хоорондо үнгэргэдэг болохо тухай һанамжа бүгэдэндэ һайшаагдаа.

Нээлгын баяр ёһолол

Эрхүү можын газар дайда айлшадаа шааяма аадар бороотойгоор угтаба. Үглөөдэрыншье үе болоод лэ аадарлаһаар, үдэшэлэн тээшэ бүрхэг үүлэнүүдэй саанаһаа одоошье наран игааба. Энэл үедэ “Ажал” гэһэн Эрхүү хо­тын стадион дээрэ “Алтарга­на” нааданай нээлгын баяр ёһолол үнгэрхэ байгаа. Орой хушалтагүй нээмэл стадион дээрэ сугларагшадай заль­баралаар мэтэ хура бороон намхажа, бүрхэг тэнгэри сэл­мэжэ, найр наадан эхилбэ.

Эрхүү можын соёлой ажал­шадай зохёон найруулһан хүгжэмтэ зүжэглэмэл наадан бүгэдэндэ һайшаагдаа. Угсаатанайнгаа уг унгиин заршамаар холын түүхэ удхалһан үйлэ гайхамшаг шэдитэйгээр хүнэй сэдь­хэл хүдэлгэжэ шадаа. Эртэ үе сагта, буддын шажанай дэлгэрээдүй байхада, Буряад дайдаар онгон тэнгэридээ шүтэжэ, эхэ байгаалитаяа эб нэгэн ябагдаа гүб даа. Хүнэй һүлдэ үргэн дэгдээһэн һүрөөтэй нааданай үзэгдэл нюдэ сабшаха зуура дүүрэжэ, үзэһэн хараһандаа бахархан, гайхан һууһан хүн зоной дээгүүр томо гэгшын бүргэд шубуун ниидэн гарашоо лэ. Иимэ наадан дуу, хатараар, гайхамшаг хүгжэм аялгаар шэмэглэн, одоо хөөрхэн хурьганай хубсаһахануудые үмдэһэн хүүгэдэй хатар наадан бүгэдэниие баясуулба. Морин дээрэшье һуугаад, айлшадаа угтан абахадань, һайхан үдэшэ һүрөөтэйгөөр харагдаа.

Алексей Цыденов мэндые хүргэбэ

Монгол, Хитад гүрэнүүдэй, Үбэр Байгалай хизаарай, Буряад Улас бо­лон Эрхүү можын засаг ба­ригшад баярай үгэнүүдые мэдүүлбэ. Буряад Уласай Толгойлогшо Алексей Цы­денов, Эрхүү можын губер­натор Сергей Левченко бо­лон бусад буряад үндэһэн маягаар оёһон мүнөө үеын хубсаһа үмдэжэ, түб тал­май дээрэ гараһаниинь ехэ һайшаалтай байгаа.

- Сайн байна, хүндэтэ нүхэд! «Алтаргана» наадан­да ерэһэн та олондоо баяраа мэдүүлнэб, - гэжэ Алексей Самбуевич тордиһогүй бу­ряад хэлээр хүн зоноо амар­шалаа. - Бүхэ бэхи үндэһэтэй алтаргана ургамалдал адляар буряад соёл хэтэ мүнхэдөө хүгжэжэ байһай. Гансашье Буряадай бэшэ, мүн бүхы Ородой Холбоото Уласай хүгжэлтэдэ энэ на­аданай оруулжа байгаа ху­битань угаа ехэ. Эмхидхэлэй тала даан абагшадта мүн лэ баярые хүргэнэб.

Урилдаанай дүнгүүд

Хоёр үдэрэй туршада хүүемэ наадан эдэбхитэйгээр үнгэржэ, аяар 14 харал­га болон тамирай 6 шэглэ­лээр урилдаанууд үнгэрөө. “Алтаргана” наадамнай зүрилдөөтэ мүрысөөн бэшэ, харин уулзалгын ехэ баяр гээшэ гэжэ тэмдэглэхэ шу­хала. Гэбэшье, шанга тулал­даануудай удаа илагшадшье элирүүлэгдээ. Зарим лауреа­дуудые нэрлэе.

Буряад Уласай Хэжэн­гэ аймагай “Баян Сүмбэр” бүлгэм, Үбэр Байгалай хиза­арай Ага аймагай “Ургы”, Хи­тад гүрэнэй Үбэр Монголой “Наян-Наваа”, Эрхүү можын Оһын аймагай “Эрмэлзэл” бүлгэм “Буряадай нэгэ үдэр” гэжэ харалганда шалгараа.

Буряад хэлэн дээрэ гараһан номуудай харалган­да хүүгэдтэ зорюулагдаһан номууд сооһоо Галина Ату­товагай (Эрхүү можо), Да­рима Башкуевагай (Буряад Улас), Сэсэг Тумуровагай (Үбэр Байгалай хизаар) гээд номууд шэлэгдээ.

Уран зохёолой шэглэлдэ Буряад Уласай Ким Цыде­новэй, Дулгар Доржиевагай, Монгол ороной Гомбын Зол­жаргалай номууд түрүүлээ. Эрдэм шэнжэлэлгын шэглэлдэ Үбэр Монголой Цог­тын Жамсын, Буряад Уласай Баярма Цыденовагай, Үбэр Байгалай хизаарай Намсалма Будаевагай номууд шалгараа.

Буряад арад, буряад соёл тухай ондоо хэлэн дээрэ хэблэгдэһэн номууд сооһоо Эрхүү можын Виктория Банаевагай, Үбэр Монголой Ну­маагай, Үбэр Байгалай хизаа­рай Зоя Барановагай бэшэһэн номууд лауреадууд болоо.

Уран гартан болохо дар­хашуулай харалганда “Мо­доор уран урлал” шэглэлээр Буряад Уласай Александр Будаев, Үбэр Байгалай хизаа­рай Булад Дондоков, Буряад Уласай Алдар Санжиев гэг­шэд шалгараа.

“Түмэрөөр уран урлал­да” Эрхүү можын Эдуард Куклин, Буряад Уласай На­дежда Супонина, Үбэр Байга­лай хизаарай Баяр Ракшаев гээд, “Зөөлэн эдэй” шэглэл­дэ Эрхүү можын Екатерина Осипова, Үбэр Байгалай хи­заарай Цыпелма Бальжи­нимаева, Монгол ороной Мүнхтулга гээд түрүүлээ.

“Буряад зураг” шэглэлдэ Буряад Уласай Ринчима Зун­дуева, Алтана Намсараева гэгшэд шалгараа. «Үндэһэн түхэлэй гар бүтээлнүүд” гэһэн шэглэлдэ Үбэр Байга­лай хизаарай Ирина Рабда­нова, Александр Шагдуров, Ирина Ракшаева гэгшэд бул­та лауреадууд болоо.

Авторай гэрэл зурагууд