​СЭДЬХЭЛ ХАНААҺАН “НҮҮДЭЛШЭДЭЙ АЯ ДУУН”

Борис Балдановай гэрэл зураг

Үнгэрһэн долоон хо­ногой эсэстэ уда­ан хүлеэгдэһэн “Нүүдэлшэдэй ая дуун” гэһэн хүгжэм дуута уласхоорондын фестиваль үндэр хэмжээндэ боложо түгэсэбэ. Бүхы дэлхэй дээ­рэ мэдээжэ рок-хүгжэмшэн Вячеслав Бутусов ерэжэ, найр наадые шэмэглээ. Тэ­рээниие харахаа, 10 мянга гаран хүн суглараа гэжэ эм­хидхэгшэд тэмдэглэнэ.

“Нүүдэлшэдэй ая дуун” гэһэн фестиваль хадаа 2017 ондо Ород гүрэн соо болоһон ушар хэрэгэй аяншалгын гол үйлэнүүдэй тоодо оролсоһониинь һайшаалтай. Иигэжэ манай фестиваль тухай бүхы Ород гүрэндэ мэдээжэ болоо.

Һонирхолтой гэхэдэ, 2017 ондо хүгжэмэй найр наадые Загарай аймагай Асагад һууринда оршодог “Талын нүүдэлшэн” гэһэн этнокомплекс анха түрүүшынхиеэ угтан абажа, дээдэ хэмжээн хүрэтэр үргөө бэлэй.

- 10 жэлэй саада тээ энэ хэрэг эхилһэн байнабди. Би өөрөө баруун талын хүгжэмэй түлөө харюусадаг һэм. Мүн Жанна Дымчикова буряад болон зүүн зүгэй хабаадагшадтай хүдэлэгшэ һэн. Иимэ томо фестиваль болотороо ургажа, арбаад мянган хүнүүдые суглуулаад байхабди гэжэ оройдоошье һанаагүйбди. “Нүүдэлшэдэй ая дуун” харагшадай хүсөөр урагшаа дабшана гэбэл алдуу болохогүй, - гэжэ найр нааданай үедэ тайзан дээрэһээ Буряадай филармониин уран һайханай хүтэлбэрилэгшэ Наталья Уланова хөөрэнэ.

Улаан-Үдэ хотын театрнуудай талмайнууд дээрэ боложо байтараа, тус фестиваль Дээдэ Онгостойдо хэдэн дахин болоо. Мүнөө гурбадахи жэлээ айлшадые, хүгжэмшэдые, харагшадые “Талын нүүдэлшэн” хүлеэн абана.

Энэ фестиваль ганса рок хүгжэмшэдые суглуулна бэшэ, мүн олон тоото гүрэнүүдэй түрүү артистнарые урижа, сугларагшадаа танилсуулна. Һүүлэй үедэ элдэб гүрэнүүдтэ хүгжэм зохёолго ямар харгыгаар хүгжэнэб гэжэ тус фестивальда ерэгшэд ойлгон абана.

Хоёр үдэрэй туршада болоһон найрта зорюута бууһан айлшад Асагадай талын огторгой доро майхануудые табижа, талын ногоо сэсэгүүдэй һайхан үнэрөөр, сэбэр агаараар амилжа хононо. Энэ үдэрнүүдтэ бороо бага зэргэ орожо, талын үнэр хангал бүри гоё болоо ааб даа.

Мянга гаран хүн зониие угтахын түлөө аргагүй ехэ ажал хэгдэнэ. Эндэ ерэгшэд хооһоор үлэнэгүй, арба гаран эдеэ хоолой эмхинүүд амтатай шашлык, бууза, шүлэ, бүхэлеэр болон бусад буряад эдеэ дурадхана. Мүн тиихэдэ үндэһэн гар бэлэгүүдые наймаалжа, мүнгэ ехээр олоһондоо, өөрын хэрэг эрхилэгшэд баярланад.

Уридшалан хэлэбэл, июлиин 20-21 үдэрнүүдтэ 10 мянга гаран бууза най- малагдаа, хэдэн мянган литр сай уугдаа.

Найр нааданай үедэ олон тоото харагшад ганса хүгжэм шагнаад баярлаа бэшэ, мүн Буряад Уласта ажаһуудаг олон арадуудай байра ба далтай, ёһо заншалтай танилсаа. Жэшээлбэл, Бэрээнэй Адагай аман зохёолой бүлгэм украин болон шэмээшэгүүдэй ёһо заншал харуулжа, хүн зониие һонирхуулан, хажуудаа суглуулаа. Украинын горилка архи тэдэ аягалан, сугларагшадые баясуулаа.

Асагадай интернат-һургуулиин шабинар буряад наадануудые харуулаа, хониной арһа элдэлгэ болон нооһо ээрэлгэ яагаад заншалаар бүтээхэб гэжэ харуулаа. Хониной мяха, гүдэһэ дотор, шуһаар харагшадые амсуулаа. Мүн буряад дуунуудые хангюурдажа, ёохорой дүхэриг татаа.

Иигэжэ фестивалиин үедэ хүхихэ, баярлаха, һайхан хүгжэм шагнаха оршон байдал зохёогдоно.

Мүнөө жэлэй фестивальда Монголой, Хитадай, Солонгосой, Малайзиин, Тыва болон Хакасиин, Эрхүү ба Шэтэ хотонуудай хүгжэмшэд айлшаар буужа, сугларагшадые баясуулаа.

Буряадай хабаадагшад сооһоо “Урагшаа” бүлгэм найр наадые нээжэ, дүхэриг хатарта сугларагшадые оруулһан байна. Энэ бүлгэм хадаа 10 жэл саада тээ байгуулагдаад, уласай хүн зондо хэды һайшаагдабашье, һалаһан байна. Юуб гэхэдэ, артистнар өөрын харгыгаар ябаха гэжэ шамдаһан юм. Харин 10 жэл болоод, тэдэ дахинаа сугларжа, хэдэн тоглолтонуудые хүгжэмдэ дуратайшуулда харуулаа. Энэ “Нүүдэлшэдэй ая дуунда” хабаадажа, дахинаа харагшадаа баясуулаа.

Сурбалжалагша Алексей Туробов нэгэ үедэ мэргэжэлээ орхижо, Улаан- Үдын һүниин талмайнууд дээрэ хүдэлһэн байна. Тэрэ сагаа һанан, Алексей Туробов найр нааданай бага танхим дээрэ дуунуудаа бэлэглээ.

“Marie__marie” гэһэн нэрэ доро өөрын бэшэһэн дуу хангюурдаһан Буряад Уласай түлөөлэгшэ Мария Цыренова бага танхим дээрэ харагшадаа суглуулаа.

- Фестиваль үндэр хэмжээндэ үнгэргэгдэнэ. Иимэ олон хүнүүдые суглуулха гэжэ һанаагүйб. Өөрын дуунуудые бага тайзан дээрэ хангюурдаһан байнаб. Саашадаа ехэ тайзан дээрэ гаратараа ургаха бэзэб гээд найдагдана, - гэжэ Мария Цыренова хэлэнэ.

Бага тайзан дээрэ “Оранжевый кот” гэһэн гитарна дуунай бүлгэм гараһан байна. Энэ хадаа тус фестивальда ямаршье түхэлэй хүгжэм гаргажа, арад зониие баярлуулха артистнар хабаадана гээшын тэмдэг болоно бшуу.

Асагадай талын болон “Талын нүүдэлшэн” тухай һайхан дуу хэдэн жэл саада тээ уран зохёолшо, хүгжэмшэн Энгельсина Михайловна Гармаева зохёоһон байна. Энэ “Алдар солото Асагад нютагнай” гэһэн дуунай үгэнүүдые Бальжидма Цыреторовна Жалсанова бэшэһэн юм.

- Энэ ехэ найр нааданда тусхай урилгаар ерэһэндээ баярланаб. Юуб гэхэдэ, манай энэ дуу анха түрүүшынхиеэ “Сагаан Турлааг” этнорок бүлгэм гүйсэдхэбэ. Этнорок маягаар дуулахадань, ехэ һонирхолтой байгаа, - гэжэ Энгельсина Михайловна хөөрэнэ.

Түнхэн аймагһаа этно-рок хэрэглэн, дуунуудые хангюурдадаг “Сагаан Турлааг” бүлгэм “Нүүдэлшэдэй ая дуунда” хоёрдохи жэлээ хабаадана. 2014 ондо байгуулагдаһан тус бүлгэмдэ мэргэжэлтэ хүгжэмшэд үгы юм. Хэды тиигэбэшье, багахан болзор соо тэдэ олоной дура буляагаа. Мүн тиихэдэ “Сагаан Турлаагтай” хамта хүдэлхэ дуратайшуул олон юм.

- Эндэ Асагадай тала тухай дуу хангюурдаабди. Түнхэн аймагһаа уг гарбалтай Энгельсина Михайловна дурадхаа. Оройдоол нэгэ һара соо энэ дуу бэлдээд, олоной анхаралда табибабди. Мүн тиихэдэ хуушан бүтээлнүүдээ эндэ асараабди. Иимэ томо, һайхан фестивальда хабаадахада гоёл даа, - гэжэ “Сагаан Турлааг” бүлгэмэй дуушан, “Хужар” гэһэн хүдөө нютагай захиргаанай толгойлогшо Валерий Сыбенов хөөрэнэ.

Азиин гүрэнүүдэй түлөөлэгшэд олоор Асагадай тала ерэһэндэнь баярламаар. Эгээл холын айлшад хадаа Малайзи гүрэнһөө буугаа. “The Venopian Solitude” бүлгэм 2009 ондо Suiko Takahara байгуулжа, Интернет соо “Bandcamp” и “Youtube” гэһэн сүлжээнүүдэй аргаар өөрын хүгжэм тараажа, олондо һайшаагдаа бэлэй. Манайшье Буряадта тэдэнэй дуратайшуул бии болоһон юм. Мүнөө үедэ тэдэ Япон, Солонгос, Индонези, Сингапур, Голланди, Канада болон бусад гүрэнүүдээр ябажа, дуу хүгжэмөө бэлэглэнэ. “Нүүдэлшэдэй ая дуун” гэһэн хэмжээ ябуулгын аргаар мэдээжэ бүлгэмые Буряадай харагшад таниха болоо гээшэ.

Монголой гүрэнэй морин хуур дээрэ наадагшадай бүлгэм Буряадта хэдэн үдэр соо ябаа. Тэдэ Улаан-Үдэдэ һайхан гэгшын тоглолто харуулаа. Мүн тиихэдэ Сэлэнгэ аймагай байгуулагдаһаар 95 жэлэй ойн баярта хабаадалсаа. Буряад ороной аймагуудай морин хуур дээрэ наадагшадтай хамта Сурхайта нуурай эрье дээрэ аргагүй гоё наада тэдэ харуулаа.

Бүлгэмэй мэдээжэ хөөмэйшэн Ашат Асагадай тала дайдые ехэ һайшаажа, Монголой талатай адлишаагаа.

- Байгаалиин оршондо наадахада гоё ааб даа. Мүнөөдэр тиимэ халуун, ехэ хүйтэн байгаагүй. Тиимэһээ морин хуурай абяан, талын хүгжэмтэй ниилэжэ, олон сугларагшадые баярлуулаа, - гэжэ Ашат тэмдэглэнэ.

Тыва Уласай “Khoomei Beat” гэһэн бүлгэм абаһаар лэ, сугларагшадта һайшаагдажа, хэдэн дахин тэдэ дуунуудаа дабтаха болоо.

- Буряад Уласые маанадтай Саяан хада нэгэдүүлнэ. Хадын һалхин, огторгойн шубууд маанадые бүри нэгэдүүлнэ. Буряад угсаатандал бидэ нүүдэлшэ арад зон гээшэбди. Энээн тухай мүн аргагүй һайхан байгаалияа магтан, бидэ дуунуудаа хангюурданабди, - гэжэ Тывагай дуушад хэлэнэ.

Анна Огороднигой гэрэл зураг

10 мянга гаран хүн суута Вячеслав Бутусовые шагнахаа Асагадай тала зорижо ерээ. Эндэ олоной дуратай дуунууд зэдэлээ. 1,5 час соо тоглолто болоо гээд хэлэхэ шухала.

- Буряадай ажаһуугшадта баярые хүргэнэб! Булта һайн һайхан байгты! - гэжэ мэдээжэ рок-хүгжэмшэн Интернет соо өөрын хуудаһан дээрэ бэшэһэн байна.

“Нүүдэлшэдэй ая дуунда” ерэгшэд орой болотор, дуратай артистаяа табингүй байгаа һэн.