​АРЮУН ҺҮЛДЭТЭ “АЛТАРГАНА” АНГАРЫН ЭРЬЕДЭ

Сэсэг Лхасаранова - буряад арадай дуунай урилдаанда илалта туйлаа

Ага найман эсэгын абьяас бэлигтэн, тамиршад, наада үзэгшэд хоёр хоног соо 3200 модо зайтай харгы дабажа, Ангарын эрьедэ болохо арюун һүлдэтэ “Алтаргана “наадандаа зорижо ерэбэ. Ага нюта­гайхин амжалта туйлаха зоригжолтой, эмхи гуримтай, тусгаар ондоохон бэлэдхэлтэй байдага­ар хододоо илгардаг гэжэ арад зон хэлсэдэг. Агынхид нээлтын жагсаалда улаан залаата малгайнуудтай, буряад энгэртэй саб са­гаахан самсануудтай ямар гоёор харагдана гээшэб! Тэдэнэр тог­тожо, “Алтарганын” нааданда сугларһан айлшад тээшэ нэгэн доро эрьелдээд, альгаа дэлгээн до­хижо, хүндэлэн мэндэшэлхэдэнь гоё һайхан байгаа! Уулзахадаа “Амар мэндээ!” гэжэ мэндэшэлдэг буряад ёһо заншалнай гээшэ бэд даа! “Таанарта амар мэндэ ябахые хүсэнэб” гэһэн удхатай һайхан зан заншал гээшэл!

“Алтаргана” нааданай айлшад агынхиниие нэрьемэ альга ташал­гаар угтаа һэн.

Бүгэдэ буряадуудай “Алтарга­на-2018” нааданай түрүүшын үдэр, июлиин 5-да “Байгалай үмэнын үндэһэн соёлой гайхамшаг” гэһэн сэдэбээр уласхоорондын эрдэм-шэнжэлгын хуралдаан Эрхүү хото­до болобо. Байгал далайн уһа сэбэр байлгахын арга хэмжээнүүд тухай, оюун ухаанай дээжэ, соелой баялиг тухай, аяншалагшадые угтан абахын түсэбүүд, арадай үндэһэн наадануу­дые хүгжөөлгэ болон бусад хуралдаанай шухала асуудалнууд байгаа.

Тэнгэриин үндэрһөө доошоо Бай­гал шадарай газар уһанай дэбисхэр шэртэн хараа бол, хада уулын, хан­гил хабсагайн хаяаһаа эхи абаһан Интэ, Эрхүү мүрэнүүдэй, Монголой тала дайдаһаа эхи абаһан Сэлэн­гэ мүрэнэй долгилон урдаһан уһан арюухан Байгал далайдаа шудхан ороно. Байгал далайһаа Ангара мүрэн урдан гаража, Енисейтэй нии­лэжэ, Хойто мүльһэн далайда уһаяа абаашана. Сүхэ, Хёлго, Онон, Шиилхэ мүрэнүүд наранай мандаха зүг тэ­эшэ урдажа, Номгон далайда уһаяа шудхан абаашана.

Манай Байгалай үмэнэ газар уһамнай, аглаг дайдамнай, агаар на­рамнай ямар гайхамшаг гоё гээшэб! Иимэ арюун нангин нютаг дэлхэй дээрэ бэшэ хаанаш байхагүй!

Энхэма Жигмитова - Сагаан-Шулуутайн һургуулиин 7-дохи ангиин һурагша

Буряад арадай дээдын ехэ дээжэ зэндэмэни гэжэ омогорхохо, бахар­хаха юумэн юун байнаб?

Эгээн түрүүн урайни урда сагһаа хадагалан абажа ерэһэн монгол хэлэ бэшэг, арадай аман зохёол, модоор, мүнгөөр, түмэрөөр дархалха уран урлаг, нүүдэлшэ арадай малгайн оройһоо хүлэй ула хүрэтэр арһа шүрбэһөөрөө хубсаһа оёод үмдэхэ, сагаан эдеэгээ буйлуулаад амса­ха шадабари гэхэ мэтэ омогорхомоор гайхамшагууд олон ааб даа. Элдэб янзын сэдэбээр һонин-һонин элидхэлнүүдые ородоор хэлэхэ­дэнь, голхормоор байгаа һэн. Буряадаар элидхэхые хэншье хориногүй ха юм. Үндэһэн соёлоо, хэлэ бэ­шэгээ, ёһо заншалаа, үхибүүдээ хүмүүжүүлгын,арадай зан заншалаа яажа һэргээхэб, яажа хойто үедөө дамжуулхаб гэһэн амин шухала асуудал урдамнай тобойжо байһан хэбээрээ.

Үбэр Байгалай, Монголой, Буряа­дай, Усть-Ордын 70-аад түлөөлэгшэд элдэб сэдэбээр элидхэлнүүдые хэбэ. Элидхэлнүүдэй согсолбори ном бол­гожо хэблэгдээтэй, конференцидэ хабаадагшадта бэлэглэжэ байха­дань, ехэ баярлаабди, эмхидхэгшэд­тэ баярые хүргэнэбди.

Бүгэдэ буряадуудай “Алтаргана” нааданай 2008 ондо Эрхүүдэ болохо­до танилсаһан Үбэр Монголой, Мон­гол Уласай, Усть-Ордын нүхэдөөрөө хани халуунаар уулзаабди.

“Алтарганын” нээлтэ дээрэ Бу­ряад Уласай Толгойлогшо Алексей Цыденов, Эрхүү можын амбан захи­рагша Сергей Левченко буряад маягаар оёотой самса үмдөөд байхадань, нюдэндэ уринаар харагдаа һэн.

Буряад Уласай Арадай Хуралай Түрүүлэгшэ Цырен Доржиев «Ал­тарганын» нааданда сугларагшадые түрэлхи хэлээрээ амаршалхадань, арад зон баяр баясхалантайгаар аль­гаа ташан дэмжэжэ байгаа.

Сэтгүүлшэдэй “Алтан саг”, эрхим ном шэлэлгын, уран барималнуу­дай болон уран зурагай урилдаанууд Эрхүү хотын И.И. Молчанов-Си­бирскиин нэрэмжэтэ номой санда боложо, үзэсхэлэндэ табяатай уран дархашуулай, уран зураашадай, уран нэхэгшэдэй ажалнуудые хараабди. Модоор һиилэжэ дархалдаг, мүнгэшэ нарин дархашуул, уран зураашад, гар урлалнуудые бүтээгшэд Үбэр Байгалай хизаарай Агын Буряадай тойрогһоо 27 урашуул хабаадаһан байна. Үзэмжын эхин дээрэ буряад үндэһэн хубсаһан гоё һайханаараа хүнүүдэй анхарал татана. Жэлэй дүрбэн сагта буряадуудай үмдэдэг үндэһэн хубсаһа нарин нягтаар оёдог, урда тээхи “Алтаргана” наадануудта оло дахин илалта туйлаһан Цыпелма Бальжинимаевагай асарһан буряад хубсаһа хүнүүд һонирхон хаража, зүбшэн хэлсэжэ, авторта асуудал табижа байхань ха­рагдаа һэн.

Цыпелма Бальжинимаевагай оёһон буряад дэгэлнүүд

Модоор һиилэжэ урлаһан баата­рай хүрэг уран модошо дархан Болот Дондоков бүтээгээ юм.

Түмэр дабтажа,уран бүтээл бай­гуулагша Баир Ракшаев, үндэһэн маягтай гарай бэлэгүүдые бүтээһэн уран бүтээлшэд Александр Шагду­ров, Ирина Рабданова, анхан ямараар ханзын нюур шэмэглэн шэр­дэдэг байгааб, тон тиимээр буряад зурагай гуримаар бүтээһэн Зоригто Ешиев гэгшэдэй бүтээлнүүд онсо он­доохоноор харагдаба.

Эрхүүгэй уран бүтээлшэд Любовь Бертакова, Юрий Ермолаев, Владис­лав Урбаханов, Атанова гэгшэдэй уранаар бүтээһэн ажалнуудые гоё­шоогооб.

Үбэр Байгалай хизаарай Агын тойрогой түлөөлэгшэд “Алтаргана” наадан бүхэндэ яагаад бүхы урилдаа- нуудта хододоо түрүүлээд лэ, илалта туйлаад лэ байдаг гээшэб?!

Юундэб гэхэдэ, “Алтарганын” дүүрэмсээр, тэдэнэр удаадахи “Ал­тарганада” юу хэхэбибди гэжэ шэб­шэжэ эхилдэг, ямар шэнэ юумэ бүтээхэ, дархалхаб гэжэ бэлдэжэ эхилдэг заншалтай юм.

Июлиин 13-да Ага тосхоной Соё­лой Байшан соо Эрхүү хотодо болоһон “Алтаргана” нааданда илалта туйлаг­шадые, шүүгшэдые, мүн энэ нааданда хабаадагшадые бэлдэһэн багшана­рые, һоригшодые, жолоошонһоо эхи­лээд, оёдолшон хүрэтэр хамһалсаһан, туһалалсаһан хүнүүдые, нэгэшье хүниие мартангүй, бүгэдые хүндэлэн амаршалгын баяр ёһолол болобо. Агын тойрогой засаг дарга Бата Доржиев “Алтаргана-2018” наада­най дүнгүүдые согсолоод, олон зо­ной хамтын эрмэлзэл зоригоор, хүсэ шадалаар, эмхитэй ажалаар, эб эетэй жүдхэмжөөр энэ ехэ харюусал­гатай ажал суг хамта бүтээгээбди, та бүгэдэниие амаршалнаб, бултанда баяр хүргэнэб гэжэ хэлэбэ. Тэрэ зуу гаран хүнүүдтэ грамотануудые, ба­ярай бэшэгүүдые, гарай бэлэгүүдые барюулба. Агын тойрогой засаг дарга Бата Сайнсакович Доржиевай нюта­гаархинаа иигэжэ баярлуулжа, урма зориг бадараажа байхадань, ямар һайхашаамаар гээшэб!

Үбэр Байгалай хизаарай соёлой сайдай орлогшо Алексей Бочкар­ников, спортын сайд Виталий Ла­маев гэгшэд: “Үбэр Байгалай хизаараа түлөөлһэн та бүгэдэндэ баяр хүргэнэбди, хоёр жэл болоод, 2020 ондо болохо “Алтарганада” һайнаар бэлдэхэ ёһотойбди”, - гэжэ хэлээд, олохон бэлигтэйшүүлдэ грамота­нуудые, сэсэгүүдые, бэлэгүүдые ба­рюулба. “Алтарганын “лауреадуудай бүтээлнүүдые харуулһан концерт хужарлан харабабди. Ирагуу найраг­ша Светлана Махабадарова “Удамта нютаг” шүлэгөө уншаба, үльгэршэд Эрдэм Болотов, Баира Дагбаева үльгэр түүрээбэ, Зүдхэли нютагай алдар суута уран бэлигтэн Дарима Жалсановагай мориной дэлһээр урлаһан бүтээлнүүдые хаража, ямар дабташагүй шадамар юумэ һанаад, үзэгдөөгүй нарин гоёор бүтээдэг юм гээшэб гэжэ гайхан, хужарлан хара­бабди. “Алтарганын” үедэ хаража үрдеэгүй гоё гоо бүтээлнүүдые Ага­да хаража баярлабаб.

Дарима Жалсанова, Зүдхэлиин алдар суута оёдолшон. Адуунай дэлһээр урладаг

“Толон”, “Ленинец” сонинууд лау­реат зэргэдэ гараа, Дарима Базарова, Баирма Баторова, Бальжима Батое­ва, Пагма Очирова сурбалжалагшад, “Алтаар яларһан ажалай зам гэжэ” кино буулгаһан Аягма Доржиева, Светлана Ойдопова(оператор) гэг­шэдые лауреадууд болоһоорнь амар­шалнабди.

- Ага нютагайнгаа нэрэ солые үндэр дээрэ үргэжэ, Бүгэдэ буряадуудай “Алтаргана-2020” нааданиие эрхим бэлэдхэлтэйгээр угтаха ёһотойбди!- гээд, Агын тойрогой за­саг дарга Баир Доржиев уряалба.

Намжилма БАЛЬЖИНИМАЕВА, Агын тойрогто “Буряад үнэн” сониной тусхай сурбалжалагша