​Үндэһэн хэлээ үргэхын тулада

Ородой Холбоото Уласай Юрэнхылэгшэ Владимир Пу­тин “Болбосорол тухай” хуу­лида гүрэнэймнай арадуудай түрэл хэлэеэ шудалалгын асуудал­да хабаатай хубилалтануудые бата­лаа.

Энэ хуулиин ёһоор, ород хэлэн бүхы гүрэн дотор заабол үзэгдэдэгөөрөөл үзэгдэхэ. Тэрэниие шудалхые хараалһан һуралсалай программа­нуудтай һургуулинуудта түрэл хэ­лэн заабол заагдаха. Тиихэлээрээ һурагшадай эхэ, эсэгэ үхибүүнэйнгээ үзэхэ түрэл хэлэ, тэрэ тоодо ород хэлэ шэлэхэ эрхэтэй.

Хуули зохёон бэлдэгшэдэй һаналаар, тус хубилалта манай гүрэндэ ажаһуудаг арадуудта түрэл хэлэн дээ­рээ һуралсал абаха арга боломжо хангаха юм.

Һанамжанууд

Баталагдаһан хуули тухай Ородой Холбоото Уласай Гүрэнэй Дүүмын һунгамал Алдар Дамдиновтай хөөрэлдэжэ, тэрэнэй һанамжые тун­хагланабди.

Гүрэнэй толгойлогшын гараа табихын урда тээ, тус хуулиин түлэб Гүрэнэй Дүүмэдэ гурбан уншалга гараа, Федерациин зүблэлшье дэмжээ. Дүүмэдэ шангахан хөөрэлдөөн болоо. Татарстанай, Башкортостанай, Кавказай нютаг можонуудай мэргэжэлтэд шүүмжэлхы удхатай һанамжануудаа хэлээ. Һүүлэй һүүлдэ энэ хуули дэмжээ. Тиибэшье зүбшэн хэлсэн, проектдэ хубилалтануудые оруулаабди.

Ород хэлэн түрэлхи хэлэн гээд, һургуулинуудта заагдаха болобо. Гадна түрэлхи хэлэнүүдые, нютаг можонуудай хэлэнүүдые зааха талаар түрэлхи хэлэнүүдэй болон гүрэнэй хэлэнэй федеральна стандарт зохёогдохо.

Мүнөө Ородой Холбоото Уласта үндэһэн 59 хэлэн заагдана. Тиигээшье һаа, оройдоол табан хэлэн дээрэ һургуулиин номууд бии. Федеральна дүримүүдтэй зохилдуулагдаһан һур-гуулиин программанууд 13 хэлэнүүд дээрэ зохёогдонхой юм. Иимэ шахардуу байдал хараадаа абажа, манай гүрэндэ ажаһуудаг арадуудай түрэлхи хэлэнүүдые дэмжэхэ талаар федеральна жаса байгуулха гэжэ шиидхэг­дээ.

Олон тоото үндэһэ яһатанай түрэлхи хэлэнүүдые үхибүүдтэ шудалуулха талаар, мүн тиихэдэ тэдэ хэлэнүүдые аршалан хамгаалха, сахин хүгжөөхэ та­лаар хэмжээнүүдые абаха даабари Ородой Холбоото Уласай Гэгээрэлэй яаманда үгтөө. Тиихэдээ хүүгэдэй түрэл хэлэнүүдээ дуратайгаар үзэдэг болохынь түлөө абтаха тусхай хэмжээнүүд заатагүй хараалагдаха болоно.

Хүнгэн бэшэ асуудал зүбшэн хэлсэхэ “дүхэриг шэрээнүүдые” Гүрэнэй Дүүмын Болбосоролой болон эрдэм ухаанай талаар хороон саг үргэлжэ үнгэргэжэ байха. Энэ хуули хэр зэргэ бэелүүлэгдэнэб гэжэ адаглажа, шэнжэлжэ байхабди.

ҺАСАРАНАЙ Булад бэшэжэ абаба

Баяр ЖИГМИТОВ:

Ородой Холбоото Уласай «Болбосо­рол тухай» хуулида оруулагдаһан ху­билалтанууд гүрэн дотор ажаһуугаа олон арадуудай үндэһэн хэлые уруу дарахань лаб гэжэ би һананаб. Һанаад үзыт даа, энээнһээ хойшо буряад хэлэ, жэшээнь, дунда һургуулида үзэхэ боли­хоёо һурагшадай гэртэхин шиидхэдэг болохо. Мүнөө хэр олон айлайхин гэр­тээ эхэ хэлэеэ хэрэглэнэб? Үхибүүдтэеэ харилсахадаа, бидэ имагта ород хэлэн дээрэ яринабди. Харин дунда һургуулида буряад хэлэнэй түрүүшын хэшээлдэ үхибүүднай ороод һуухадаа, багшын: «Ши хэнэй басагамши?»- гэжэ асуугаа һаань, тодоор харюусахаһаа байтагай, юун гэжэ асуужаш байһыень ойлгохогүй ха юм. Гэртэхин дуратай байна гү, үгы гү, буряад хэлэ­нэй багша хамаг арга шадалаа хэрэглэ­жэ, энэ-тэрэ мэдэсэ ород сэдьхэлтэй хүсэд болоһон хүүгэдтэмнай шэнгээнэ. Удангүй шэнэ хубилалтануудтай «Бол­босорол тухай» хуулиин хүсэндөө оро­ходо, олонхи гэртэхин: «Манай үхибүүд буряад хэлэ үзэхэ дурагүй», - гэлдэхэл даа. Тиихэдэнь буряад хэлэ шудалдаг үхибүүд энэ хэшээлдэ ябадаггүй сасу­утандаа атаархадаг болохо. Буряад хэлэнэй хэшээл үлүү хэһээлтэ мэтэ­эр үхибүүдтэ үзэгдэхэ. Мүнөө дунда һургуулинуудаар ябажа, үхибүүдэй һанамжаар һонирхоходо: «Би буряад хэлэ үзэхэ дуратайб», - гэжэ харюусаха һурагшад олдогшогүйл даа. «Намдал, юрэдөө, англи, француз, хитад, испан хэлэ үзөөшэмни холо дээрэ» гэжэ бододог үхибүүд анги бүхэндэ шахуу байха. Теэд сагай үнгэрһэн хойно буряад хэ­лэн дээрээ хүсэд һайнаар хөөрэлдэжэ һураһан байха юм аад, таанар намда заахаяа яанат гэжэ гэртэхиндээ хан­даха ушарнууд мүнөөшье хэды олон дахин үзэгдэдэг гээшэб.

Санал ШАВАЛИЕВ:

Манай Хальмаг Уласта хальмаг хэлэндээ ехэ анхарал хандуулдагбди. Үхибүүдтэ зорюулагдаһан сэдхүүлһээ эхилээд, ниитэ улас түрын «Хальмг үнн» гэжэ сонимнайшье байна гүб даа. Хальмаг хэлэ шудалхаа һанаһан зон­до Элһэтэ хотодомнай элдэб янзын курснууд эмхидхэгдэдэг. Би, жэшээнь, хальмаг хэлэ, уран зохёол Хальмагайн­гаа ехэ һургуулида үзэһэн байнаб. Ма­най хальмагууд зобохысо зобоо. Иосиф Сталин манай арадые нютагһаамнай сүлэжэ, ехэ нүгэл олоо. Эрдэни шулуун элэхэ бүреэ үнгэ орохо, эрэ хүн зобохо бүреэ ухаа орохо гэлсэдэг гүбди даа. Ажабайдалай эреэн маряаниие хара бэеэрээ мэдэрһэн арадай шуһа мя­хандань тэмсэлэй ошон шэнгэшэдэг. Хальмагуудай сэдьхэл хэды хатуужа­башье, зүрхэниинь зөөлэн, һанааниинь сагаан байдаг юм. «Болбосорол тухай» хуулида оруулагдаһан нэмэлтэнүүдэй хүсэндөө орожо байһаниинь муу. Гэбэ­шье манай хальмагууд тиимэ бэлээр дарагдаад орхихогүй. Арадайнгаа соёл, үндэһэн хэлэ дээгүүр үргэжэ ябахабди.

"Буряад Үнэн" мэдээсэлэй албан

Анна Огороднигой гэрэл зураг