Байгалай мэдээсэлгын хуралдаанай хэмжээн соо буряадаар олониитэдэ дамжуулдаг сэтгүүлшэд анха түрүүшынхиеэ аминдаа бүлэг болон хубааржа, али олон бэрхэшээлнүүдээ зүбшэн хэлсэбэ, дүршэл ехэтэй мэргэжэлтэдһээ һуралсал гараба.
“Буряад үнэн” Хэблэлэй байшанай, “Буряад-ФМ” радиогой, «Мир», «Сэлэнгэ» телевидениин, Агын «Толон» сониной түлөөлэгшэд, Буряадай гүрэнэй телевидени болон радиогой эрхилэгшэд сэтгүүлшэдтэеэ хамта энэ хуралдаанда оролсоо.
Түрэлхи хэлээрээ түмэн зондоо үдэр бүриин үйлэ ябадалнуудые түхөөн дамжуулжа байдаг ажал нэгэтэй зон аад, нюур нюураараа уулзажа харилсаха, дүршэлөөрөө хубаалдаха арга боломжо тон хоморойл байдаг. Дутуу дундануудаа зүбшэн хэлсэхэ, аха үеын сэтгүүлшэдһээ дүршэлыень халан абаха, гадна хэлэ шэнжэлэлгэдэ бэеэ зорюулһан эрдэмтэнэй һанамжа дуулаха гээшэ угаа сэнтэй ааб даа.
ЭХЭ ХЭЛЭНДЭЭ - ЭНЭРХЫГЭЭР
Хуралдаанай эхиндэ худхаляа болоһон мүнөөдэрэй саг тэмдэглээд, хэды орёо байбашье хүн бүхэнэймнай ажалдаа харюусалгатайгаар, хэлэндээ энэрхыгээр хандахыемнай сэтгүүлшэн, уран зохёолшо Николай Шабаев гуйба.
“Хэлэндээ хайша хэрэгээр, һаланаар ханданат. Мэдүүлэлнүүдтнай буруугаар табяатай, үгэнүүдтнай һуурияа олоогүй байдаг гэхэһээ эхилээд, Николай Чимитович шүүмжэлэл хэбэ. “Зүбшэл заабари” гэхынгээ орондо “зүбшөөл заабари” гэжэрхинэт. Дамжуулга гэхын орондо нэбтэрүүлгэ гэнэт. Буряад үгын байхада, монгол үгэ нэбтэрүүлэн, үлүүдүүлһэнэй хэрэггүй. Тиихэдэ радиогой болон телевидениин сэтгүүлшэд заримдаа үгын сохилто буруугаар үгүүлнэ. Тиихэдэ пауза гэхэ мэтэеэ баһал зүбөөр баримталыт. Оршуулгануудтнай шанар муутай байхаяа һанадаг. Жэшээнь, Буряадай телевидениинхидэй нэгэ иимэ оршуулга шагнаа һэм: “авто, авиа, түмэр замай харгы”.
Шүүмжэлэл даажа, шэнгээжэ шададаггүй һаа, ургалта байхагүй. Ажал хэдэггүйл хүн алдуу гаргадаггүй гээд, “Буряад үнэн” Хэблэлэй байшангай захирал Баяр Балдановай хэлэдэг үгэнүүд гансата һанагдаадхиба. Бэе бэеһээ иигэжэл һураха арга боломжо байна ха юм.
ХЭЛЭЭ МЭДЭГШЭД - ТООТОЙ
Буряадай гүрэнэй телевиденидэ бэрхэ сэтгүүлшэн Баярма Раднаева нютаг хэлэ тон түрүүн нэбтэрүүлжэ эхилээ һэн гээд, мэдээжэ найруулагша Татьяна Хамаганова тэмдэглэбэ. Олоной урда өөрынгөөл хэлээр хэлэгты гэжэ тэрэ захиһаар зандаа бшуу. Абаад ябаһан аман хэлээрээ хүн дуугарна ха юм.
Хэмэл болоһон хэлээр бэшэ, харин яряанай хэлээр бүхэли сүүдхын туршада дамжуулжа байдаг “Буряад-ФМ” радио байгуулагдаһаар, хоёр жэл гүйсэхэнь. Хизааргүй сагтай тула буряад арадай сэдьхэлээ ханаадаг үнэтэ тэжээлынь болонхой гээд, Буряадай гүрэнэй радиогой шеф-редактор Ольга Намдакова тэмдэглэбэ. Тиихэдээ буряадаар дуугардаг ноёд һайдай тон хоморой болоһониие хэлэбэ.
Ольга Намдакова
“Буряадаараа интервью үгэхэ зониие олохонь хэсүүхэн байдаг, илангаяа эхэнэрнүүд камераһаа гансата хашардаг. Нюдөө, уралаа будаха, хубсаһа хунараа заһаха гэхэ мэтын гадарай тала харана ха юм”, - гэжэ Буряадай гүрэнэй телевидениин редактор Дарима Жамсоева хэлэбэ. Тиигээд хоёр хэлэн дээрэ бэшэжэ дамжуулдаг тула хоёр “агтые” унахада хэсүүхэн гэжэ тэрэ ойлгуулба. Хүдөө руу гарахадаа, заатагүй ород редакци хабшуулдаха. Бусаад, хамагай түрүүн ородоор бэшээд тушааһанай удаа буряадтаа бэшэхэ сагшье бага үлэшэдэг. Тиимэһээ яаран тэбдэн, энэ тэрые эреэлээд, ошожо уншахал баатай бологдодог.
Мүнөө хурдаар хубилжа байһан сагай эрилтээр, телевидени болон радиодо хүдэлдэг сэтгүүлшэд дары түргэн бэшээд, буулгаһанаа монтаж хээд, олондо дамжуулха ёһотой. Энэ һэбшээн Буряадта хүрэнхэй. Тиимэһээ бэшэжэ шадахаһаа гадуур оньһон техникэдэ дүйтэй байха хэрэгтэй гэжэ Дарима Балдановна ойлгуулба.
УРДАНАЙ СЭТГҮҮЛШЭДЭЙ ҮЛЭЭҺЭН БАЯЛИГ УУДАЛАН....
Радиодо, телевиденидэ, сониндо хүдэлдэг тула хэдэг ажалайнгаа талаар хэды ехэ онсо илгаатайшье һаа, түрэлхи хэлэмнай – гол зэмсэгнай гэжэ ойлгохо шухала.
Сониндо хэблэгдэһэн зураглалнууд дансалагдан үлэнэ. Хорин жэлэй саана бэшэһэнээ һэргээн хаража болоно бшуу. Эгээл тиимэһээ сониндо хүдэлдэг сэтгүүлшэд үгэ бүхэнөө мүлихэ, бэшэһэнээ шүүмжэлхэ аргатай гээд һанагдана.
Туяна Самбялова
Шэнжэлхы, шүүмжэлхы гүн удхатай “хэшээл” Туяна Самбялова үгөө. Тиихэдээ хурга дарамаар буряадаар хэблэгдэдэг аймагуудай үсөөршэһэн сонинуудые хараалаа. Захааминай “Ажалай туг”, “Ярууна”, “Хэжэнгэ”, Түнхэнэй “Мундарга” хэблэгдэхэеэ болинхойнь харамтай. Аймагай сонинуудта дайралдадаг алдуунуудыешье нэрлээ. Жэшээлхэдэ, “гэрэл зураг” гэжэ бэшэхын орондо “дүрэ зураг” гээд табина.
Гэбэшье тон һонирхолтойгоор дээдэ үеын элитэ ехэ сэтгүүлшэдэй, уран зохёолшодой бүтээлнүүдые шүүмжэлэн, олондо түхөөһэн баялигыень халан абажа, ажалдаа хэрэглэхэ ёһотойбди гэжэ ойлгуулаа. Цырендулма Дондогойн, Галина Дашеева-Базаржаповагай, Николай Намсараевай болон бусадай жэшээтэ бүтээлнүүдэй һайн талануудые тобойлгон хэлээ.
ЭРДЭМТЭНЭЙ ЗҮБШЭЛ ЗААБАРИНУУД
Хэлэ бэшэгэй доктор, доцент Бабасан Цыренов хэлэндэ хабаатай мүнөөдэрэй орёо асуудалнуудта харюу үгөө. Буряад мэдүүлэлнүүдтэ хэлэгшэ үгэ олохонь бэрхэтэй байдаг. Үргэлжэ хэрэглэгдэдэг нэгэ хэдыхэн холбуулалнууд байха.
Бабасан Цыренов
Хэлэндээ һаланаар ханданабди. Жэшээнь, Улаан-Үдэ хото тойроод, ноохой нобшо. Энэ мэдүүлэл соо ехэ алдуу бии. Богоһоо алхан, бог шоройгоо хаянабди.
Хэлэн тухай хуули, толинууд болон дүримүүд тушаа асуудалнуудта харюу мэдэхэгүй байһандаа, газар доро оршон алдагдаа.
Харюу бэдэрээд зобобол, хандажа байгты гэжэ уряалаа.
ҺҮҮЛДЭ ХЭЛЭГДЭХЭ ҮГЭ
Сэтгүүлшэдэй ажал захагүй ехэ. Дугаараа тушаагаад, ээлжээтээ дугаараа бэлдэнэбди. Тэрээн шэнги репортаж бэшээд, удаадахияа эхилнэбди. “Садаха гэдэхэеэ” мэдэхэгүй саарһанай, телевидениин, радиогой ажалда хүдэлдэг, буряадаар бэшэдэг сэтгүүлшэд бэе бэетэеэ холбоо харилсаатайгаар ажалаа ябуулха гэжэ шиидэһэниинь тон һайшаалтай.
Борис Балдановай гэрэл зурагууд