Гэрэл зураг Намдаковтанай гэр бүлын альбомһоо абтаба
Аглаг һайхан Агадашье, заяан холын аялга Захааминдашье, сэлгеэ ехэ сэнгүүхэн Сэлэнгэдэшье гээд лэ, буурал эхэ Буряадтаа Баиржаб Намдаковые мэдэхэгүй хүн хомор байха. Оросой Холбоото Уласай, Буряадай габьяата эмшэн, Буряад Уласай Арадай Хуралай хоёр зарлалай һунгамал байһан Баиржаб Намдакович Намдаков энэ зун 80 наһанайнгаа тэбхэр ойе налгай тэнюунээр угтаба. Тэрэ үеын зоной ажабайдалһаа тэрэнэй намтар ехэ илгаатай бэшэ гэбэшье, Баиржаб Намдаковичай баян намтар мүнөөнэй залуушуулда үльгэр жэшээ болохо.
“Узуурһаа ургамал, угһаа удха”
Наян жэл гэхэдэ, ехэшье бэшээр һанагдаха гэбэшье, энээхэн хугасаада нэгэ хүнэй ажабайдалда дээрэһээ бууһан, дороһоо гараһан ямар олон хүлеэгдээгүй үйлэ ушарнууд үзэгдэнэб даа? Зуугаад жэлэй саана аглаг һайхан нютагта нүүдэл ажабайдалтай Намдаг Намсараевтанай үнэр баян бүлэ налайжа хотойжо һуугаа. Теэд Баатар сагаан хаан шэрээһээ халижа, Зүблэлтэ засаг тогтожо, ажабайдал үндэһөөрөө хубилаа. Тииһээр байтар, Наранай мандаха Улас Хитад гүрэнэй урда талые эзэмдэжэ, Халха Монгол руу тэгүүлээ. Хасан нуурта монголнуудтай дайлалдаад, 1939 ондо Халхын-Голдо һүрэгөөрөө орожо ерээ. Тиихэдэ Зүблэлтэ засагай шэрүүн шиидхэбэреэр, хилэ шадархи зон 200 модо наашаа нүүлгэгдэһэн байна. Тиигэжэ Намдак Намсараевай бүлэ Будаланда һуурижаа. Эндэ Намдак Намсараевич 5 жэл колхозой түрүүлэгшээр хүдэлөө. Удаань Согто-Хангилда Сталинай нэрэмжэтэ колхозой түрүүлэгшээр һунгагдаа. Тиигээд Ага можын потребсоюзай экономистаар уригдаа. 1942 ондо энэ эмхиин түрүүлэгшые, ахамад нарин тоологшые, экспедиторые болон Намдак Намсараевичые тушаажа, 10 жэлээр түрмэдэ хааха, удаань табан жэлээр сүлэхэ гэһэн шэрүүн шиидхэбэри абтаа.
Элүүр энхые хамгаалагша
Эндэһээл “ангиин дайсан Намдаковтанай бүлэ” ажабайдалай халуун хүйтые үзэхысэ үзөө. Найман үхибүүдээрээ, хараагүй болошоһон 103-тай хадам эхэтэеэ, 97-той эжытэеэ гэрһээн юушьегүйгөөр үлдүүлһэн, ямарханшье ажал хэхэ эрхэгүй ганса эхэнэр яажа үри үхибүүдээ хүл дээрэнь гаргаа юм гэжэ гайхахаһаа байтагай, ойлгохонь мүнөө сагта хүшэр! Баиржаб багаханшье һаа, долоодохи үхибүүн, түймэртэ шатаһан бургааһадай үндэһэ малталсаха, газарай гэдэхэдэ, колхозой полиие дахин һэндэжэ, үбэлдөө хүлдэһэн хартаабха бага сага олохо... Үхибүүдэйнгээ үлдэжэ үхэхэгүйн тула, хүүгэдтээ харуулангүй, эжынь арһаар бүтээгдэһэн юун байна, олоһоноол бусалгадаг бэлэй. Иигэһээр байтар, арай гэжэ эжынь хонишон болоо...
Иигэжэ эрэ болоһон үхибүүд юундэ муу ябахаб? Бултадаа эрдэм номтой, дээдын мэргэжэлтэй болоол даа. “Хүн гээшэ элүүр энхэ ябаал хадаа, ажабайдалай ямаршье хүшэр дабаае дабажа шадаха!” - гэжэ тэрэ сагта ойлгоһон Баиржабай эмшэнэй мэргэжэл шэлэһэниинь эндэһээ удхатай юм.
1962 он. Шэтын дээдэ һургуули дүүргэһэн залуу эмшэн эршэтэйгээр хүдэлжэ эхилнэ. Удангүй урагшаа һанаатай Баиржаб Намдаковичые Могойтын аймагай ахамад эмшэнээр томилбо. Тиибэшье урма зоригоор бадарһан залуу эмшэн урилгаар Хальмагта ошожо, 1967-69 онуудта амжалта түгэс хүдэлөөд, түрэл дайдадаа бусажа ерээ.
1969 онһоо Агын тойрогой ахамад эмшэнэй орлогшоор, 1970-75 онуудта тойрогой ахамад эмшэнээр амжалтатай хүдэлхэдөө, залуу үетэниие һургахаһаа гадна, имагтал хүндэ һайнаар хандахыень хүмүүжүүлжэ, эмшэдэй дээдын мэргэжэлдэ гаргажа шадаһаниинь сэгнэшэгүй юм.
Буряадтаа мэдээжэ эмшэн
1975 он. Заяан холын аялга захагүй ехэ Захаамин. Уула үндэр энэ дайдада арбан табан жэл соо Баиржаб Намдакович ахамад эмшэнээр хүдэлхэдөө, бүгэдэ зондоо хүндэ ямбатай ахамад эмшэн гэжэ суурхаһан юм.
- Аймагаймнай ахамад эмшэн гээшэ ехэ тушаал ааб даа. Тиигэбэшье бултанда адли тэгшээр хандадаг Баиржаб Намдакович аймагайнгаа дээдэ, дунда зэргэтэй бүхы эмшэдые дон добуундань хүрэтэр мэдэхэһээ гадна, юрын санитаркануудые бултыень танидаг, гэр бүлынь байдалаар һонирходог һэн. Мэндэшэлхэдээшье дохин һагад уулзаха, гэр бүлынь байдалые дахин дахин лаблагша бэлэй. Харин харюусалгата эмшэдтэ шанга эрилтэ табиха, бүхы ажалынь гүнзэгыгөөр шэнжэн сэгнэгшэ һэн, - гэжэ Захааминай элүүрые хамгаалгын ажалда наһаараа медсестрагаар хүдэлһэн Наталья Данзанова хөөрэнэ.
Тэрэ үедэ Захааминда хүдэлһэн Зэдын Дээдэ-Ториин Зана Тумуров мүнөөшье гайхадаг:
- Хүдөөдэ түрэһэн, эрэ болоһон Баиржаб Намдакович ахамад эмшэнэй тушаалда хүдэлхэдөө, илангаяа хүдөө нютагуудай зоной элүүрые хамгаалгада онсо анхаралаа хандуулдаг һэн. Уула хадата үргэн ехэ Захааминда эгсэ эрид дабаа дабшыень дабажа, түргэн урасхалта гол горхонуудыень гаталжа, намагтай болдогтой харгыгаарнь аймагай түбэй больницада үбшэнтэдые асархань тон хүшэр гэжэ ойлгоһон Баиржаб Намдаковичай нэтэрүү оролдолгоор олон нютагуудта фельдшерскэ-акушерскэ пунктнууд нээгдэжэ, мэргэжэлтэдээр, авто-хүлэгүүдээр хангагдаһан юм. Эмэй сангууд олоор нээгдэжэ, бүгэдэ зондо ехэ туһа болоо гэжэ хүн бүхэн хэлэдэг.
1989 он. Түрэл болоһон Захааминайнгаа элүүрые хамгаалгые түрүү зэргэдэ гаргажа байхадань, Сэлэнгэ эльгээгээ һэн. Найдаһан хадань яахабши, хамсыгаа шамажа ороол гүб даа. Уданшьегүй сэлэнгээрхин арад зондоо арга шадалаараа туһалдаг Баиржаб Намдаковичые Буряад Уласай Арадай Хуралда һунгаа бэлэй. Бүгэдэ зоной этигэл найдабарида хүртэһэн Баиржаб Намдакович дээдэ, дунда тушаалтадтай эбэй харилсаагаа хэрэглэжэ, бүхы хүсэ шадалаа, арга мэхэеэ элсүүлжэ, зон зургаанай түлөө ажал гээшые урагшатай урматайгаар ябуулаал даа.
1994 он. “Баиржаб Намдакович дахин һунгалтада хабаадахаяа эрмэлзээгүй. Теэд сэлэнгээрхин энэл найдамтай хүн маанадай талые Буряадайнгаа дээдын засагта харалсаха, хамһалсаха гэжэ бата этигэлтэйгээр дахинаа Арадай Хуралда һунгаа. Зоной найдал харюулха гээшэ мүнөө сагта хүшэр гэжэ булта ойлгонобди. Тиибэшье Арадай Хуралай Ниигэмэй бодолой талаар хорооной түрүүлэгшын орлогшоор һунгагдаһан хадаа, Баиржаб Намдакович зонойнгоо амин шухала элүүрые болон бүхы дээрэнь ниигэмые хамгаалалга, болбосорол, соёл, эрдэм гэһэн һалбаринуудай хүндүүлхы асуудалнуудые шиидхэлгэдэ горитой хубитаяа оруулаа. Иимэһээ Буряадай мэдээжэ эмшэн Баиржаб Намдаков ганса арад олонойнгоо элүүрые хамгаалгада бэшэ, бүхы ажабайдалынь хамгаалалсаһан габьяатай юм”, - гэжэ багшын ажалай ветеран Бадма-Ханда Гочеева һанамжална.
Наһанайнгаа амаралтада гараадшье, Баиржаб Намдакович хүн зоной элүүрые хамгаалгада баян дүй дүршэлөө, барагдашагүй хүсэл зоригоо сүм зорюулаа. Дээдэ-Онгостойдо уушханай хадхаляа, ханяадатай зоной больницада ахамад эмшэнээр хүдэлхэдөө, үнөөхил даруу даамгай зангаараа эмшэдэйшье, эмшэлүүлэгшэдэйшье һайшаал магтаалда хүртэжэ, бүришье урмашаа бэлэй. Удаань наһажаал болон эрэмдэг бэетэй зоной хамтын байрын захиралаар хүдэлхэдөө, байрануудые газаа, досооһоонь һэльбэн шэнэдхэлгын, дулаасуулгын ажал һайнаар ябуулжа, тэндэхи эмшэдэй, ажалшадай болон эмшэлэлүүгшэдэй халуун баярта хүртөө. Зонойл баяр баясхаланһаа ондоо ехэ юун хэрэгтэйб даа, гэбэшье гүрэн түрэмнайшье Баиржаб Намдаковичай буянта ажалые үндэрөөр сэгнээ: Буряадай АССР-эй, Россиин Федерациин габьяата эмшэн гэһэн хүндэтэ нэрэ зэргэнүүдтэй Баиржаб Намдакович Намдаков “Ажалай габьяа”, “Улаан Хэрээһэн нэгэдэлдэ амжалтататай хүдэлһэн”, “Ажалай ветеран” медальнуудаар болон олон тоото дипломуудаар, Хүндэлэлэй грамотануудаар, Баярай бэшэгүүдээр шагнагдаһан хүндэ ехэтэй хүн юм.
Гэр бүлэ
Ямаршье хүнэй хуби заяан наһанайнгаа нүхэрһөө дулдыдадаг. Энээнһээ удхалан, нэгэ хошон үгэ һанаанда ороно:
Үбгэ һамган хоёрой гудамжаар һугабшалалдаад ябатар, гүдамжын хамууршан ехэ мээхэйгээр һамгантайнь мэндэшэлэлдэбэ. Дурагүйлхэһэн эрэнь:
- Ши намда хадамда гараагүй һаа, энэ хамууршанай һамган байха һэнши, - гэжэ өөдэрхэбэ.
-Эй даа, хөөрхэймни. Минии шамда хадамда гараагүй һаамни, ши гудамжын хамууршан ябаха һэнши! – гэжэ намдууханааршье һаа, ойлгуулба.
Сасуулаадшье яахаб, “шалбааг хонхосогоо олохо, шархи нүгөөдэеэ олохо” гэжэ арадай сэсэн үгөөр, Баиржаб Намдакович Нина Доржиевна хоёр хуби заяагаа мэдэжэл холбоо. Эбтэй эетэй энэ бүлэ хоёр хүүгэдээ эрхээршье һаа, бэрхээр хүмүүжүүлээ. Дээдын эмшэн зэргэтэй Елена Сэлэнгын аймагай ахамад эмшэнэй орлогшоор амжалта түгэс хүдэлнэ. Марина терапиин таһагые даажа ябахадаа, наһанайнгаа нүхэр Андрейтэй Юля хүүхэнээ ёһотоор хүмүүжүүлнэ.
Энэл даа, олоной түлөө оролдоһон, хамагай түлөө ябалсаһан аша габьяагай үрэ дүн: ашатын буян дэлгэржэ, ажабайдалай урасхал үеһөө үедэ дамжаг лэ даа!