​​Яагаад жаргалтай хүүгэдые хүмүүжүүлхэб?

Хүн түрэлтэн энэ орёо асуудалда харюу бэдэрһээр үнинэй. Илангаяа мүнөөнэй үрдилдөөтэ, зүрилдөөтэ, сахилгаан мэтээр хурдалһан, элдэб эреэн мэдээсэлэй элбэг сагта зүб хүмүүжүүлхэ, зүб һургаха гээшэ шухала болонхой. Ондоо дэлхэй үгы хадаа, хүн бүхэн сэдьхэ­лээрээшье, үзэл бодолоороошье, бэлиг шадабаряараашье олониитэһээ таһарангүй, ямар хэмэршье байг, өөрынгөө һуури оложо, жаргал эдлэхэ ёһотой. Тус асуудал дээрэ ганса багшанарай толгой үбдэхэ бэшэ, харин булта эбээрээ хэлсэжэ, мүнөөнэй болбосорол, һургуули һудар хубилгаха хэрэгтэй...

Үнгэрһэн долоон хоногто Буряад орондомнай Байгалай болбосоролой VII уласхоорондын хуралдаан эмхид­хэгдээ. Сэдэбынь – “Болбосоролой шанар: олониитэтэй хөөрэлдөөн”. Хэмжээ ябуулгада федеральна ноёд һайд, гүрэнэймнай 47 можо нюта­гуудай, мүн хари гүрэнүүдэй түлөөлэгшэд хабаадаа. Августын 15-да Улаан-Үдэ хотодо Пленарна зүблөөн болоһон байна.

Муу нүлөөтэй мэдээсэлһээ хүүгэдые холодуулха шухала

Ородой Холбоото Уласай Юрэн­хылэгшын дэргэдэхи үхибүүнэй эрхэнүүдэй талаар бүрин этигэмжэ­тэ Анна Кузнецовагай онсолһоор, хүүгэдэй оршон тойронхидо, тэрэ тоодо сэнхир дэлгэсээр юу хару­улнаб, сүлжээ холбоондо ямар мэ­дээсэл табинаб – ехэ харюусалга­тайгаар хандаха шухала. Хэнэйшье мэдэһээр, үнгэрһэн һуралсалай жэлдэ гүрэнэймнай хэдэн можо ню­тагуудта, мүн Буряадташье болбосо­ролой эмхинүүдтэ аюулта ушарнууд дайралдаа. Болбосоролой байгуул­гада хэр зүб зорилгонууд табигдана гээшэб? Юундэ һурагшад сасуутан­даа болон багшанартаа шэрүүнээр ханданаб, добтолноб? Эдэ бүгэдые һайса шэнжэлхэ, шалтагаанууды­ень элирүүлхэ, саг үргэлжэ шалгаха хэрэгтэй. Мүнөө энэ талаар абтаха хэдэн хэмжээнүүд Ородой Холбоото Уласай Засагай газарта дурадхагдаа. Буряадай сэгнэн шэнжэгшэд, мэргэ­жэлтэд тус ажалда баһа хабаадалсаа юм.

Үхибүүдые далай мэтэ мэдээсэ­лэй оршон соо төөришэнгүй, муу һайнииень шүүбэрилэн, тон хэрэг­тэйень лэ түүбэрилэн хэрэглэжэ һургаха шухала. Энэ талаар багша, һургуули хүүгэдэй замайнь залуур болохо зэргэтэй.

“Бидэ хорюул, хизаарлалта тухай бэшэ, харин дүримүүд тухай хэлэнэбди. Светофорой ногоон нюдэнэй но­соходо, харгы хүндэлэн гарадаг гэжэ булта мэдэнэбди. Хэншье энээниие хизаарлалта гэжэ тоолоногүй. Тус дүрим эбдэбэл, ами наһанда аюул­тай гэжэ ойлгонобди. Тэрээн шэнги дүримүүд хаанашье, тэрэ тоодо мэ­дээсэлэй оршондошье байха ёһотой”, - гэжэ Үхибүүнэй эрхэнүүдэй талаар бүрин этигэмжэтэ хэлээ.

Ганса 100 баллай хойноһоо ухаа мэдээгээ алдаһанай хэрэг бии гү?

Анна Кузнецова һургуулинуудта гэр бүлын жаргалай хэшээлнүүдые нэбтэрүүлхэ болон хүгжөөхэ талаар ажал ябуулжа байһанайнь түлөө гэгээрэлэй яаманда ба болбосоролой академидэ баярые хүргөө. Мүнөө ЕГЭ-дээ 100 балл абажа шадаха, ерээдүйдэ бэрхэ, харюусалга ехэтэй мэргэжэлтэниие бэлдэхэ эрилтэ та­бигдаашье һаа, эрдэм мэдэсэеэ, шадабарияа, арга боломжонуудаа аша үрэтэйгөөр хэрэглэжэ, ажабайдалаа зүбөөр зохёожо шадаха жаргалтай хүниие хүмүүжүүлхэ гэһэн зорилго шухала болонхой. Эндэ һургуулиин, багшын үүргэ тон ехэ.

Гэбэшье Болбосоролой болон эрдэм ухаанай талаар хиналгын федеральна албанай хүтэлбэрилэгшэ Сергей Кравцовой тэмдэглэһээр, ганса һургуули энээниие абараажа шадахагүй. Бүхы байгаа шиидхэгдээгүй асуудалнуудые олониитэ зонтой зүбшэн хэлсэхэ хэрэгтэй. Ти­игэжэ олониитэдэ сэнтэйдэ тоолог­додог гэр бүлын, шажан мүргэлэй, һэшхэлэй, зан заншалай шухала ойл­госонууд һуралсалай ябасатай хол­богдохо ёһотой.

Болбосоролой байгуулга хадаа нэн түрүүн хүүгэдэй арга боломжонуудаа бэелүүлгэдэ туһалха үүргэтэй гээшэ ааб даа. Үхибүүн бүхэн ондо ондоо. Тиимэһээ һурагша бүхэнэй, тэрэ тоодо бэлигтэйшье, эрэмдэгтэйшье хүүгэдэй арга боломжонуу­дые, онсо шэнжэнүүдые бүри нягтаар хараадаа абажа, болбосоролой байгуулгые бултандань тааруу болгохо шухала гэжэ федеральна алба­най хүтэлбэрилэгшэ тоолоно.

Москвадашье, Улаан-Үдэдэшье һура – адли байха ёһотой

“Мүнөөнэй болбосоролой бай­гуулгада, үрэ дүнгүүдтэнь сэгнэл­тэ үгэхэдөө, тус һалбари һүүлэй хэдэн арбан жэлнүүдэй туршада тусгаар хүгжөө гэжэ хэлэхэ хэрэг­тэй. Тиимэһээ можо бүхэнэй бол­босоролой байгуулга өөрын онсо шэнжэнүүдтэй, - гэжэ федераль­на болбосоролой сайдай орлогшо Татьяна Синюгина хэлээ. – Һаяын сагта шиидхэхэ зорилгомнай – ажаһуудаг болон һурадаг газарһаа дулдыдангүй, үхибүүдэйнгээ адли тэгшэ арга боломжонуудтай байхын тула ниитэ нэгэн болбосоролой дэ­бисхэр байгуулха”.

Тиимэһээ һаяын зургаан жэлэй туршада “Ородой Холбоото Ула­ста болбосорол хүгжөөлгэ” гэһэн гүрэнэй программа бэелүүлхэдээ, мүнөөнэй байдалда зүбөөр сэгнэл­тэ үгэжэ, болбосоролой һалбарида һайн хубилалтануудые асарха түсэлнүүдые хараалха хэрэгтэй. Түбхын түрүүндэ багшанарай мэргэжэл дээшэлүүлхэ, һургалгын болон хүмүүжүүлгын шэнэ аргануудые нэбтэрүүлэн, болбосоролой шанар сэгнэлгын гурим һайжаруулха шуха­ла.

Зүгөөр “Эврика” гэһэн болбо­соролой бодолгын шиидхэгдээгүй асуудалнуудай дээдэ һургуулиин хүтэлбэрилэгшэ Александр Адам­скиин хэлэһээр, хиналта шангадхагдаһаар, харин мүнгэн зөөри дуталдаһаар. Жэшээнь, гүрэн до­торхи бүхы һургуулинуудай 60 хубинь хуушаранхай. Хубиин һомололгонуудгүйгөөр байдал заһаруулхын аргагүй. Тиимэһээ бодожо үзэхэ юумэн дүүрэн.

Буряад орон ямар байдалтайб?

Уласай болбосоролой болон эр­дэм ухаанай сайд Баяр Жалсанов үнгэрһэн һуралсалай жэлэй дүнгүүд тухай элидхэл хэхэдээ, Юрэнхы­лэгшэ Владимир Путинай Феде­ральна Суглаанда хандалга соогоо элирхэйлһэн зорилгонууд яһала бэелүүлэгдэжэ байна гэжэ тэмдэ­глээ. Гэбэшье бэрхэшээлнүүд олон.

Буряад Уласта мүнөө һуралсалай жэлдэ бүхыдөө һурагшадай тоо 3 мянган 500 хүнөөр олошорхо. Илангаяа Улаан-Үдын болон хото шадархи аймагуудай гурбан ха­лаанда хүдэлдэг һургуулинуудта бүри хүшэр болохо. Нёдондо 4 шэнэ һургуули баригдаһан байна, мүнөө жэл Улаан-Үдын 112-дохи квартал­да болон Ивалга аймагай Гүрэльбэ һууринда һургуулинууд баригдаа. Гадна Буряад Уласай Толгойлогшо Алексей Цыденов болон Ородой Хол­боото Уласай юрэнхы сайд Дмитрий Медведевэй уулзалгын дүнгүүдээр һургуулинуудай барилгада феде­ральна бюджедһээ нэмэлтэ мүнгэ һомолхо тухай шиидхэбэри абтаа юм.

79 һургуулиин тамирай тан­химуудые заһабарилха хэрэгтэй. Һурагшадые һургуулидань зөөхэ ав­тобусууд дуталдана. Мүнөө жэл ула­сай болон нютагай бюджедүүдһээ 16 автобус худалдан абахаар хараа­лагдана. Тиихэ мүртөө хуушарһан 48 автобус һэлгэхэ хэрэгтэй.

Үнгэрһэн жэлэй дүнгүүдээр, баг­шанарай салингай талаар майн зарлигуудай эрилтэнүүд бэелүүлэгдээ. Зүгөөр бүхыдөө салин түлбэриин тон бага хэмжээн ажамидаралай туйлай хэмжээндэ хүргэгдэжэ, мэр­гэжэлтэ хүдэлмэрилэгшэдэй салин мэргэжэлтэ бэшэ ажалшадай салин­тай тухай барагай болоно. Энэнь баг­шанарай һанаанда тааранагүй.

Байдал заһаруулхын тула болбо­соролой яаман иимэ хэмжээнүүдые дурадхаа:

• нютагай өөһэдын хүтэлбэриин зургаануудта байгша оной сентябри­ин 1-һээ салин түлбэриин урмашу­улгын хубиин 10 процентһээ дээшэ гарадаг һургуулинуудта тус хэмжээ­ень 10 процент хүрэтэр доошолуул­жа, алмагдаһан мүнгыень багшана­рай салин түлбэри дээшэлүүлгэдэ шэглүүлхые зууршалха;
• 2019 оной январиин 1-һээ багшанарһаа гадуур ажалшадые һургуулиин хүдэлмэрилэгшэдэй тооһоо гаргажа, тэдэнэй салин түлбэриин һомололгые нютагай бюджедтэ даалгаха;
• 2019 оной сентябриин 1-һээ хүдөө нютагуудта хүдэлдэг баг­шанарай коммунальна хангамжа­нуудые түлэхэ талаар ниигэмэй дэмжэлгын түлбэринүүдые уласай ажаһуугшадые ниигэмэй талаар хамгаалгын яаманда дамжуулха;
• 2019 оной түрүүшын хахад жэ­лэй туршада нэгэ үхибүүнэй хангал­гын хубита хэмжээ тоолон гаргадаг гурим шэнээр хаража үзэхэ.

Һургуулиин наһа гүйсөөгүй хүүгэдэй болбосорол тухай хэлэ­бэл, илангаяа Улаан-Үдэдэ болон хото шадархи аймагуудта хүүгэдэй сэсэрлигүүд ехээр дуталдадаг гэжэ мэдээжэ. Энэ асуудал шиидхэхэ арга­нуудай нэгэн хадаа үмсын хүүгэдэй сэсэрлигүүдые хүгжөөлгэ болон дэмжэлгэ болоно. Мүнөө 25 иимэ сэсэрлигүүдтэ 2 477 хүүгэд ябана. Нёдондо үмсын хүүгэдэй сэсэрлигүүдые дэмжэлгэдэ 37 сая гаран түхэриг хараалагдаһан байха юм.

Бүхыдөө болбосоролой һалбарида үнгэрһэн жэлдэ 11 миллиард 400 сая түхэриг гаргашалагдаа. Байгша ондо һомололгын хэмжээн 14 хубяар дээшэлжэ, 13 миллиард түхэригтэ хүрэнхэй. Энэнь уласай бюджедэй дүрбэнэй нэгэ хубинь болоно.

Буряад Уласай Засагай газарай сайтһаа гэрэл зурагууд абтаба