​​«Аянша» театр аян замдаа гарахань

Хүүхэлдэйн “Үльгэр” театрай түрүү зүжэгшэн, Буряад Уласай арадай артистка Эржена Дамбаевна Будажанаева нёдондо “Аянша” гэһэн хүүхэлдэйн үмсын театр байгуулһан юм. Мүнөө жэлһээ театрынь үргэдхэгдэжэ, хоёр бүлэг хүдэлдэг болонхой. Тиин сентябриин 16-да ээлжээтэ хаһаяа нээжэ, нэгэ бүлэгынь Түнхэн аймаг, удаань Эрхүү можо ошожо, “Электроша в гостях” гэһэн шэнэ зүжэгтэеэ эдир харагшадаа танилсуулхаяа байна. Харин нүгөө бүлэгынь Ага бо­лон Шэтэдэ “Нохойн наадан” гэһэн зүжэгөө харуулха.

Эржена Будажанаева “Үльгэр” театрта 25 жэлэй туршада хүдэлхэ үедөө олон тоото харалгануудта хабаадажа, дэлхэй дүүрэн ябажа, амжалтын болон бэлигэй орьёл­до хүрэһэн хадаа, хүүхэлдэйн уралигай талаар эрхим дүй дүршэлнүүдые, шэнэ аргануудые, түхэлнүүдые хэрэглэн, ехэ һонин, онсо түсэлнүүдые бэелүүлдэг гэжэ мэдээжэ. Зүжэгүүдынь харагша­дай хабаадалгые хараалдаг, ородо­ор хэлэбэл, интерактивна болоно. Тиигэжэ хүүгэд гол геройнуудтай хамта зүжэгэй үйлэнүүдтэ орол­соходоо, юумэ һайнаар хадуужа абахын хажуугаар али болохоор хүгжэнэшье, хүмүүжүүлэгдэнэшье.

Зүжэгэй уралигые һурган хүмүүжүүлгэтэй холбоо

“Аяншын” репертуарта даб дэ­эрээ гурбан зүжэг тоологдоно, дүрбэдэхинь хоёр һарын үнгэрхэдэ, харагшадаа баярлуулхаар бэ­лэн болохо. Түймэрэй аюулгүйдэ зорюулагдаһан “Кошкин дом” гэжэ түрүүшын зүжэгынь Буряадайн­гаа, хүршэ можонуудай хүүгэдэй сэсэрлигүүдээр нилээд аяншалжа, эдир харагшадай зүрхэ сэдь­хэл буляанхай. Үхибүүд хайрлажа, өөһэдынгөө үйлэнүүдые зүбөөр сэгнэжэ һурахаһаа гадна түймэрэй аюулгүйе сахиха мэдэсэтэй болоно.

“Нохойн наадан” гэһэн хоёр­дохи зүжэгынь Сагаалганай үеэр баһал аян замдаа гарадаг юм. Энэнь буряад хэлэнэй зүжэглэмэл хэшээл болоно. Эржена Дамбаев­на Улаан-Үдэ хотын 14-дэхи гим­назиин буряад хэлэнэй багша Дарима Дамбаевна Гомбоеватай суг хамта иимэ түхэлэй шэнэ онол арга зохёоһон габьяатай. Тиигэ­жэ хүүгэдые арадай наадануудта болон ёһо гуримуудта эдэбхитэй­гээр хабаадуулжа, наадуулангаа, хатаруулангаа буряад хэлэндэнь эрьюулдэг, хүүхэлдэйнүүдэй хо­орондо гараһан арсалдаануудые шиидхэлсүүлжэ, хүмүүжүүлгын зо­рилгонуудые бэелүүлжэ шададаг байна.

Харагшадтаяа уулзахаяа байһан “Электроша в гостях” гэһэн зүжэгынь харгын дүримүүдтэ зо­рюулагданхай. Тэрэнэйнь аша­ар багашуул харгы дээрэ зүбөөр, аюулгүйгөөр бэеэ абаад ябажа һураха зэргэтэй. Тиигэжэ “Аянша” театр мэргэжэлтэ зүжэгэй уралиг болон һурган хүмүүжүүлгэ хоё­рые ехэ зохидоор, ашаг үрэтэйгөөр холбожо шадаа. Театрай бүхы зүжэгүүд хүүгэдэй сэсэрлигүүдэй, һургуулинуудай, соёлой болон амаралгын эмхи зургаануудай һайшаалда хүртэнхэй юм.

Зүжэгүүдтэ Эржена Будажанаеваһаа гадна Буряад Ула­сай габьяата артист Д.Улзутуев, артистнар А.Хишектуев, О.Жаргалова, Н.Зоркальцева, Томскын хүүхэлдэйн театрай актриса, улас­хоорондын фестивальнуудай лауреат Н.Разуваева наададаг. Уран зурааша-зүжэг табигшадыень нэрлэбэл, уран зурагай уралигай кафедрын доцент А.Лукомский (Белгород хото), Россиин гүрэнэй тайзанай уралигай дээдэ һургуули дүүргэгшэ С.Дондокова гэг­шэд болоно. Захиран эмхидхэг­шэд Р.Гармаева, Ц.Очирова эрхим һайнаар ажалаа ябуулдаг.

Буряад хэлэ хүүгэдэй сэсэрлигһээ зааха шухала

Бэлигтэй хүн дүрбэн тэгшэ байдаг гээшэнь тон зүб. Эрже­на Дамбаевна 2005 онһоо Буряа­дай багшанарай колледждо уран хэлэлгын хэшээлнүүдые заадаг, “Мир-Бурятия” теле-субагта “Энхэ тайбан Буряадни” гэһэн дамжуулга хүтэлдэг байһан, мүнөө «Сэлэнгэ- TV» теле-субагта энэ дамжуулгаяа хүтэлнэ. Тиимэһээ дамжуулгынгаа айлшадтай буряад хэлэнэйнгээ байдал болон хуби заяан ту­хайнь хэлсэһээр байтараа, тус шиидхэгдээгүй асуудалда эзэлэгдэ­жэ, хүүгэдые ямархан аргаар түрэл хэлэндэнь эрьюулхээр бэ гэжэ ходо бодолгото болодог болоо һэн.

“Буряад хэлэ хүгжөөхэ гэлдэнэб­ди, зүгөөр үнэн дээрээ ашаг үрэтэй түсэлнүүд үсөөн. Гастрольдо яба­хадамни, буряад аймагуудтамнай – Хэжэнгэ, Хори, Ярууна, мүн Агада ехэнхидээ ородоор дуугарна, буря­адаар зүжэг харахагүйбди гэлдэнэ, - гэжэ Эржена Дамбаевна голхорон­гёор хэлээ һэн. – Үнгэрхэдөө баг­шанар 1-дэхи ангиин һурагшадта үзэглэлөө буряадшалжа үгэнэ. Эдэм­най компьютерай үеын үхибүүд бо­лоно. Хэдышье гоё түсэл зохёо, би өөрынгөө нюдөөр харанаб, тэдэни­ие буряад хэлэндэ һургажархихань тон орёо. Хотын хүүгэд анханһаа “сайн байна”, “баяртай” гэхэһээ бэ­шые мэдэдэггүй байһан ааб даа, зүгөөр буряад аймагуудта ород хэлэн дээрэ зүжэг харахабди гэхэдэнь, сэдьхэлээ үбдэхөөр”.

Эржена Будажанаева буряад хэлэ хүүгэдэй сэсэрлигтэ, һургуулида үзүүлээгүйдэ бүтэхэеэ болёо гэжэ ойлгоходоо, “Нохойн наадан” гэһэн зүжэг-хэшээл зорюута зохёоһон юм. Тиигэжэ үхибүүдтэ нааданай аргаар табан сэдэбээр мэдэсэ үгэнэ. “Аянша” театрай хүтэлбэрилэгшын тэмдэглэһээр, зүжэг-хэшээлнүүд ашаг үрэтэйгөө гэршэлэнхэй. Юуб гэбэл, хүүгэдэй сохом хэдэн һара шудалха сэдэбые оройдоол 40 ми­нутын һонирхолтой гэгшын зүжэг- хэшээлэй ашаар мартахаар бэшээр бэлэхэнээр хадуулгажархина.

“Жэшээнь, 10 хүрэтэр тооложо һурганабди. Үрэ дүнгүүдыень зо­рюута шалгадагби. 10-шье бэшэ һаа, сохом 5 хүрэтэр булта тоолоно. Наадангаа, хатарангаа тоолуулха­да, үхибүүд өөһэдөөшье ойлгонгүй сээжэлдэжэрхинэ. Миин тооло гээ һаа, хэн тооложо үгэхэ юм даа. Тиихэдэ үреэлнүүдые баттл шэн­геэр сээжэлдүүлнэбди”, - гэжэ Эр­жена Дамбаевна тайлбарилна. - Үхибүүдтэ иимэ аргаар заахада, бүхөөр хадууна, һайнаар ойлгожо абана. Би өөрөө багадаа “Гусёнок” гэжэ зүжэг хараһанаа мүнөөшье болотороо мартадаггүйб. Тиимэһээ энэ онол аргые тон ашаг үрэтэй гэжэ тоолодогби”.

Хүүгэд хэшээлэй үедэ ганса бу­ряад хэлэндэ һурана бэшэ, англи, хитад хэлэнүүд дээрэ баһа хэдэн үгэ мэдэхэ болоно. Мүн бүхы хүнүүд, арадууд адли - хэншье үлүү бэшэ, хэншье доро бэшэ гэжэ ойлгоно. Тиихэдээ багашуулда бэе бэедээ тэсэмгэй хандаса хүмүүжүүлэгдэнэ гээшэ. “Нохойн наадан” гэһэн түсэл “Найдал” жасын дэмжэл­гээр бэелүүлэгдээ, бусадынь банкнуудһаа урьһалһан мүнгэнэй хүсөөр бүтээгдээ юм.

Харагшадай хабаадалгатай зүжэгүүд – ерээдүйн онол арга

Эржена Будажанаевагай бата һанамжаар, харагшадай хаба­адалгатай зүжэг-хэшээлнүүд ерээдүйдэ хүүгэдэй сэсэрлигүүдтэ, һургуулинуудта нэбтэрүүлэгдэхэ: үхибүүдые ондоогоор буряад хэлэн­дэ һургажа шадахагүйбди. Компью­терай, гаджедуудай хүгжэнги, бэеэ һамааруулха болон зугаасаха арга­нуудай дэлгэрэнги үедэ буряад хэ­лэнэй заншалта хэшээл гэдэргээ га­ражал байна, һурагшадай һонирхол татахаяа болинхой шахуу...

“Аянша” багашуулай зүрхэ сэдь­хэл буляажа шаданхай. Хүүгэд зүжэгүүдыень нэгэтэл харахадаа, заабол дахяад уридаг юм. Тиин те­атр сентябриин 16-һаа хаһаяа эхил­жэ, ерэхэ зун болотор Буряад оро­ноороо, Эрхүү, Шэтэ можонуудаар аяншалха. Түнхэн, Эрхүү, Ага, Шэ­тын удаа Захаамин, Хяагта, Зэдэ, Му­хар-Шэбэр аймагууд хүлеэжэ байн­хай. Удаань Хэжэнгэ, Хори, Ярууна аймагууд дуратай хүүхэлдэйнүүдэй угтажа абаха. Мүн Улаан-Үдынгөө эдир харагшадтай уулзана ааб даа.

Эржена Будажанаевагай хэлэһээр, “Электроша в го­стях” зүжэг харгын аюулгүйдэ зорюулагдаһан хадаа, намартаа эрилтэтэй байха. Тэрээн шэнги “Кошкин дом” баһал өөрын сагтай: хабартаа түймэрэй аюулай хаһын эхилхэ үеэр харуулагдадаг. “Но­хойн наадан” – Сагаалганай зүжэг. Мүнөө тэрэнэйнь хоёрдохи хуби дэ­эрэ ажал ябуулагдажа байна. Сагаан һарын һайндэртэ бэлэн болохоор хараалагдана. Тиин хүүгэдтэ шэнэ хүүхэлдэйнүүд, шэнэ сэдэбүүд ду­радхагдаха.

Эржена БУДАЖАНАЕВАГАЙ хубиин жасаһаа гэрэл зурагууд абтаба