​​Захаамин, Хэжэнгэ, Бэшүүртэ архиһаа холодожо эхилээ гү?

Үнгэрһэн долоон хоногто Буряадай Засагай газарай Түрүүлэгшын эдэй засагай хүгжэлтын талаар орлогшо, ажаүйлэдбэриин үрэ бүтээлэй хуули буса эрьесэдэ эсэргүүсэлгын талаар комиссиин түрүүлэгшын орлогшо Игорь Зураевай хүтэлбэри доро улас дотор хуули бусаар архи наймаалалгатай тэмсэлгын асуудал хэлсэгдээ юм.

Буряадай ажаүйлэдбэриин болон худалдаа наймаанай сайдай орлогшо Алексей Оловянни­ковай тэмдэглэһээр, бүхыдөө уластамнай архиин наймаан доошолжо байна. Илангаяа Захаамин, Хэжэнгэ болон Бэшүүр аймагуудта худалдагдаһан хорото унданай хэмжээн бүришье һаа эгсээр до­ошолоо.

“Манай һанамжаар, энэнь тиимэ һайтай бэшэ. Жэшээнь, Бэшүүр аймагта архиин наймаан аяар хоёр дахин унаа. Бүхы гүрэн доторнай, тэрэ тоо­до Буряад орондо жэлһээ жэлдэ архи багашагаар уудаг боложо байна гэжэ мэдээжэ. Зүгөөр эгсэ до­ошололго хадаа архиин дэлгүүр дээрэ нюуса наймаанай байһые гэршэлжэ магад”, - гэжэ Алексей Антонович хэлээ.

Байгша ондо архиин жэжэ наймаа хинал­гын хэмжээндэ Буряадай Ажаүйлэдбэриин бо­лон худалдаа наймаанай яаманай үнгэргэһэн шалгалтануудай дүнгүүдээр захиргаанай хуули эбдэһэнэй түлөө 293 хэрэг эрхилэгдээд, 1,4 сая гаран түхэригэй яла тохогдожо, 1,18 сая түхэриг нэхэгдээ юм.

Хуули буса наймаалалгатай тэмсэхын тула гүрэн доторнай Гүрэнэй ниитэ мэдээсэ­лэй оньһожоруулагдамал байгуулга (ЕГАИС) нэбтэрүүлэгдэнхэй. Энэ хадаа хуули буса архи­тай тэмсэлгые һэггүй аша үрэтэй болгоно. Тэрэ­нэй ашаар хүн бүхэншье смартфоноороо архиин шэл дээрэхи акцизай маркыень шалгажа, хаана үйлэдбэрилэгдэһыень, хаанаһаа асарагдаһыень мэдэхэ аргатай.

Комиссиин зүблөөн дээрэ Буряадай ажаһуугшад һайн, үнэтэй архи уудаг боложо бай­на гэжэ онсологдоо. Байгша оной түрүүшын ха­хад жэлдэ 2,81 сая декалитр архиин зүйлнүүд худалдагдаһан байна. Нёдондонойхидо орходоо, энэнь 5 хубяар бага юм. Тиихэдээ хара архиин хэмжээн 11,9 хубяар, һула архиин - 5 хубяар, пи­вын хэмжээн 3,7 хубяар доошолоо, харин коньяк, бренди мэтын үнэтэй архинуудай наймаан 17,3 ху­бяар дээшэлээ. Гэбэшье бүхыдэнь хаража үзэхэдэ, улас дотор ехэнхидээ хатуу архи ууһан зандаа. Бүхыдөө наймаалагдаһан архиин зүйлнүүдэй бүридэлдэ хара архиин хэмжээн - 51,1 хуби. Энэнь яаха аргагүй ехэ гээшэ.

Улаан-Үдэ хотодо, Кабанск, Ивалга, Загарай аймагуудта манаруулдаг унданай наймаан тон һайнаар ябана. Аха, Хэжэнгэ, Хори болон Бэшүүр аймагуудта худалдагдаһан архиин хэмжээн тон бага. Аха, Түнхэн, Баргажан аймагуудта болон Северобайкальск хотодо наймаанай хэмжэ­эн нёдондонойхиһоо эгээл ехээр ургаа, харин Бэшүүр, Хэжэнгэ, Захааминда тон ехээр доошо­лоо. Ахада архиин наймаанай аяар 25,72 хубяар дээшэлээшье һаань, тус аймаг тон багаар энэ хо­рото унда хэрэглэдэг байха юм.

2017 оной эсэсһээ квартал бүхэндэ можо ню­тагуудай архиин зүйлнүүдэй жэжэ наймаанай дэлгүүрнүүдэй байдал, тэрэ тоодо хуули буса най­маанай хэмжээн, ажаһуугшадай архи хэрэглэлгын хойшолонгууд шэнжэлэгдэдэг болонхой. Тиин Буряад Улас байгша оной түрүүшын кварталда яһала һайн дүнгүүдтэй: Сибириин федеральна тойрогто 2-дохи һуури эзэлээ, гүрэн дотор – 29- дэхи. Гэхэтэй хамта хуулиин наһа гүйсэһэн зоной һогтуугаар гэмтэ ябадал гаргаха, архяар хорлог­дожо наһа дүүрэхэ ушарнуудай талаар муу сэг­нэлтэтэй.

Эд хэрэглэгшэдэй эрхэнүүдые болон хүнэй элүүр мэндые хамгаалгын талаар хиналгын федераль­на албанай Буряадтахи хэлтэсэй хүтэлбэрилэгшэ Сергей Ханхареев хуули буса наймаалалгатай, хуурмаг архитай тэмсэлгын хэмжээнүүдэй үрэ дүнтэйень гэршэлээ. Байгша оной эхинһээ авгу­стын эсэс болотор архиин зүйлнүүдээр хорлог­дохо 245 ушар дайралдаад, 84 ушарта хүнэй ами наһан таһалдаһан байна. Зэргэсүүлбэл, 2013 оной энэл хугасаада 883 ушар дайралдаад, 157 хүн наһа дүүрээ, 2015 оной тоо баримтанууд – 461 ба 109, 2017 онойхи – 333 ба 107. Иихэдээ һүүлэй табан жэлэй туршада архяар хорлогдохо ушар нилээд доошолоо гээшэ. Гэбэшье Уласай наркологиче­ска диспансерэй лабораториин шэнжэлһэнэй дүнгүүдээр, хорлогдоһон хүнүүдэй бэе соо изо­пропанол ба метанол байна.

“Эдэтнай хадаа ехэ шанга хоронууд болоно. Хуурмаг архи, шэл угаадаг зүйлнүүдые, бэедээ түрхидэг хэрэгсэлнүүдые уухада, иимэ бодосууд дайралдадаг юм”, - гэжэ Сергей Степанович ойл­гуулаа.

Буряадтахи Дотоодын хэрэгүүдэй яаманай түлөөлэгшын хэлэһээр, байгша ондо хүнэй ами наһанда болон бэедэ аюултай унда наймаалһан 113 гэмтэ ябадал элирүүлэгдээ. Иимэ ушарнууд ехэнхидээ Улаан-Үдэ хото, Загарай, Хяагта, Хори аймагуудта дайралдана.

“Бидэ архиин наймаанай дэлгүүр ходо шалгажа байдагбди. Зарим аймагуудта наймаанай хэмжээн ямаршье бодото шалтагаангүйгөөр доошолно. Тиимэһээ комиссиин гэшүүдтэ, хуули хамгаал­гын зургаануудта, Эд хэрэглэгшэдэй эрхэнүүдые болон хүнэй элүүр мэндые хамгаалгын талаар хиналгын федеральна албанда эдэ аймагуудта анхаралаа табихыень, засаг дарганартайнь болон сомон дарганартайнь харилсаа холбоотойгоор хүдэлхыень дурадханабди. Хэн хуули бусаар архи худалданаб, тэдэнтэй тэмсэхэ хэрэгтэй”, - гэжэ Алексей Оловянников тэмдэглээ.