Эсэгэ ороноо хамгаалгын Агууехэ дайнда ротын командир ябаhан Бато-Мүнхэ Михайлович Митупов, Буряадай арһанай-үбшэнэй диспансерэй ахамад врач Евгенья Константиновна Бадашкеевагай гэр бүлэдэ 1950 ондо Михаил хүбүүн түрэhэн юм.
Эжынь анхан эхилжэ, Буряад оронойнгоо олон тоото эмшэлгын газарнуудта хүдэлбэшье, аяар 25 жэлэй туршада уласай арһанай-венерологическа диспансерэй ахамад эмшэнээр ажаллаа. Эжынгээ харгые алдангүй ябаха гэжэ шиидэhэн Михаил Митупов 1967 ондо Улаан-Үдын 2-дохи hургуули дүүргэhээр лэ, Красноярскын эмшэдэй дээдэ hургуулида ороо бэлэй. Хүрьhэтэ дэлхэй дээрэ эрдэм номтой хүниие эрхим баян гэhэн эртэ урдын буряадай үгэ сэдьхэлдээ хадуужа ябаhан Михаил Батомункуевич 1980 ондо Москва хотын Н.И. Пироговой нэрэмжэтэ ехэ һургуули эмнэлгын эрдэмэй дид-докторой нэрэ зэргэтэйгээр дүүргэжэ, эмшэнэйшье, эрдэмэйшье үргэн замые нээһэн намтартай.
1988 онhоо Буряадтахи Дотоодын хэрэгүүдэй яаманай госпиталиин даргаар тэбхэр 10 жэл соо амжалта түгэс хүдэлжэ, бүхы сагдаанарай хүндэ ямбада хүртөө. 1993 ондо олондо туһа хүргэһэн буянта ажалынь үндэрөөр сэгнэгдэжэ, эрдэмтэ багша “Буряадай габьяата эмшэн” гэhэн нэрэ зэргэдэ хүртэхөөрөө хүртөө.
Михаил Батомункуевич 1998 ондо Э.Р. Раднаевай нэрэмжэтэ медицинскэ колледжын захиралаар томилогдожо, эрдэмэйнгээ ажаябуулга эрхилхэдэнь ехэ таатай болоо. Наһанайнгаа амаралтада гараха сагайнь ерэхэдэ, баян дүй дүршэлтэй эрдэмтэ багша-эмшэниие энэл һургуулиин эрдэм hуралсал дээшэлүүлгын, эмшэдые хүмүүжүүлгын захиралаар томилоо юм. Энэ үндэр тушаалдаа уялгаяа нягтаар бэелүүлнэ: Буряадаймнай аймагуудһаа, гүрэнэймнай бүхы хизаар, можонуудһаа гадна хилыншье саана хүдэлжэ байhан эмшэднай ерэжэ, мэргэжэлээрээ шалгалта тушаажа, саашаа табан жэл соо хүдэлхэ эрхэтэй баталамжа абажа гарадаг.
Буурал эхэ Буряадайнгаа, Байгал ехэ далайнгаа, буряад арад зонойнгоо түлөө шадаха зэргээрээ оролдожо ябаhан ажалыень Ородой Холбоото Уласай Элүүрые хамгаалгын яаман, Буряад Уласай Толгойлогшо болон Арадай Хурал үндэрөөр сэгнэжэ, Хүндэлэлэй тэмдэгүүдээр, диплом, грамотануудаар оло дахин шагнаа. Тэрэ тоодо хүн зоной ами наhа абарха, элүүр энхыень хамгаалха эмшэдые һурган хүмүүжүүлдэг багшын ажалые ябуулжа, эмшэдэй уялгые оюутадта һайнаар ойлгуулжа, бэрхэ мэргэжэлтэдые бэлэдхэhэнэй түлөө Ородой Холбоото Уласай эмшэдэй дээдын ехэ медаляар шагнагдаа.
Михаил Батомункуевичай наһанайнь хани нүхэр Любовь Владимировнашье үхибүүдэй умайдаа байхаhаань эхилээд аргалдаг түбтэ ахамад эмшэнэй орлогшоор болон хүтэлбэрилэгшөөр бүхы наhаараа хүдэлнэ. Иигэжэ хүүгэдые анха түрүүшынхиеэ агаараар амилжа, алтан дэлхэйн үнгые хаража байхаhаань элүүр энхэ байлгаха харюусалгата ажалаа нягтаар дүүргэдэг мэргэжэлтэн юм. Олондо мэдээжэ, арюухан харгы замтай гэр бүлэ хэзээдэшье дүрөө дээрээ, эб хамта ажалаа үргэлжэлүүлнэ.
БАГШЫН БУЯНТА ЗАМ
Михаил Батомункуевич Э.Р. Раднаевай нэрэмжэтэ медицинскэ колледждо медсестра, фельдшер, акушер мэргэжэлтэдые бэлэдхэхэһээ гадна оюутадые халдабарита үбшэниие, ВИЧ үбшэниие яажа зүбөөр аргалжа, сагтань тогтоожо, эдэгээхэ эрдэмтэй танилсуулдаг. Гэнтын аюулда ороhон хүниие тэрэ сагтань абаржа, ами оруулдаг эмшэнэй ехэ уялгануудые ойлгуулдаг.
Михаил Батомункуевичта шалгалта тушааха гээшэмнай бэлэн хэрэг бэшэ гээд, оюутан бүхэн hуралсалдаа бүри ехээр оролдожо, хэдышье хүндэ шалгалтыень дабажа гараhан лэ байдаг. Энэмнай бэрхэ багшын ударидалга доро дүүргэжэ гараhан эрдэм номтой шабинарай хүдэлhэн газартаа ядаралгүй, ухаан бодолоороо баян ябаха зам болоно.
“Тушаахадаа хэды зобобошье, хожомынь өөртэшни хүнгэн байха даа гэжэ энеэхэ. Энэнь тон зүб даа. Өөр дээрээ үзөө, олон соо шалгараа hэм. Багшын hайгаар Хүндэлэлэй тэмдэгтэ хүртэбэб”, - гэжэ хэн нэгэн баярлаха. Нүгөө зариман: “Ехэ үбшэндэ харбагдаhан хүнэй ами наhа абаржа шадааб. Одоол намаяа зобоодог байhан Михаил Батомункуевичаймнай hургаал хэрэглэгдээ. Үнэн дээрээ һуралсалаймнай ямар ехэ номуудые жажалаад үгэжэ байhыень ойлгонгүй ябаhанаа мүнөөл ойлгобоб”, - гэдэг.
Шабинарай харгы ондо ондоо. Э.Р. Раднаевай нэрэмжэтэ һургуули дүүргээд, булта мэргэжэлээрээ хүдэлхэеэ ябашана бэшэ. Зариман эрдэмээ дээшэлүүлхэеэ Эрхүү, Томск, Новосибирск, Шэтэ, Москва хотонуудай эмшэдэй дээдэ hургуулинуудта ородог. Дээдын эрдэмтэй эмшэн болоод, хүнэй ами наhа абархын түлөө үдэр hүнигүй оролдожо ябаhан шабинарынь багшадаа ходо ерэжэ, баярлуулжа байдаг. Шэлэhэн мэргэжэлээ орхингүй, хүн бүхэндэ туhатай, сэлмэг сагаан харгы замтай, хэдышье хүндэ дабаануудые номгон дорюун абари зангаараа урагшаа hанаатайгаар дабажа гараһандаа багшаяа хүндэлөөбди гэhэн буряад-монгол, Ази түбиин арадуудай тэмдэг болоно.
ГЭР БҮЛЭ – АЖАБАЙДАЛАЙ ТУЛГА
Буряад арадай ёhо заншалаар угайнгаа буусада хуhан модо тарижа, хүлэг мориной сэргэ hуулгажа, «эмээлтэ хазаартые» багтаажа ябаха - эрэ хүнэй нангин уялга. 1973 ондо Михаил Батомункуевич Любовь Владимировна хоёр инаг дуранай одо тохёолгожо, шаргал наранай элшые сонхоороо оруулжа, үрхөөрөө утаа гаргаhан юм.
Эсэгынгээ нэрые нэрлүүлжэ ябадаг Бата хүбүүниинь Буряадай гүрэнэй ехэ һургуули дүүргээд, абынгаа харгые хэды хүндэлбэшье, абгынгаа жэшээгээр өөрынгөө замые олоо бшуу. Абгань хэн бэ гэбэл, эсэгынь дүү Константин Батомункуевич Митупов - Буряадай гүрэнэй ехэ һургуулиин Зүүн зүгэй дээдэ һургуулиин захирал, түүхын эрдэмэй доктор. Марина дангина басаганиинь эсэгынгээ замаар эмнэлгын эрдэмэй дид-доктор болонхой, Санкт-Петербург хотын эмнэлгын түбтэ амжалтатай ажаллана. Ородой Холбоото Уласай, Буряад Уласай габьяата эмшэн, ажалай ветеран Михаил Батомункуевич аша басагадаа - Маша Даша хоёроо хүлынь дүрөөдэ, гарынь ганзагада хүргэлсэжэ ябана. Наһанайнгаа амаралтада гарабашье, агта хүлэгhөө буугаадүй. Э.Р. Раднаевай нэрэмжэтэ түрэл һургуулидаа багшалжа, бэлигтэй эмшэдые бэлэдхэһэн зандаа. Багшымнай ябуулжа байhан буянта ажалынь хододоо гэрэлтэжэ байхань болтогой гэжэ оюутадынь зальбаржа ябадаг.
Амгалан БУДАЕВ, Ородой Холбоото Уласай, Буряад Уласай Уран зохёолшодой холбоонуудай гэшүүн