​​Монголтой соёлой талаар харилсаа үргэдхэхэ

Намарай эхин һарын тэн багаар Монгол Уласай Гадаада харилсаанай яаманда Монголой соёлой харилсаануудай талаар элшэнэрэй анха түрүүшын уулзалга боложо үнгэрбэ. Ородой Холбоото Уласай зүгһөө Монгол Уласта соёлой талаар харилсаануудай эл­шэнэр Д-Н.С. Сультимов С.В.Калмыков хоёр хабаадалсаа. Энэ уулзалгын удха шанар тухай Д-Н. С Сультимовтай хөөрэлдэһэн байнабди.

- Доржо Норбосампилович, нэн түрүүн соёлой талаар харилсаануудай элшэнэр ямар үүргэ дүүргэдэг бэ гэжэ тодорхойлон хэлэжэ үгыт.

- Ород гүрэндэхи Монголой со­ёлой элшэнэрэй үүргэ иимэ: соёл урлагай талаар харилсаануудые үргэдхэхэ, үндэр хэмжээндэ гарга­хые оролдохо; хоёр ороной ниитэ хүн зоной дунда һонирхол түрүүлхэ; энэ харилсаанай үндэһөөр ухаан бо­долыень, оюун сэдьхэлыень улам баяжуулха. Хүн зоной амидаралай хүгжэлтэдэ соёл урлагай хүсөөр нүлөө үзүүлхэ гэһэн гол бодолынь лэ даа. Монгол Уласай Гадаада харилсаа­най яаманай дид-сайд Б.Батцэцэгэй хүтэлбэри доро үндэр хэмжээндэ энэ уулзалга үнгэргэгдөө гэжэ тэм­дэглэхэ байнаб.

- Энэ уулзалгада Ород гүрэнһөө гадна үшөө ямар улас түрэнүүдэй түлөөлэгшэд хабаадаа гээшэб?

- Хори һайса гаран элшэнэр ерэһэн байнад. Үнэндөө, хамта дээ­рээ 39 элшэнэр тоологдодог. Ямар гүрэнүүдһээ ерээб гэхэдэ, Америкэ, Англи, Германи, Япон, Индонези, Ирланди, Казахстан болон бусад­шье гүрэнүүдһээ ерэжэ хабаадаа. Эдэ зомнай ехэнхидээ хари гүрэндэ гэр бүлэтэй боложо, тэндээ түбхинэһэн монгол үндэһэтэн болоно.

- Ямар гол асуудалнууд харагда­жа үзэгдөө гээшэб энэ хуралдаанда?

- Монгол Уласай Засагай газарта соёл урлаг, аяншалга хүтэлбэрилдэг дарганар хабаадалсажа, мүнөө үе сагта ямар хэмжээндэ ажалаа ябуул­жа байһан тухайгаа дэлгэрэнгыгээр хөөрэжэ үгэһэн, танилсуулһан бай­на. Тодорхойлжо хэлэбэл, Монголой соёл урлагай бодолгын газарай дар­га Б.Сэргэлэн болон соёл урлагай га­зарай дарга Г.Эрдэнэбат хабаадажа, мүнөө үе сагта Монгол орондо со­ёлой талаар ажал ямар хэмжээндэ гээшэб, ямар шэнэ бүтээлнүүдые те­атр болон кино бэелүүлжэ, музей бо­лон дуу, хатарай ансамбльнууд арад зоноо хангажа байнаб гэжэ болон ерээдүйнгөө түсэбүүд, эдэбхи, үүргэ тухайгаа дэлгэрэнгыгээр хөөрэжэ үгөө. Энэ уулзалгада хабаадаһан Улаанбаатар хотын соёл урлагай га­зарай дарга Ж.Дамдинцэрэн мүнөө үе сагта хотын соёлой байдал тухай дэлгэрэнгыгээр тогтожо хөөрэхэ зуураа, саашадаа та бүгэдэнтэй хамтаржа, хүсэеэ ниилүүлжэ, Мон­гол Уласайнгаа соёл дэлхэй дүүрэн дэлгэрүүлбэл, тон ехэ ашагтай байха һэн гэжэ тэмдэглээ. Олон орон ню­тагуудай зон ехэтэ һонирходог бшуу, хүршэ ороноймнай соёл урлагаар.

Удаань Монгол Уласай аяншадай бодолгын газарай дарга Б.Баясгалан, Улаанбаатар хотын аяншадай газа­рай дарга Д.Гантүмэр гэгшэд элид­хэл хэһэн байна.

“Хилын саана амидардаг мон­голшуудай байдал” гэһэн уулзал­га хоёрдохи үдэрынь болоо. Эндэ хабаадаһан дарганар тэмдэглэхэдээ, 150 гаран мянган монголшууд хари гүрэнүүдтэ мүнөө амидарна гэбэ.

Эдэ зомнай бүхы дээрээ далан зургаан гүрэндэ ажаһуудаг, ажалла­даг, һуралсажа байдаг юм. Диилэнхи олониинь Америкэ болон Урда Со­лонгосто түбхинэнхэй, наһыень аба­жа харахада, 19 наһанһаа 29 наһан хүрэтэр бүридхэлдэ оронхой залуу­шуул мүн. Нютагһаа гаража ошоһон шалтагаан гэхэдэ, дээдэ һургуули дүүргэһэншье һаа, ажалгүйдөөд, хи­лын саана амидарха, ажаллаха аргаяа бэдэрнэд. Эдэ зомнай холо байбашье, Монгол орондоо ехэ туһа нүлөөгөө үзүүлдэг заншалтай. Шэнэ техно­логи болоод бусадшье һонирхолтой, үрэ дүнтэй зүйлнүүдые орон нютаг­таа оруулжа байдаг. Теэд тэдэнэрэй зариманай үбдэхэ, элдэб уршагта ябадалнуудта орохо сагуудай дай­ралдабалынь, Монгол Уласай Гада­ада харилсаанай яаман али болохо туһаламжа арсалтагүй үзүүлжэ, кон­сульствануудай зүгһөө дэмжэжэ, зүб мүртэнь оруулха гэжэ оролдожо бай­даг гуримтай.

Түгэсхэлдэнь гадаада харилса­анай дид-сайд Б.Батцэцэг онсолон хэлэбэ: “Соёлой элшэнэрнай гадаада гүрэнүүдтэ амидаржа байбашье, со­ёлой түбүүдые байгуулаад, Монгол орондоо туһа үзүүлхэ, мүнгэ хүрэнгэ оруулха болон элдэб хэмжээнэй ха­рилсаа үүдхэхэ, бэелүүлхэ талаар ехэ оролдолго гаргажа байдаг зон, ехэ баяраа мэдүүлнэбди, амжалта бул­тандань хүсэнэбди”.

Удаань Монгол Уласай соёл урла­гай газар ошожо, Г.Эрдэнбат даргын хүтэлбэри доро хотын соёл урлагай һалбаринуудай дарганартай уулзал­га дээрэ һанамжа бодомжоороо ан­далдаан болобо.

Энэл үдэртөө Монгол Уласай За­сагай газарта ошожо, Монгол Уласай юрэнхылэгшэ Х.Баттулгатай уул­залга болоод, һанамжануудаараа андалдаһан байнабди. Хүн бүхэмнай хэжэ байһан ажал тухайгаа тобшохо­ноор танилсуулаад, юрэнхылэгшын асуудалнуудта харюусажа, сааша­даа хэхэ зорилгонуудаа онсолообди. Уулзалгын удаа Агуу Чингис хаанай юһэн тугай дэргэдэ юрэнхылэгшэ Х.Баттулгатай хамта дурсалга бол­гон дүрэ зурагаа буулгуулаабди.

Монголой Гадаада харилсаанай яаманда эмхидхэгдэһэн энэ уул­залга ехэ удха шанартай, алишье гүрэнэймнай арад түмэндэ соёл урлагай талаар ашатай гэжэ тоб­шолмоор. Үндэр үрэ дүн үгэхэл байха. Жэшээ болгожо хэлэхэдэ, “Бумбардай” монгол мультфильм дээрэ эдэбхитэй ажаллажа байһан Н.Эрдэнэбаяртай дүтэ танилсажа, япон уластай хамта хэжэ байһан ажалтайнь танилсаха арга олдоод, энэ мультфильм буряад хэлэн дээ­рэ оршуулха тухай хэлсээбди. Буря­ад хэлэнэймнай орёохон байдалда ороод байхада, эдир үетэндэмнай түрэлхи хэлэеэ шудалха хэрэгтэнь угаа туһатайнь эли бшуу.

- Ород гүрэндэ Монгол Уласай соёлой элшын уялга 2015 онһоо эрхилһэн байнат. Энэ хугасаада ямар хэмжээнүүд бэелүүлэгдээ гээшэб?

- Хоца Намсараевай нэрэмжэтэ Буряад драмын академическэ те­атрта директорэй тушаалда байха үедөө Монгол оронтой харилсаагаа улам үргэдхэхэ гэһэн зорилготой ажалаа эрхилдэг һэм. Энээнһээ улам­жалан, соёл урлагай талаар Монгол орондо ажал эрхилжэ байһан зонтой харилсаа тогтооходоо, нэгэл һанал бодолтой байһанаа мэдэрээ бэлэйб. Илангаяа Монгол Уласай драмын те­атрай болон Монголой Урлагын ажа­лай холбооной хүтэлбэрилэгшэдтэй хамта олон удаа Монгол туургата арадуудай театрнуудай фестиваль­нуудые үнгэргөөбди, жэл бүри ша­хуу соёл урлагай талаар хэмжээ ябу­улгануудта хабаадалсадаг, уулзадаг, өөрынгөө талаһаа али болохо дурад­хал, туһаламжа үзүүлдэг һэмди.

Эдэ бүгэдэ Монгол орон­той ехэ дүтэ харилсаатай болохо арга боломжо намда олгоһон юм. Тэрээнһээ гадуур, монгол зохёол­шодой - С.Эрдэнэ, Б.Нимаа, Ж.Пурэв, О.Цэндсүрэн, С. Намсарайн, Маам болон бусадай бэшэһэн зохёолнууд анхаралыем аргагүй ехээр татаһан байдаг. Илангаяа Сэнгын Эрдэнын зохёолнууд: “Хойто наһандаа уул­захабди”, “Занабазар”, “Амидаралай тойрог” романуудынь, “Хүхэ хулгана жэл”, “Сэрүүн дуганай мүхэл” туужа­нуудынь болон олон тоото рассказу­удынь угаа һонин ха юм. Энэ мэтээр Монголой түүхэ, соёл урлаг дээрэһээ уламжалан, монгол хүнэй амидарал­тай дүтэ танилсаха арга боломжотой болоо һэм. Дээрэ нэрлэгдэһэн зарим зохёолшодой бүтээлнүүдые буряад хэлэндэ оршуулжа, тайзанай хэлэн­дэ оруулһан байнаб. Мүнөөшье ор­шуулгын ажал орхигдоогүйл даа.

2015 ондо Улаан-Үдэ хотодомнай оршодог Монголой консулой газа­рай юрэнхы консулой урилга, дэм­жэлгээр соёлой элшын ажал хэжэ эхилээ һэм. Энэ гурбан жэлэй хуга­саада хэһэн ажалайнгаа гол тэдыень тоолохо болоо һаа, 2015 оной намар Монголой урлагай ажалай холбоо­ной дарга Б.Тунгалаг, Ородой Урлагай ажалай холбооной (СТД) түрүүлэгшэ А.Калягин хоёрто хоорондоо аша үрэтэй харилсаатай байхынь тула­да хэлсээ баталуулаа һэмди. Иигэжэ тон ехэ удха шанартай харилсаанай үүдэн нээгдээ. А.Вампиловай “Уу­ган хүбүүн” гэжэ зүжэг табиһан Ба­ян-Хонгор аймагай “Тэмүүжэн” театрые Эрхүү хотодо үнгэргэгдэдэг олон улсын театрай фестивальда оруулааб. Брянск хотын театрай зүжэгшэд Монголдо үнгэргэгдэдэг “Гэгээн муза” гэжэ фестивальда ха­баадаа, “Алтан баг” (Золотая маска) фестивалиин жюриин гэшүүн, те­атр шэнжэлэгшэ Т.Н.Тихоновецые “Гэгээн муза” фестивалиин жюриин бүридэлдэ оруулааб. Татьяна Нико­лаевна монгол театрай зүжэгүүдые хаража, һанамжаараа хубаалдахадаа, ямар хэмжээндэ ажалаа зохёожо байһан тухайнь туһа ехэтэй, тодор­хой элидхэл хэжэ, зүбшэл заабари үгэхэһөө гадна, мүнөө үе сагта дэл­хэйн театрнууд ямар хараа шугам, шэглэл баримталжа ажалаа зохёо­ноб гэжэ дэлгэрэнгыгээр хөөрэжэ үгэһэн юм. Монгол Уласай зунай на­адан үргэн хэмжээндэ үнгэргэгдэдэг гэжэ мэдэнэбди. Энэ нааданда Ту­вагай, Усть-Ордагай, Агын, “Байгал” театрай хатаршадые оруулһан бай­наб. Үбэр Байгалай хизаарай Шэтэ хотын драмын театр энэ үнгэрэгшэ хабар Улаанбаатар хотодо гастроль үнгэргэбэ. Тус театр Монголой Дун­да-Губиин, Түб аймагай театрнууд­тай харилсажа байха удха шанартай хэлсээ баталһан байна. Гэхэ мэтээр томошолжо тоолохо болоо һаа, иимэ ажалнууд хэгдэһэн лэ даа.

- Оршуулганууд тухай онсолоо һаа, мүнөө ямар зохёол буряад хэлэндэ оруулнат гэһэн эсэсэй асуу­дал табия.

- Түрүүшын Богдо гэгээн тухай Сэнгын Эрдэнын “Занабазар” гэжэ түүхэтэ роман буряадшалжа бай­наб. Бүри олон жэлэй саана энэ гай­хамшагта бэлигтэй зохёолшоной үринэртэй уулзажа, оршуулга тухай зүбшөөлыень абаа бэлэйб. Монгол туургата зоной түрүүшын Богдо гэ­гээнэй хуби заяан тухай, тэрэнэй хүсэл, эрмэлзэл, хүн шанар тухай С.Эрдэнэ аргагүй һонирхолтойгоор бэшэһэн гэжэ уран зохёол шэнжэ­лэгшэд тэмдэглэһэн байдаг. Буряа­даймнай уншагшад танилсажа, сэдь­хэлээ баяжуулха бэзэ гэжэ найдаһан дээрэһээ энэ гайхамшагта зохёол оршуулха гэжэ шиидэгдээ. Сэдьхэл­най баян байбал, үндэһэн хэлэн тээшээ ухаан бодолнай эрьен, хамтын хүсөөр буряад хэлэеэ өөдэнь үргэхэ эршэмтэй һэдэлгэ гаргажа болохолди. Залиржа байһан гал тойро­жо һууһан зоной гал дээрээ хуурай мүшэр нэмээд, дүлэ бадаргаажа, гэ­рэлынь ошотуулжа байһандал...

- Доржо Норбосампилович, хоёр орониие соёл урлагай та­лаар холбожо, ехэ ажал ябуул­жа байнат гэжэ элирнэл даа, энэ хөөрөөнһөөтнай. Ажалдат­най үндэр амжалта хүсэжэ, уран зохёолой, оршуулгын талаар хэжэ байһан ажал хэрэгүүдтнай бүтэмжэтэй байг лэ гэжэ хүсэел даа.

Гэр бүлын альбомһоо гэрэл зурагууд абтагдаа