Мүнөө сагта уран зохёолшод бэрхэшээлтэйл байдалда оронхой. Зохёол бүтээбэшье, тэрэнээ хэблэхэ, нара харуулха, олондо дамжуулха талмай олдодоггүй. Ном хэблэлгэ гээшэ ехэ үнэ сэнтэй хэрэг - юрын хүнэй даажа бүтээхэншье хэсүү. Харин Ага тойрогто энэ асуудал зүб мүрөөр шиидхэгдэнэ. Тэдэнэй үүсхэл манайшье эндэ жэшээ болгон абамаар лэ.
2016 ондо Ага тойрогто уран найрагшадые ба зохёолшодые дэмжэхэ, шэнэ нэрэнүүдые, залуу бэлигтэйшүүлые элирүүлхэ гэһэн зорилготойгоор “Алтан үлгы - Агамнай” гэһэн зохёохы шэглэлэй түсэл бэелүүлэгдэжэ эхилһэн юм. Хоёр жэлэй туршада энэ ниитэ ажалай дүн согсолбол, Ага тойрогто уран зохёолой байдалда шэнэ хубилалтын һэбшээ оруулаа гэбэл, алдуугүй.
Энэ түсэл Ага тойрогой захиргаанай үндэһэн соёл ба тамир хүгжөөлгын таһагай даргын орлогшо Саяна Аюшиева болон Ага аймагай номой сан гээд үүсхэһэн байна. Номой сангай захирал Дарима Цэдашиева уран зохёолшодые дэмжэжэ, уран бүтээлнүүдтэйнь танилсуулжа, һонин уулзалгануудые үнгэргэжэ байдаг. 2016 онһоо Агын номой сан “Алтаргана” нааданай уран найрагшадай харалганда бэлдэлгын талмай боложо үгэнхэй. Тиигэжэ энэ “Алтан үлгы – Агамнай” гэһэн ниитэ эмхиин дэргэдэ тойрогой уран зохёолшод нэгэдүүлэгдэжэ, сугларжа, шэнэ бүтээлнүүдээ харуулжа зүбшэлсэдэг, һанамжаараа хубаалдажа, сэгнэлтэ хэгдэдэг. Иимэл харилсаан уран зохёолой байдал хүгжөөдэг ха юм. Манай эндэхи уран зохёолшод өөрынгөөл шүүһэн соо бусалжал, шэргэжэл байна бшуу. Нэмэжэ тэмдэглэхэдэ, Агын энэ ниитэ эмхидэ хаанаһаашье мүнгэн зөөри һомологдодоггүй, эдэбхитэй үүсхэлээр лэ бэелүүлэгдэнэ.
- Түсэлөө бэелүүлжэ байхадаа, бидэ ямар нэгэ олзо оршо өөһэдтөө оложо байнагүйбди. Буряадаймнай уран зохёолой хүгжэлтын ехэ хэрэгтэ нүлөө оруулга болонол ёһотой. Сэхыень хэлэхэдэ, һанаа амараар лэ, юрэ юумэн бүтэшэнэ бэшэ, хэдэн олон бэрхэшээлнүүдтэй ушарнабди. Гэхэ зуура, оролдолгын ашаар һайн үрэ дүн абанабди. Энэ һонирхолтой ажалда бүхы анхаралаа табижа, дуратайгаар ябуулдагби, - гэжэ Саяна Аюшиева мэдээсэбэ.
Юунһээ эхилээб?
Нэн түрүүн Агын номой сангай дэргэдэ нютагайнгаа уран найрагшадай зохёохы үдэшэнүүдые эмхидхэжэ эхилээ һэн. Эдэ уулзалгануудые аймагай соёлой байшан соо эмхидхэхэдээ, ирагуу найрагшад олон харагшадай урда тайзан дээрэ өөрынгөө бүтээлнүүдые уран һайханаар уншажа һураха гэһэн зорилго табиһан байна. Энэнь шухала бшуу. Манай эндэ хэды олон ирагуу найрагшад байбашье, тэдээнтэй уулзалганууд үсөөхэн үнгэрдэг, олон зон бүтээлнүүдые уншанагүй. Тиигэжэ Ага, Могойто, Дулдарга тосхонуудта болон Шэтэ хотодошье иимэ уулзалганууд үнгэрөө. Эдэ уулзалгануудта Агын суутай бэлигтэй ирагуу найрагшад: Шуя-Ханда Базарсадаева, Батожаргал Гармажапов, Батор Шагдаров, Дугарма Батоболотова гэгшэд хабаадаһан байха юм. Мүн энэ хэмжээнүүдтэ “Алтаргана” гэһэн бүгэдэ Буряадай фестивалиин уран найрагшын харалганда хабаадагшад уригдадаг юм.
- Түрүүндээ харагшад ехэ үсөөнөөр ерэдэг һэн, гэбэшье урмаа хухараагүйбди. Хэмжээ бүхэндэ уран үгын дархашуулые амжалта түгэс алдаршуулхын ажал ябуулагдаа. Тиигэжэ мэдээжэ дуушан, хүгжэмшэдые урижа, эдэ үдэшэнүүдые уран һайханаар шэмэглэдэгбди, - гэжэ Саяна Гармаевна хөөрэбэ.
Эмхидхэгшэд өөһэдөө ирагуу найрагшадтай суг хамта эдэбхитэйгээр уран үгын гайхамшаг шэдитэ хүсэндэ этигэжэ һурадаг, нютагайнгаа бэлигтэйшүүлэй һүр һүлдыень үргэжэ, уншагшадай хараада табижа, олониитэдэ мэдээжэ болгохо ажал ябуулна. Эндэ гол зорилгонь хадаа арад зоной соёл гэгээрэл өөдэнь татаха шухала. Хэгдэжэ байһан ажалайнь үрэ дүн гэхэдэ, хоёр жэлэй туршада уран найрагшадтай уулзалгануудта олон харагшад суглардаг болоһониинь һайшаалтай. Уран зохёолшодтой уулзалгануудта, шэнэ номой танилсалгануудта ерэгшэдэй тоо олошоржо, буряад хэлэн дээрэ хэблэгдэдэг номдо хүн зоной анхарал ехэ дээшэлээ гэжэ онсололтой.
Олоной хүсөөр номууд мүндэлнэ
2017 ондо буряад хэлэн дээрэ бэшэгдэһэн номуудые амжалтатай нэбтэрүүлхын талаар олоной хүсөөр тэдэ номуудые хэблэдэг болохо гэжэ шиидхэбэри абтаа бэлэй. Гол эрилтэнь - эдэ номой үнэ сэн хямда болгоод, хэншье һаа худалдажа абаха аргатай болгохо. Тиигэжэ хармаан соо хээд ябахаар хэмжүүр бии болгогдоо һэн. Иимэ түхэлөөр Шуя-Ханда Базарсадаевагай “Агадаа жаргалтай”, Дугарма Батоболотовагай “Уулзаял даа, Агадаа”, Светлана Махабадаровагай “Сэдьхэлэйм хүгжэлтэ” болон “Зугаа” хамталигай мэдээжэ дуунуудайнь “Ага нютагнай” гэһэн согсолбори хэблэгдэһэн байха юм. Нютагайнгаа хүгжэмшэдые дэмжэхэ хүсэлтэйгөөр Баир Дамдинжаповай ноотонуудай “Буряад арадни мандаг лэ!” согсолбори нара хараһан байна. “Алтаргана” наада угтуулан, шог зугаатай рассказуудай “Шог зугаагай юртэмсэдэ” гэжэ Баярма Баторовагай суглуулбари хэблэгдээ һэн.
Үхибүүдтэ зорюулагдана
Агынхидай ниитэ эмхиин үүсхэлээр үхибүүдтэ зорюулагдажа, “Буряад зураг” гэһэн шэглэлэй уран зурагуудаар шэмэглэгдэн номуудые хэблэдэг юм. Энэ ажалынь сэгнэшэгүй ехэ үүргэтэй гэжэ тэмдэглэлтэй.
- Дэлхэйн мэдээжэ эрдэмтэдэй баримтаар, үхибүүдтэ зорюулагдаһан номууд ба үльгэр онтохонһоо яһатан арадуудай үндэһэн эхитэй. Номуудай дэлгүүрнүүдтэ гоё һайханаар шэмэглэгдэһэн номуудай хажууда хара бороор зураатай үндэһэн хэлэн дээрэ гараһан номууд үхибүүдтэ ямар бэ даа, доодо шатын, тулюур ном мэтээр хара багаһаань үзэгдэн мэдэрэгдэхэ бшуу. Тиигэжэ өөрынгөө арадай иимэ муугаар хэблэгдэһэн номуудые үхибүүд хаража байхадаа, өөрынгөө арадай түлөө ямаршье омогорхолгүйгөөр хүмүүжүүлэгдэхэ ха юм, - гэжэ Саяна Аюшиева тэмдэглэбэ.
Тиигэжэ “Алтан үлгы – Агамнай” гэһэн түсэлэй шугамаар үхибүүдтэ зорюулагдаһан номууд нара хараа. Тодорхойлбол, иимэ: уран зурааша Дулма Балдановагай “Гоёмсуу эрбээхэй” гэһэн шэрдэхэ номхонууд, “Эреэн гүрөөһэхэн ба зүгы” гэһэн Влад Монтоевой шүлэгүүд. Эдэнь Эржена Цыдыповагай уран зурагуудаар шэмэглэгдэнхэй. Любовь Батожаргаловагай “Хүнгэн, хурдан хэлэмнай” гэһэн жороо үгэнүүдэй суглуулбари уран зурааша Болот Доржиевай шэмэг зурагуудтай ном гээд хэблэгдээ. Үбэр Байгалай хизаарай буряад соёлой хүгжэлтын түбэй дэмжэлтээр “Буряад арадай наадан” гэһэн шэглэлэй “Табан талаан” гэһэн методическа согсолбори хэблэгдээ. Тэрэнэй автор Гэрэл Батомункуева, уран зурааша - Даширабдан Гурорабданов болон уран зохёолой редактор Баярма Соктоева гээд энэ ном бэлдэһэн байна.
Абын жэшээ
Саяна Гармаевна хэблэгдэһэн бүхы ном тухай ехэ омогорхолтойгоор, хайхарамжатайгаар хандажа, хөөрэжэ үгэнэ. Эдэ номууд олон зоной хабаадалгатайгаар, хэды ехэ хүсэ шадал гаргажа бии болоо ха юм. Тэрэ өөрөө Гарма Анандаевич Цырендашиев гэжэ Агын Буряадай мэдээжэ уран зохёолшо, сэтгүүлшэнэй басаган гээшэ. Абань басагандаа уран зохёолой бэлиг шадабари дамжуулжал шадаа. Саяна Гармаевна хэдэн олон согсолборинуудай автор болодог, ном хэблэлгын ажалда дүршэнхэй. Бэлигтэй бүтээл абаһаар лэ мэдэрдэг шадабаритайшье һаа, Саяна Аюшиева Уран зохёолшодой холбооной гэшүүдһээ шэнжэлэлгэ – рецензи абадаг юм. Бүхы хэблэгдэһэн номуудыень бэлигтэй уран зохёолшо Батожаргал Гармажапов хинан шалгадаг юм.
Хэблэгдэһэн номтой танилсуулгануудые баярай оршон байдалда үнгэргэдэг байна. “Буряад ном” гэһэн номой наймаанда тэдэ худалдагдадаг. Иимэ наймаан аймагуудай номой сангуудта болон “Амар сайн” театрай байшан соо бии юм байна. Хэблэгдэһэн хэһэгэй 10 хубинь номой авторта үгтэдэг, 15 хубинь номой сангуудта ошоно, мүн танилсуулгада хабаадагшадта гарай бэлэг болон барюулагдадаг заншалтай.
Би - буряадби
“Алтан үлгы – Агамни” гэһэн түсэлэй шугамаар сүлжээнэй “Би - буряадби” гэһэн түсэл ябуулагдана. Интернет холбоогоор үхибүүд “Буряад зураг” гэһэн түхэлөөр зурагуудые зуража эльгээдэг. Буряад шүлэгүүдые уран гоёор уншадаг, мүн буряад хэлэн дээрэ мультфильмнүүдые зохёон байгуулдаг. Оршон сагай эрилтэдэ тон таарама энэ түсэлые ехэ олон зон орожо харадаг. Жэшээнь, мультфильмнүүдые 3 мянгаад зон хараһан байна бшуу. Мүнөөдэрэй байдалаар ондоо арадуудай онтохонуудые буряад хэлэн дээрэ оршуулгануудай харалган соносхогдоод байна. Һаядаа дүнгүүд согсологдожо, эрхим онтохонууд номой согсолборидо оруулагдажа хэблэгдэхэ түсэбтэй. Эдэ интернет түсэлнүүд спонсорнуудай туһаламжаар бэелүүлэгдэнэ. Олзын хэрэг эрхилэгшэ Батор Доржиев, Надежда Самбуева гэгшэд мүнгэ тангаар тэдхэнэ. Мүн тиихэдэ Үбэр Байгалай хизаарай соёлой ба эрдэм болбосоролой эмхинүүдэй, пенсионно жасын болон юрын зоной дэмжэлтээр түсэл ябуулагдана.
- “Зохёохы ажал халдабаритай, саашань дамжуула!” гэжэ агууехэ Эйнштейн хэлэһэн байдаг. Эгээл иимэ түхэлөөр манай түсэл бэелүүлэгдэнэ. Хэрбэеэ уран найрагшадаар түсэл эхилһэн һаа, саашадаа уран зохёолшод, хүгжэмшэд, уран зураашад болон уншагшад, үхибүүд, түрэлхид гээд нэгэдүүлэгдэнэ. Манда буряад хэлэнэй мэргэжэлтэд, юрын зон һайн дураараа хамһалсана. Тон ехэ туһа эрдэм һуралсалай ветеран Цыремжит Жамсарановна Батоева хүргөө, мүн “НоваПринт” хэблэлэй мэргэжэлтэд дэмжээ, туһалаа, - гэжэ Саяна Гармаевна мэдээсэбэ.
“Алтан үлгы – Агамнай” гэһэн ниитэ эмхи саашанхи ажал хэрэгүүдэй хараа бодолоор, түсэлнүүдээр баян. Һаяын сагта Агын хүгжэмшэн Сэсэг Очировна Лхамаевагай зохёоһон хүгжэмэй ноотонуудай суглуулбари, шүлэг бэшэжэ туршажа байһан найрагшадай зохёолнуудай согсолбори хэблэхэ хүсэлтэй. Мүн тиихэдэ уран шүлэг зохёолгын талаар семинар-һуралсал эмхидхэгдэхээр хараалагдана.
Саяна Аюшиевагай гэр бүлын альбомһоо гэрэл зурагууд абтаба