​​«Оюун бэлиг» мүрысөөн үргэн дэлисэтэйгээр үнгэрөө

Октябриин 12-то Улаан-Үдэ хотын 29- дэхи Буряад гимна­зида “Оюун бэлиг” гэһэн уласхоорондын зан­шалта мүрысөөн наймада­хияа үнгэргэгдэбэ. Түнхэн, Хэжэнгэ, Хори, Кабанскын аймагуудай болон ниислэл хотымнай һургуулинуудай, мүн тиихэдэ Монголой Дархан хотын Монгол Оюу һургуулиин 9-дэхи ангину­удай дүн хамта 200 гаран һурагшад буряад хэлээр хаба шадалаа туршаа.

Мүрысөөн анха түрүүн 29-дэхи гимназида зохёогдоод, энэл һургуулиин хэмжээндэ үнгэргэгдэдэг байһан гэжэ һануулая. Тиин уданшьегүй бусад һургуулинуудай һурагшадай, багшанарай, түрэлхидэй һонирхол тата­жа, уласай хэмжээндэ гара­ад, мүнөө бүри үргэдхэгдэжэ, уласхоорондын мүрысөөн болонхой. Һүүлэй гурбан жэлэй туршада Буряадай Болбосоролой ба эрдэм уха­анай яаманай дэмжэлгээр үнгэргэгдэнэ.

“Оюун бэлиг” мүрысөөнэй нээлгын баяр ёһололдо хабаадаһан уласай болбосо­ролой сайд Баяр Жалсанов амаршалгын үгэ хэлэхэдээ, ганса буряад хэлэнэй хэшэ­элэй туршада буряад хэлэм­най зэдэлхэ бэшэ, хэшээлһээ гадуур ажабайдалдаа, юрын харилсаандаа түрэл һайхан хэлэеэ хэрэглэхэ ёһотойбди гэжэ тэмдэглээ. Баяр Ба­торовичай хэлэһээр, 6-18 наһатай үхибүүдэй гурбанайнь нэгэниинь лэ буряад хэлэеэ мэдэнэ, харин жэл хахадтайһаа 6-тай болотор үхибүүдэй табанайнь нэгэ­ниинь лэ мэдэнэ.

“Хэлэмнай иимэ байдалда ороод байна. Тиимэ һэн тула та бүгэдэндэ, илангаяа урга­жа ябаһан улаан бургааһадта найданабди. Хүн бүхэн өөр өөрынгөө нүхэдые, хэлэеэ мартажа байһан зоноо түрэл хэлэн дээрээ хөөрэлдэхыень гуйха, аргадаха, урмашуул­ха ёһотойт, - гэжэ болбосо­ролой сайд үхибүүдтэ хан­дан хэлээ. - Ким Харганаев гэжэ залуу мэргэжэлтэн “Түхэриг” гэжэ дамжуулга хэжэ эхилээ. Камера, ми­крофон баряад лэ, Улаан-Үдынгөө гудамжануудаар ябана ха юм даа. Уулзаһан арбан хүнэй хоёрынь лэ бу­ряад хэлэеэ һайнаар мэдэнэ. Энэмнай ехэ харамтай. Түрэл буряад хэлэеэ үндэртэ сэгнэ­жэ, хүгжэлтэ туйлаял даа эб хамта”.

29-дэхи Буряад гим­назиин захирал байһан, мүнөө “Буряад үнэн” Хэблэлэй байшанай захиралай уялга дүүргэгшэ, Үндэһэн һургуулинуудай эблэлэй түрүүлэгшэ Баяр Ширапов нээлгын баяр ёһололдо баһа хабаадаа юм. Тиин Баяр Ки­мович түрэл һургуулиингаа багшанарта ба һурагшадта, айлшаар бууһан холо ой­рын айлшадта амжалта хүсэбэшье, энэ мүрысөөндэ заабол илаһан, шүүгдэһэн хүн гэжэ байха ёһогүй гэжэ онсолоо.

“Өөһэд хоорондоо мэдэ­сээрээ, дүй дүршэлөөрөө андалдажа, түрэл соёлоо бөөмэйлжэ, хэмжээ ябуул­гаяа үндэртэ үнгэргэел даа. Үхибүүд бүхэн, багшанар 29-дэхи Буряад гимназиһаа сэдьхэлэй олзотой гарахань болтогой”, - гэжэ Баяр Кимо­вич үреэгээ.

“Оюун бэлиг” мүрысөөнэй залан хүтэлбэрилэгшэ, 29- дэхи Буряад гимназиин за­хиралай орлогшо Бутид Цы­ремпиловагай тэмдэглэһээр, тус хэмжээ ябуулгын ашаар үхибүүд 9-дэхи ангидаа бу­ряад хэлээр хэр зэргэ мэдэсэ­тэй ерэнэб гэжэ шалгагдана. Уласаймнай һургуулинуудта 2-дохи ангиһаа эхилээд, 9-дэхи болотор буряад хэлэн шудалагдажа, һуралсалай программа түгэсэнэ ха юм даа. Тиихэдээ “Оюун бэлиг” мүрысөөн хадаа буряад хэлэ шудалалгаар дүн гаргана гэ­хэдэ, алдуу болохогүй.

“Мүнөө жэлэй мүрысөөндэ шэнэ зүйл оруулагдаһан байна. Бэеэ даамал шатада 9-дэхи ан­гиин һурагшадай ОГЭ-дэ дүүргэдэг олимпиадын даабаринууд үгтөө гээшэ, - гэжэ Бутид Цырендоржиевна тэмдэглээ. – Гадна хабаадаг­шад Волонтёрнуудай жэлдэ зорюулагдаһан түлэблэлгын ажалнуудые бүтээжэ хам­гаалаа. Тиихэдэ үшөө нэгэ шухала зорилго табигдана: үхибүүдые бэе бэетэйнь танилсуулха, хоорондонь харилсаа холбоо тогтоол­гохо. Энэ талаар хоёр-хо­ёроороо болон бүлэгөөр хүдэлмэриин шатанууд ехэ ашаг үрэтэй. Бүхы хүүгэд жээрэб татажа, суг хүдэлхэ нүхэрөө олоно. Тус дүримэй ёһоор, бэе бэеэ харажашье үзөөгүй үхибүүд танилсажа, үгэеэ ойлголсожо, бүлэг бай­гуулжа гү, али хоёр-хоёроо­роо хүдэлжэ һурана.”

Мүрысөөн дүрбэн шатаһаа бүридөө. Дүнгүүд шата бүхэнөөр гаргагдажа, һүүлэй һүүлдэ бүхы баллну­уд нэмээгдэн, түгэсхэлэй дүн согсологдоо. Тиигэжэ “Оюун бэлиг-2018” мүрысөөндэ Бу­ряадай үндэһэтэнэй 1-дэхи лицей һургуули илалта туй­лаа. Хоёрдохи һуури Хоца Намсараевай нэрэмжэтэ Хэжэнгын дунда һургуули эзэлээ. Гурбадахи һуурида Улаан-Үдэ хотын 29-дэхи Бу­ряад гимнази гараа.

Буряадай гүрэнэй ехэ һургуулиин Зүүн зүгэй дээ­дэ һургуулиин буряад болон эвенк хэлэ бэшэгэй кафе­дрые даагша, багшын эрдэ­мэй кандидат, доцент Сер­гей Ошоров түрүүтэй жюри хабаадагшадай эрдэм мэдэ­сэ, бэлиг шадабари сэгнээ юм. Сергей Гармаевич бу­ряад таһагай 4-дэхи курсын оюутадаа болон магистрант­нуудаа хамһалсахыень даху­улжа ерэһэн байна. Тэдэнь жюриин гэшүүдтэ нилээд ехэ туһа хүргэхэһөө гадна ерээдүйн багшанар хадаа өөһэдтөөшье хэрэгтэй юумэ нилээд абаа.

Жюриин гэшүүдэй һанамжанууд

Баярма Ванжилова, Улаан-Үдэ хотын 37-дохи һургуулиин буряад хэлэ­нэй багша:

- Энэ хэмжээ ябуулга олон һонин сэдэбүүдээр үнгэргэгдэбэ. Үхибүүд ёһо заншал, түүхэ, хэ­лэеэ хэр зэргэ мэдэнэб гэжэ эндэ элирүүлэгдэнэ. Түлэблэлэй шата онсо һонин гэжэ һананаб. Ехэ һайн, һонирхолтой ажалну­уд байгаа. Бэшэмэл дааба­ринуудые харахада, бэрхэ, мэдэсэ һайтай үхибүүд байна гэжэ эли. Ямар ажаглалта бииб гэхэдэ, хоёр ондоо про­граммаар буряад хэлэ үзэдэг хүүгэдтэ амяарандань даа­баринуудые бэлдэхэ хэрэг­тэй.

Жюриин түрүүлэгшэ Сергей Ошоров:

- “Оюун бэлиг” мүрысөөн үхибүүдые буряад хэлэндэ дурлуулха, арадайнгаа ёһо заншал, түүхэ, соёл һайнаар мэдэдэг болгохо гэһэн удхатайгаар үнгэргэгдэнэ гээшэ. Һүүлэй үедэ буряад хэлэндэ яһала ехэ анхарал хандуу­лагдадагшье һаа, бэрхэшэ­элтэй асуудалнууд гараад лэ байна. Юуб гэхэдэ, олонхи түрэлхид буряад хэлэнэйн­гээ удхые ойлгоногүй гэжэ һанахаар. Тэдэ хүүгэдтэеэ гэртээ буряадаараа хөөрэлдэнэгүй. Һургуулида гансахан хэшээлэй үедэ һурагшадые буряад хэлэндэ һургахын аргагүй. Түрэлхид оролдохо ёһотой. Ажаглал­та гэхэдэ, мүрысөөндэ ула­саймнай бүхы һургуулинууд хабааданагүй. Үхибүүд яһала бараг бэлэдхэлтэй ерэнэ, зүгөөр хэһэн ажал ту­хайгаа тон һайнаар хөөрэжэ шаданагүй. Бүхыдэнь хэлэ­хэдэ, буряад хэлэнэй багша­нар нилээд оролдонол даа. Тэдэндэ һайниие хүргэхэ шухала.

Жюриин гэшүүнээр хүдэлһэн 4-дэхи курсын оюутан Гунгарова Арюна:

- Хүдөөгэй үхибүүд хо­тынхидта орходоо, һайнаар хэлэеэ мэдэнэ. Гэбэшье хотын хүүгэд буряадаар хөөрэлдэхэеэ оролдоно.

Лубсан Бальжуров, Бу­ряадай гүрэнэй ехэ һургуулиин магистрант:

- Хүдөө нютагта үндыһэн үхибүүдэй хэлэн заатагүй һайн, баян байна. Хотын хүүгэдэй хэлэниинь тулю­уршагшье һаа, яһала хүнэй бахархахаар. Буряад хэлэ­нэй ерээдүйдэ “Оюун бэлиг” мүрысөөн ехэ нүлөө үзүүлхэ, туһатай байха гэжэ найдаг­дана.

Хабаадагшадай һанамжанууд

Чимитова Светлана Жамьянжамсуевна, Хори аймагай Тээгдын дунда һургуулиин буряад хэлэ­нэй багша:

- Манай һургуулида 200-гаад һурагша һурадаг, тэ­дэнэй 30-аад болохогүй үхибүүдынь буряад яһанай юм. Буряад хэлэеэ 2-дохиһоо 9-дэхи болотор үзэнэбди. Анги бүхэн соо нэгэ гү, али хоёр лэ буряад үхибүүд һурадаг. Тиимэһээ бүхы хэм­жээ ябуулгануудта, тэрэ тоо­до “Оюун бэлиг” мүрысөөндэ ород, буряад гэлтэгүй, бул­та хамтараад ябадагбди. Ородууднай буряадуудһаа дутахагүйгөөр буряад хэлэ мэдэдэг. Сохом өөр тухайгаа хөөрэжэ, асуудалда харюу­сажашье шадаха. Түрүүшын лэ хэшээлһээ буряад хэлэн­дэ дурлуулжа шадаа һаа, үхибүүд ехэ һонирхожо, оролдожо үзэхэ байна. Нэгэ­шье хүн арсажа үзөөгүй.

Лапердина Надежда, Тэ­эгдын һургуулиин 9-дэхи ангиин һурагша (буряада­ар хэлэнэ):

- “Оюун бэлиг” мүрысөөндэ хабаадахада гоё. Буряад хэлэ үзэхэдэ, англи хэлэнһээ бэлэн. Үгэнүүдые нэгэ дахин шагнаад, хадуужа абажархидагби. Минии ду­ратай хэшээлнүүд - буряад хэлэн, ород хэлэн. Би эрхим һурагшаб.

Олмоев Алдар, Кабан­скын аймагай Корсаковын һургуулиин 9-дэхи ангиин һурагша:

- Сэхыень хэлэхэдэ, бидэ гэртээ ехэнхидээ ородо­ор хөөрэлдэдэгбди. Үетэн нүхэдтэеэ холимог хэлэн дээрэ харилсадагбди. “Оюун бэлиг” мүрысөөндэ хабаа­дахада ехэ һонин. Эндэ олон нүхэдтэй, шэнэ мэдэсэтэй болоноб, ёһо заншалтай танилсанаб. Би саашадаа ганса буряад хэлэн дээрээ хөөрэлдэхэеэ оролдохоб, болбосоролой сайдай хэлээ­шээр нүхэдөө баһа идхахаб. Буряад хэлэеэ һэргээхын тула заабол 1-дэхи ангиһаа буряад хэлэ үзүүлхэ хэрэг­тэй гэжэ һананаб.