«Айл хүнэй амин нэгэн» гэдэгэй ёһоор, Сэсэг Дармаевна, Александр Балданович Санжиевтанай гэр бүлэ 58 жэл соо үри хүүгэдээ үргэжэ, бэе бэеэ үргэжэ, дүнгэжэ, айл аймагтаа, арад зондоо хүндэтэй ан-бун ажаһууна.
Гэрэй эзэн эхэнэр Сэсэг Цырендоржиевна Бэшүүрэй аймагай Нарин-Заган нютагай үнэр баян айлда дүрбэн басагадай һүүлдэ 1938 оной намар энэ дэлхэйдэ мүндэлһэн бэлэй. Бага балшар наһанһаань эгэшэнэрээ дахажа, гэрэй, колхозой ажалда ябажа, ажалай амта мэдэһэн басаган Шэбэртынгээ дунда һургуули дүүргээд, Буряадай багшын дээдэ һургуулиин хэлэ бэшэгэй факультедтэ ороо һэн.
Залуу наһан залитай даа. Багаһаа шуран Сэсэг Дармаевна санаар һайн гүйдэг һэн тула, Буряадай суглуулагдамал командада орожо, 1958 ондо Улаан-Баатар хотодо үнгэргэгдэһэн уласхоорондын эгээ түрүүшын уулзалга – санын урилдаанда хабаадалсаа бэлэй. Командань түрүүшын һуури, Сэсэг Дармаевна 10 модоной зайда урилдажа, хоёрдохи һуури эзэлээд, урматай дорюун нютагаа бусаа һэн. Санаар гүйхэдөө, дуулаха хатархадаа бэрхэ Сэсэг басаган олон конкурснуудта хабаадаһан байха.
Дээдэ һургуулияа амжалтатай дүүргээд, буряад, ород хэлэнэй багшаар, һүүлээрнь аймагайнгаа комсомолой комитедтэ, олониитын “Знание” бүлгэмдэ, партиин райкомой эмхидхэлэй таһагта хүдэлөө. 13 жэлэй туршада ямаршье түлөөһэгүй соёлой ажалшадай профсоюзай түрүүлэгшээр ябаа. Хаанашье хүдэлхэдөө адли тэгшэ, урагшатай бэрхээр хүдэлөө. Үнэн ажалайнь үрэ дүн - олон тоото медальнууд, Хүндэлэлэй грамотанууд, “Россиин арадай гэгээрэлэй отличник” гэһэн нэрэ зэргэ гэршэлнэ.
Бүхы наһаараа хамтын хэрэгтэ һанаагаа табижа, арга шадалаараа зондо туһалха гэжэ оролдожо ябаһан Сэсэг Дармаевна мүнөөшье хүл хүнгэхэн, ухаан хурса, нютагтаа болодог бүхы үйлэ хэрэгүүдтэ хам оролсожо, ТОС-ой, ветерануудай, ниитын ажалда ехэхэн хубитаяа оруулһан зандаа. Ветерануудай хоорто, наһатайшуулай спартакиадада, “Найдал” гэһэн ансамбльда Сэсэг Дармаевна эдэбхитэй шуналтайгаар хабаадалсана. “Забайкальский” гэһэн ТОС уласай ТОС-уудай мүрысөөндэ хабаадалсажа, гурба дахин эрхимэй тоодо ороо. Гэхэһээ гадна Сэсэг Дармаевна дайнай болон ажалай ветеранууд тухай бэшэжэ, дайнай үеын үхибүүд тухай ном гаргаһан байна. Сэсэг Дармаевнагай хүсэ оролдолгоор Вера Михайловна Петрова «Дайнай ветеран» гэжэ үнэмшэлгэтэй болоо һэн. Сэсэг Дармаевнагай эсэгэ эгэшэ хоёрынь хоёр дахин Москва ошожо, ВДНХ-гай выставкэдэ хабаадаһан түүхэтэй юм.
Һайн эхэнэр – гэрэй шэмэг гэжэ бүхы наһанайнь түшэг тулгуури болоһон Александр Балданович хани нүхэртэеэ 1960 ондо хуби заяагаа ниилүүлжэ, 58 жэлэй туршада эбтэй эетэй, гурбан үхибүүдтэй, зургаан аша зээнэртэй, найман гушанартай амгалан тайбан ажаһуунад.
“Гэрэй эзэн ехэ юм, Гэсэр Богдо хүсэтэй юм” гэжэ буряад зон дэмы хэлсэдэггүй. Александр Балданович зангаараа даруухан, һанаагаараа урагшаа, хүн зондо туһатай, хүндэтэй, үнэн сэхэ хүн юм. Ама сагаан хулгана жэлдэ, 1936 оной мартын 22-то, Ивалга нютагта түрэһэн. Үхибүүн наһаниинь дайнай шэрүүн жэлнүүдтэ үнгэрөө һэн. Эжынь колхоздоо трактораар газар хахалдаг, комбайнаар талха таряагай хуряалганда ябадаг, нюргаа тэгшэлхэ сүлөөгүй байдаг һэн. Һаалишанааршье хүдэлөө. Эсэгэнь дайнда мордоод, Зүүнэй фронтдо дайлалдаа. Дайнда мордоһон эсэгынгээ халаан боложо үлэһэн Саша хүбүүхэн колхозой үнеэдые һаахадань эжыдээ туһалдаг, тугалыень таталсадаг, малаа адуулдаг, хүдөөгэй гэрэй ажал дууһыень бүтээдэг бэлэй. 1-дэхи ин- тернат-һургуули 1954 ондо дүүргээд, Буряадай багшын дээдэ һургуулида ороһоноо, тэрэнээ амжалтатай дүүргээд, 1958 онһоо хойшо Оронгын, Гильбэрын, Шэбэртын дунда һургуулинуудта захиралаар, завучаар хүдэлөө.
Шэбэртын һургуулида хүдэлжэ байхадань, һургуулинь аймаг соогоо түрүү һургуулинуудай тоодо ороһон, республика соогоо ходол суурхажа байдаг эмхи бэлэй. Тус эмхиин ажалай дүй дүршэлтэй танилсахаяа Шэтэһээ багшанар ерэдэг һэн.
Ажалдаа шуран, үүсхэл эдэбхитэй, журам ехэтэй, хүн зондоо хүндэтэй, туһатай ябахада, харгы үргэн, юумэн бүтэсэтэй. Александр Балданович Бэшүүрэй багшанарай профсоюзай райкомой түрүүлэгшээр 20 гаран жэлдэ ябахадаа, багшанарай ажабайдалай түлөө ехэтэ оролдоһон. Иимэл урагшаа эрмэлзэлтэй, бэрхэ хүн хадань, 1977 онһоо 1982 он болотор багшанарай, дээдэ һургуулинуудай кол- лективүүд Эрдэм ухаанай эмхинүүдэй профсоюзай түбэй комитедэй гэшүүнээр манай республикаһаа тэрэниие гансаарыень дэбжүүлээ бэлэй. Профсоюзай съезднүүдтэ нэгэтэ бэшэ делегадаар һунгагдаһан. Александр Балдановичай сээжые олон медальнууд шэмэглэнэ. “Россиин арадай гэгээрэлэй отличник”, “Буряадай габьяата багша” гэһэн нэрэ зэргэнүүдтэй, дайнай болон ара талын ветеран.
Сэсэг Дармаевна ганса өөрынгөө харгы зам хараад ябадаг бэшэ, хани нүхэрэйнгөө ямаршье ажалда ябахадань, хажуудань найдамтай туһа лагшань, зүбшөөлшэниинь юм. Иимэ эбтэй эетэй, залуу халаанда жэшээ боломоор гэр бүлэ Зверосовхоздо мүнөө ажаһууна. Санжиевтанай эбтэй эетэй бүлэ 2012 ондо Россиин Федерациин гэр бүлын үдэртэ “За любовь и верность” гэһэн медальда дэмы хүртөөгүй. 2017 ондо Буряадай профсоюзай 100 жэлэй ойдо Сэсэг Дармаевна Александр Балданович хоёр баһал медаляар шагнагдаа һэн.
Гурбан һайхан хүүгэдэйнгөө гарыень ганзагада, хүлыень дүрөөдэ хүргэжэ, ажабайдалай үргэн замда гарганхай. Ехэ хүбүүниинь Юрий багша мэргэжэлтэй, эсэгынгээ нэрэ нэрлүүлжэ, амжалтатай хүдэлжэ, дээгүүр ябана. Янжима басаганиинь баһал багшын институдай физико-математикын факультет дүүргэһэн, баһал багша мэргэжэлтэй, эжытэеэ адли дуулаха, хатарха дуратай, “Байгалай долгинууд” гэһэн бүлгэмдэ ябалсадаг һэн. Буряадай гүрэнэй университедэй доцент байһан. Одхон басаганиинь Оюна хари хэлэнүүдэй факультет улаан дипломтой дүүргээд, аспирантурада саашаа һураа. Хоёр басагадынь багшын эрдэмэй кандидадууд. Санжиевтанай үри хүүгэдэйнь амжалтанууд тухай бэшээ һаа, ном болохоор хаш.
Залуу халаанда ёһотой жэшээ. Сэсэг Дармаевнатай анха түрүүн танилсаад, ямар һонин хуби заяатай хүн, ямар гайхалтай гэр бүлэ гээшэб гэжэ һанааб. Уг гарбалаараа ажалша бэрхэ, республика соогоо мэдээжэ, эсэгэнь, эгэшэнь хоёр дахин Москвада ВДНХ-гай үзэсхэлэндэ хабаадалсаһан түүхэтэй.
Алтан дэлхэй дээрэ ажаһууһан 80 жэлнүүд тухайгаа дурсалгануудые бэшэжэ, “Изагуур наһанайм хүрдэ” гэһэн гаршагтай ном 2018 ондо Сэсэг Дармаевна хэблүүлэнхэй. Энэ ном соогоо дуулаһанаа, хараһанаа, үзэһэнөө, аба эжынгээ һургаалые, нютагайнгаа зоной ажабайдал, тэдээн тухайгаа дулаанаар дурсан бэшээ. Хүрдэдэл адли наһантнай зогсолтогүй ходо эрьелдэжэл байг, уг изагууртнай таһарангүй улам саашаа үргэлжэлжэл байг гэжэ Сэсэг Дармаевна Александр Балданович хоёрто үреэл хэлээд, ута наһатай, удаан жаргалтай, элүүр энхэ ябахыень хүсэнэб!
Норжима ЛУБСАНОВА, Буряад Уласай Үндэһэтэнэй номой сангай ахалагша библиотекарь