​​Унаһан модо хэрэглэжэ боломооор гү?

Ой модоной кодексдо 2019 оной январиин 1-һээ оройдоол нэгэ нэмэлтэ оруулагдаа. Тиигэжэ валежник - модон бэшэ гэгдэжэ, бүхы ажаһуугшадта тэрээниие суглуулха эрхэ олгуулагдаа. Гүрэнэй Дүүмэдэ иимэ шиидхэбэри 2018 оной апрелиин 18-да абтаһанайнь удаа Ородой Холбоото Уласай Юрэнхылэгшэ Владимир Путин шэнэ хуули баталан, гараа табяа һэн. Харин Буряадта энээн тухай һаяхана хэлсэжэ эхилбэ. Арадай Хуралай ээлжээтэ сессиин үедэ энэ асуудалаар һонирхолтой хөөрэлдөөн болоһон байна. Хэдэн һунгамалнууд энээниие буруушаана, харин олонхинь - хүн зондо ехэ туһатай хуули гэнэ.

Ородой хуулида нэмэлтэ хуби­лалтанууд оруулагдаһанайнь удаа можо нютагуудай хуулиин данса­нуудтай зохилдуулан тааруулдаг. Иимэ ажал тухай ээлжээтэ сесси­ин үедэ хэлсэгдээ. Эгээл энэ үедэ Буряадай ажаһуугшад, тэрэ тоо­до олон һунгамалнууд тус нэмэл­тэ тухай мэдэнгүй ябаһаниинь элирүүлэгдэбэ. Буряад Уласай Ара­дай Хуралай Эдэй засагай бодолгын, байгаали ашаглалгын ба байгаали хамгаалгын хорооной түрүүлэгшэ Анатолий Кушнарёв энээн тухай ехэ суглаа зарлаха түсэбтэй байһанаа абаһаар лэ мэдүүлбэ.

- Январиин 1 удангүй болохонь. Тиимэһээ бүхы арад зомнай энээн тухай мэдэхэ ёһотой. Ехэ суглаанай үедэ Уласай ой модоной ажахын агентствын болон Буряад Уласай Байгаалиин нөөсэнүүдэй яаман дэлгэрэнгыгээр бүхы хубилалтанууд тухай хөөрэжэ үгэхыень урихабди, - гэжэ Анатолий Кушнарёв хэлэнэ.

Валежник гү, али унаһан модо эрхэтэд хубиингаа хэрэглэмжэдэ бэлдэхэ болохонь. Буряад Уласай Байгаалиин нөөсэнүүдэй яаманай сайдай орлогшо Марина Капустинагай хэлэһээр, эндэ ямаршье саарһа данса хэрэггүй болохо юм. Эгээл энэ мэдээн арсалдаа гаргаһан байна.

ВАЛЕЖНИК ГҮ, али унаһан модо мүшэр юун бэ гэжэ ой модо­ной кодекс соо мүнөө болотор хэлэгдэнэгүй. Хэды тиигэбэшье олон толи соо энэ тусхай ойлгосо үнинэй тэмдэглэгдэнхэй.

Валежник хадаа газар дээрэ унаад хэбтэһэн модоной һалаа боло­но. Ехэ саһанай ороходо гү, али шанга һалхинай буухада, хухарна ха юм. Мүн тиихэдэ ургажа бай­башье, үндэһэн дээрээ хатаһан, үмхи байһан модон энэ ойлго­содо оруулагдана. Хуули бусаар модо отологшодой гү, али бусад хүн зоной “туһаар” унаһан модон тоологдохогүй.

Хуули бусаар модо отологшодто хамһабари гү?

Арадай Хуралай һунгамал Вячес­лав Покацкий энээние ехэ буруушаагаа.

- Яагад хүн зон эгтээ ой модо руу орожо, валежник бэлдэхэ юм. Тэндэ хэнэйшье ороод, түймэр хэжэрхёо һаа, яаха болоноб? Заал һаа, ой мо­доной ажахыда ошожо, унаһан модо суглуулхам гэжэ мэдүүлгэ оруулха хэрэгтэй. Тиимэһээ хэн хаагуур ой соо ябанаб гэжэ мэдээтэй байха, - гэжэ Вячеслав Покацкий хэлээ.

Үшөө нэгэ һунгамал Игорь Боб­ковой тэмдэглэһээр, ой модо хулгай­шад тэрэниие хэрэглэжэ, ой тайгын бүрин эрхэтэ эзэн болохонь гээшэ.

- Хуули бусаар модо отологшод бүхы ой модыемнай һандаргааба. Ба­раг модон ой соо үлөөгүй бшуу. Тиимэһээ энэ хуули абабал, бэрхэ­шээлтэ асуудал хэзээшье шиидхэжэ шадахагүйбди, - гэжэ Игорь Бобков һанамжаараа хубаалдаа.

Һунгамалнуудай мэдээсэһээр, түлеэ худалдадаг газарнууд Улаан-Үдэдэ олошорһоор. Тэндэ нойтон, һайн шэнжэтэй модонһоо бэлдэгдэһэн түлеэн наймаанда гарана.

- Юрын модо отологшод энээниие асараад худалдана гэжэ һанана гүт? Үгы ааб даа, тэдэниие ганса хулгай­шад худалдана. Валежник тухай хуу­ли баталагдабал, эдэн бүри олошор­хо. Мүн сэнгынь тон ехээр дээшэлхэ, - гэжэ Игорь Бобков бүри шангарна.

Арсалдаанай нэгэ үедэ Марина Капустина хуули буруушаагшадые нэгэ бага дэмжээд абана.

- Үнэхөөрөө, зарим ой модо бэл­дэгшэд һайн модонуудые валежник гэжэ нэрлээд, ой соо хүдэлжэшье бо­лохо. Теэд хуули эбдэхэ тэдэ ёһогүй. Үшөө тиихэдэ Ород гүрэнэй дэбисхэр дээрэ 2 мянга гаран ниитын ой хамгаалагшад тоологдоно. Тэрэ тоодо 700 гаран иимэ хүн Буряадта ажалаа ябуулна. Тэдэ бүхы юумэ шалгажа байха, - гэжэ сайдай орлогшо Марина Капустина тэмдэглэнэ.

Бүхы арад зон бэлдэхэ аргатай болохонь

Жэмэс болон һархяаг суглуулһандал адли унаһан модо бүхы хүн зондо бэлдэхэ арга январиин 1-һээ олгогдохонь. Өөһэдөө эрхэтэд, можо, хизаарнуудай һунгамалнууд, ноёд сайд федеральна Засагай газарта энээн тухай арба гаран жэлэй хугасаа соо хандалгануудые, дансануудые эльгээжэ байгаа.

Һунгамал Александр Савельевэй хэлэһээр, ажаһуугшад энэ асуудал шиидхэхын түлөө нэгэтэ бэшэ хан­даа.

- Ойдо унаһан модон юундэ үмхиржэ хэбтэдэг юм? Яахадаа бидэ тэрээниие абажа шадахагүйбибди? Иимэ асуудалнууд гараад ерэдэг һэн. Мүнөө болотор юрын зон тэрэ унашаһан модо миин абаха эрхэгүй байгаа бшуу, - гэжэ Александр Саве­льев хэлэнэ.

Арадай Хуралай Түрүүлэгшын орлогшо Цырен-Даша Доржиевай мэдээсэһээр, хүдөөгэй өөһэдын хэ­рэг эрхилэгшэд, фермернүүд хорёо хашаануудаа заһабарилха гэхэдэнь, даб гээд барилгын хэрэгсэлнүүд олдодоггүй һэн. Шэнэ хубилалтану­удай ашаар нэгэ багашье модо суглуулха аргатай.

- Хүдөөгэйхид модо абахын түлөө аймагай түб 5-6 дахин ошожо, одоошье зүбшөөлгын саарһа данса абаг­ша һэн. Олонхи хандагшад энэ хэрэгые хүсэд бүтээнгүй хаяжархидаг байгаа. Шэнэ Хуули энэ бэрхэшээлые усадхаха бэзэ гээд найдагдана, - гэжэ һунгамал Валерий Цыремпилов нэ­мэнэ.

Ойе хог шоройһоо сэбэрлэхэ гэһэн эгээл түрүүшын зорилго табигда­на гээшэ. Унаад үжэжэ хэбтэһэн, хатаһан модон хүн зондошье, ан амитандашье ехэ һаад үзүүлнэ. Энээниие носоһон хүн хуулиин ёһоор урид зэмэлэгдэхэ байгаа. Мүн тии­хэдэ ойн түймэрнүүд үсөөрхэ бэзэ гээд найдагдана. Юуб гэхэдэ, унаһан модон, хатаһан һалаанууд түймэрые бүри түргэдүүлнэ, ехээр һүжэрүүлнэ.

Модо бэлдэгшэд өөрын хубаариин газар сэбэрлэхэ ёһотой. Тэдэ хойноо хог үлээбэл, харюусаха баатай болоно. Тэдэнэй һүүлээр ямаршье хүн арилгаха эрхэгүй юм. Валежник тухай шэнэ Хуулида иимэ газарнууд оруулагдаагүй гээшэ.

Сайдай орлогшо Марина Капусти­нагай хэлэһээр, модо болбосоруулдаг болон үйлэдбэрилдэг ажахынуудые, модо худалдажа абагшадые валежник нэгэшье һонирхуулхагүй. Һайн ургажа байһан модон унаһан ба үбшэндэ нэрбэгдэһэн модонуудһаа эли ондоо юм. Мүн тиихэдэ эрхэтэд унаһан модо бэлдэхэеэ 100 гаран ки­лометр ой руу ябашахагүйл даа, ню­тагтаа дүтэхэнэ бага зэргэ суглуулна бэзэ.