​​Зориг ехэтэй Зоригто лама

Ивалгын дасанай дэргэдэ үнгэргэгдэдэг Бүгэдэ Буряадай һургуулинууд хоорондын “Эхэ хэлэн – манай баялиг” гэжэ заншалта наадамда үглөөгүүр эртэ ошожо ябаһаар, жолоо бариһан Зоригто ламаһаа иигэжэ асуубаб: “Хүн юунэй түлөө дэлхэй дээрэ ажаһуудаг бэ?”. Бодолгото болон, нюдөө забһарлаад, иимэ харюу намда үгэбэ: “ Хүн гээшэ элүүр мэндэ ябаха сагтаа хүн зондо болоод бүхы амитанда хододоо туһа хүргэхэ гэжэ оролдохо ёһотой.” Энэ үедэ гэдэргээ эрьелдэн харахадам, холын харгыһаа эсэһэн үхибүүд зөөлэн бүхэдэ диил­дэн нойрсожо байба...

Зоригто лама Хори аймагай Баян-Гол нютагта 1981 оной апрелиин 23-да Баян, Марина Батуевтанай гэр бүлэдэ гурбан баатар хүбүүдэй ууганиинь бо­ложо түрэһэн. Загарай аймагай суута түрүүлэгшэ Раднын Цыри­торой зээ хүбүүн болодог. Эрдэм һуралсалай талаар ехэ нүлөө үзүүлһэн нагаса абаяа һанан хо­додоо ябадаг. Марина Цырето­ровна эжынь гэр бүлэдөө арбан хүүгэдэй эгээ одхонь болодог, буряад хэлэнэй, түүхын багша­ар ажаллаһан. Асагад һууринда нагаса абынь нэрэ мүнхэлжэ, Раднаевай гудамжа бии болоһон түүхэтэй. Абын талаһаа хүгшэн абань Ярууна аймагай Үльдэргэ тоонтотой. Баян Дашинимаевич абань бүхы наһаараа совхозой жолоошоноор ажаллаһан.

Һүзэг ехэтэй хүгшэн эжыһээ эхитэй

Бага балшар наһанһаа хой­шо хүгшэн эжынгээ үглөө бүри бурхандаа тахил табижа, сэр­жэмээ үргэжэ байхые хараһан хүбүүнэй саашанхи наһанайнь зам эндэһээ эхитэй гэжэ тооло­ходо болоно. Хурал, уншалга­нуудта дахуулжа ошодог һүзэг ехэтэй хүгшэн эжынь ашадаа буддын шажанай шанар шэн­жэ шэнгүүлһэн. Үдын дун­да һургуулиин юһэдэхи анги түгэсхэһэнэй һүүлээр, Анаа дасанай дэргэдэ гурба һарын дадалга тахилшанаар гараа. Зунай дүүрэхэдэ, Ивалгын да­санай Буддын шажанай ехэ һургуули орожо, табан жэл ном шудалһанай удаа, бэлиг талаан­тай Зоригто лама Энэдхэг оро­ной Дрепунг Гоман дасан ошо­жо, долоон жэлэй туршада гүн ухаа, түбэд хэлэ шудалаа. Шой­ро, сээжэ даабаринууд ехэнхи һуралсалай гол түлэб ажал бо­лоно. Тэндэһээ Парчин Рабжан гэжэ нэрэ зэргэдэ хүртэжэ, 2007 ондо нютагаа бусаа. Энэ зали­тай, жаргалтай үе дурдан, Зо­ригто ламын гуурһан дороһоо иимэ мүрнүүд мүндэлһэн:

“Арбан юһэ наһандаа

Багшын адисай хүсэлөөр

Бурханай орон -

Энэдхэг хүрөөб.

Гоман алдарта дасанда

Гурбан эрдэниин хүсэлөөр

Долоон жэлэй туршада

Парчин шудалжа түгэсөөб...”

Ивалгын дасанда багша­лаа. Буддын шажанай ехэ һургуулиин захиралай орлогшо ябаа. 2010 ондо Эрхүүгэй да­санда 5 жэлдэ зурхайша лама­ар ажаллаа. 2015 ондо Бандида хамба лама Дамба Аюшеевэй захиралтаар Усть-Ордын дасанай шэрээтэ ламаар томилогдоо.

Эрхүүгэй зон этигэнэ

Эрхүү можын Усть-Ордын да­сан Эхирэд-Булагадай аймагай түб Усть-Орда тосхоной урда зүгтэ оршодог. Тус дасан 1919 онһоо Эрхүү губерниин Алужи­но һууринай Муринай дуганһаа эхилһэн түүхэтэй. Энээнһээ урид 1912 ондо Кырмын дасан байһан гэжэ дурдалганууд дан­саглагданхай. Аргагүй һайхан гурбан дабхар дасан байһан гэжэ наһажаал зон хэлсэдэг. Олон тоото эмшэ ламанар хүн зондо туһа хүргэдэг байһаниинь мэдээжэ. 1932 ондо мэдээжэ ушарнуудһаа боложо хаагдаһан, хүрэл бурханай дүрсэнүүд хайлуулагдаа, сэнтэй үнэтэй хэрэгсэлнүүд буляагдаа...

2005 ондо Усть-Орда тос­хондо дасан бодхоохын тула газар үгтөө. “Түбдэн Дарже­лин” – “Буддын шажанай дэл­гэрхэ орон” гэһэн нэрэтэй дасан нэн түрүүн Сахюусан дуганһаа, ламанарай хоёр гэрһээ шэнэ түүхэеэ эхилһэн. Энэ хадаа Вла­димир, Алексей Дмитриевүүдэй аргагүй ехэ туһаламжа доро эрхилэгдээ. 2010 ондо гурбан дабхар Согшон дуган, дарханай гэр, дүрбэн томо хүрдэ, “Жанчуб Сэмбэ” субарга бодхоогдоо. 2011 онда Бандида хамба лама Дамба Аюшеевэй хүтэлбэри доро рам­най бүтээгдээ.

Шэрээтэ ламаар томилогдоһоной һүүлээр олон хэрэгүүд бүтээгдээ, ажал урагшаа ябуу­лагдаа. Ехэ хуралнууд ёһоороо хурагдана, найман ламхайнар хүн зондо туһа хүргэжэ, табиһан асуудалнуудтань харюу үгэдэг, хэрэг ажалыень бүтээнэ. Гэрнүүдэй заһабари хэгдээ, дулаалагдаа, гороо тойродог харгы дэлгээгдээ, жаган бариг­даа. Эрхүү хотодо дасанай таһаг үүдэеэ нээнхэй, хүн зониие угтан абадаг. Мүнөө Зоригто ламын урда дасанайнгаа хүгжөөлгын талаар олон зорилго түсэбүүд табигданхай - зулын гэр бариха, Согшон дуганай хушалта заһаха, буряад хэлэнэй хэшээл заалгын гэр эрхилхэ.

Дасанайнгаа ажал хэрэгһээ гадуур олониитын ажаябуул­гануудта эдэбхитэйгээр хабаа­далсажа, бүгэдэ зондо хүндэтэй болонхойень тэмдэглэмээр. Эрхүү можын Олониитын па­латын гэшүүн болоһоной удаа хүн зоной харилсаа холбоо бэхижүүлгын ажал ябуулагдаа, дээдэ ба дунда һургуулинуудай оюутадаар уулзажа хөөрэлдөө, хэшээл эмхидхэдэг, гүрэнэй эмхи захиргаануудтай нягта холбожо, Шажантанай Соведэй гэшүүн болонхой. ОРКСЭ гэжэ хэшээлнүүдтэ туһаламжа бо­лохо диск гаргагданхай. Энээн соо Буддын шажан, нүгэл буян, дэлхэй дээрэ шажанай нүлөө гэхэ мэтэ шухала мэдээсэлнүүд тухай тодорхойгоор хөөрэжэ үгэһэн юм.

Тойрог соо үнгэргэгдэдэг олон тоото үндэһэтэнэй зан­шалта хэмжээ ябуулгануудта эбээн тэдхэгшэ болодогыень мэ­дэдэгбди. Эрын гурбан наадан, һээр шаалган, Сагаалхын баярта болон бусадта бүхыгөөрөө орол­соно. Юундэб гэхэдэ, өөрынгөө хэлэ, соёл, түүхэ мэдэдэг, сахи­даг зониие урмашуулха шухала. Олон залуушуул хэлэеэ алдажа байнхай, энэнь ехэ харамтай. То­онто нютагтайгаа, уг изагуурта­яа, элинсэг хулинсагтаяа нягта холбоотой байха ёһотойт гэжэ Зоригто лама хүн зондо ойлгу­улхаяа оролдодог.

Һургуулиин үхибүүдэй Ивал­гын дасанда үнгэргэгдэдэг бу­ряад хэлэнэй наадамда ошохо­донь туһа хүргэлсэдэг, ошохо ерэхэ унаа, поездын түлбэри, хонохо байра, хооллохо га­зар гэхэ мэтэһээ эхилээд, олон хэрэгүүдыемнай даажа абадаг. Бүхы юумэндэ тон харюусалга­тайгаар, нягтаар хандадагынь эли.

Энээн тухай буряадай мэ­дээжэ сурбалжалагша, Алайр нютагһаа гарбалтай Алек­сандр Виссарионович Махач­кеев иигэжэ хөөрөө: “Хэдэн жэлэй саана, Энэдхэг ороноор нүхэдөөрөө аяншалха сагтам­най манай бүлгэм ударидажа, Зоригто лама олон һайхан га­зараар ябуулһан, дэлгэрэнгы­гээр, һонирхолтойгоор хөөрэжэ үгөө. Бусаха тээшээ поездын түлөө түлбэри абаха аргагүй байшообди, тэндэхи ноён арса­жа, буруу зангаа оруулаа. Энэ ушарта Зоригто лама хүн зон­той харилсаха, хандаха, шиидэ­хэ зорилго, бүхы абьяас бэлигээ гаргаа. Ямаршье ушарта, ямар­шье хүндэ хүндэтэйгөөр хан­дажа, өөрынгөө урдаа табиһан зорилгоһоо хадуурангүй ябажа шадаһаниинь юунһээшье сэн­тэй. Энэ сагһаа хойшо саашан­хи ажабайдалдань тохёолдохо элдэб зүйлнүүдые иимэл зүб аргаар шиидхэжэ, өөрынгөө урда табиһан хүсэлөө ходо­доо бэелүүлжэ шадаха гэжэ үнэншөөб”.

Хүн боложо түрэһэнһөө хой­шо эжы, абын хүмүүжэл бүхы наһандаа хадуужа абанхай.

- Хүн зондо хододоо туһатай ябаха, алибаа асуудалаар ханда­хадань шиидхэлсэхэ, ойлгуулжа үгэхэ, тиихэдэш өөрын харгы арюун, сэбэр, уужам байха гэжэ гол шухала үгэнүүдые дурсан ябадагби, - гэжэ Зоригто лама хөөрэнэ. - Дүтын зон мэндэ элүүр, арад зомнай эбтэй эетэй, элинсэг хулинсагаа мартангүй, арадайнгаа баялиг гамнажа, са­ашанхи үенүүдтээ дамжуулжа, буряад-монгол арад зомнай дэл­гэрэг лэ даа гэжэ хүсэнэб!”

Манай Оһын аймагай Үбэсын дунда һургуулиин үхибүүд жаргалтайнууд. Юундэб гэхэ­дэ, Зоригто ламын дали доро олон удаа Ивалгын дасан ошо­жо, буряад хэлэнэй наадамда хабаадахаһаа гадна, Буряад ороноймнай олон тоото һайхан газарнуудаар аяншалһан, эл­дэб һонирхолтой ушарнуудые шагнаһан.

...Ивалгын дасан руу тэгүүл-һэн харгыгаар ябаһаар бай­тараа, һурагшаднай һэрижэ, шагнаархахадамнай иимэ хөөрэлдөө эмхидхэжэ байбад:

- Хүн юунэй түлөө дэлхэй дээрэ ажамидардаг бэ?

- Хүн гээшэ амиды ябаха сагтаа хүн зондо болоод бусад амитанда хододоо туһа хүргэхэ гэжэ оролдохо ёһотой...

Энэл даа, манай уялга, ур­гажа ябаа улаан бургааһадта алтан дэлхэйн удха ёһо ойлгуулха. Саашадаа ажабайда­лай үргэн харгы замынь ходо­доо уужам, арюун байг лэ гэжэ зальбарая.

Серафима БАЛДАНОВА

Эрхүү можо