​​Нооһоной наадан

Эдэ үдэрнүүдтэ нооһо ашаглалгын хэшээлнүүд Улаан-Үдэдэ үнгэржэ байна. Хожомынь иимэл хэшээлнүүд Буряадай аймагуудаар үргэлжэлхэ. Тус хэшээлнүүдэй дүнгүүдээр нооһоор хэгдэһэн бүтээлнүүдэй үзэсхэлэн дэлгэгдэхээр хараалагдана.

“Тэнгэриин бэшэг” гэһэн ниитэ эмхиинхид 2015 ондо нооһоной хэшээлнүүдые эмхидхэжэ, өөһэдөө һуража эхилһэн юм. Тэрэ эмхи­ин хүтэлбэрилэгшэ Мар­гарита Дамбаева нооһоор юумэ бүтээхэ гээшэ тиимэ­шье хүшэр бэшэ, харин ехэ һонирхолтой, ябууд хэхээр ажал гэжэ ойлгоһон байгаа. Монголдо ажаһуудаг уран зу­рагай багша Оросой Долгор­маагай ажал хэрэгүүдтэйнь танилсаһаар “Нооһоной на­ада” эмхидхэхэ гэжэ үүсхэл гаргаһан. Энэ намар Улаан-Үдэдэ нооһоной нюусатай танилсуулагша багша Оро­сой Долгормаагай ажалнуу­дай үзэсхэлэн дэлгэгдээ һэн.

- Энэ хэмжээ ябуулга би өөрынгөө мүнгөөр үүсхээ һэм. Хүдөө ажахын болон эдеэ хоолой яаманда хан­дахадам, олондо мэдээсэл­гын талаар туһалһан байна. Тэндэһээл эхилжэ, халуун дээрэнь нооһоной наадаяа үргэлжэлүүлхэ гэжэ шиидэ­эбди, - гэжэ Маргарита Жар­галовна хөөрэнэ.

Маргарита Дамбаева

Һурагшад урматай

Хэшээл үнгэргэжэ байһан Оросой Долгормаа болон Бальжиням Базарваани хоёр Үбэр Монголдо 1000-аад хүнүүдтэ нооһоной нюуса ойлгуулжа үгэһэн байна. Харин һаяхана Буряадта үнгэргэһэн хэмжээндэнь 20 га­ран зон хабаадана. Уласайм­най хаа-хаанаһаа нооһоор юумэ бүтээжэ һураха ду­ратайшуул суглараа. Үбэр Байгалай хизаарай Обоорой Адагһаа Бимбасуу Перфило­ва, Хэжэнгэ аймагһаа Ешиг­ма Аюрова гэгшэд “Буряад үнэн” сониндо соносхол ун­шаад, зорижо ерээд, шэнэ эр­дэм мэдэсэ абажа байһандаа угаа урматайнууд. - Хэшэ­эл аяар 10 үдэрэй туршада үнгэрхэ. Оройдоол 4 мянган түхэриг түлөөд, эдыхэн ху­гасаада ехэ юумэндэ һураха аргатай байһандаа олзуур­ханаб даа, - гэжэ Ешигма Гар­маевна тэмдэглэбэ.

Нооһон бүтээлнүүдые хэжэ һурана

Энэ һуралсал гарагшад нооһоор хэгдэһэн шаахай, бээлэй, малгай болон бу­сад хубсаһа бүтээжэ һураха юм. Эдэ бүгэдые худалдажа абахынгаа орондо, газаа­гаа хаяатай байһан нооһоор ябууд бүтээхэ онол аргану­удта һурана. Хэншье бууза шанажа шадаха ха юм. Тэрэ­эндэл адляар хүн бүхэн хо­ниной нооһоор, арһаар юумэ бүтээжэ һураха ёһотой.

Бүдүүн нооһон хаягдана

Нооһоной үйлэдбэри эр­хилдэг Буряад Уласай ори гансахан “Наран” ажахы энэ хэмжээндэ 100 кило­грамм сэбэр нооһо үгэһэн байна. Тиимэһээ энэ түсэл бэелүүлэгшэд Хүдөө ажахын болон эдеэ хоолой яамантай, “Наран” ажахытай суг ажал­лаха тухай хэлсээ баталжа байна.

Буряад Улас дотор үсхэбэрилэгдэдэг хониной диилэнхи хубинь шэрүүн нооһотой хонид юм. На­рин нооһоор “Наран” ажахы үйлэдбэри эрхилдэг. Харин бүдүүн нооһо Хитад болон бусад хари гүрэнүүдһээ ол­зын хэрэг эрхилэгшэд тон бага сэнгээр худалдажа аба­на. Харин үсөөхэн малтай зон нооһоёо хогой газар руу хая­ха баатай болоно. Жэшээнь, арбан хонитой айл нооһоёо тушааха гэжэ һэдэлгэ хэбэ­шье, тэрэнь ямаршье үрэгүй, гарзатай хэрэг болошоно. Зүгөөр иигээд гэртээ бэлэн аргаар тэрэ арбан хонинойн­гоо нооһо сэбэрлээд, зөөри болгоходо зүйтэй. Иигэжэ хүдөө мал баридаг зондо хурдан, хүнгэн онол арга заажа үгэхэ гэһэн зорилго “Нооһоной наада” эмхидхэг­шэд табижа, саашадаа энэ һуралсалаа үргэлжэлүүлхэ түсэбтэй.

Хэб зохёоно

Хониндо – хүшөө

Буряад зон хонинойн­гоо нооһо үдэр бүриин байдалдаа хэрэглэжэ, бэеэ жэгнүүлэн ябаха ёһотой. Буддын заншалта Сангхын Сандан ламын хэлэһээр, нооһоной үйлэдбэри тон хэ­рэгтэй.

- Хонин гээшэ буря­ад зоной эхэ мэтэ байгаа бшуу. Дулаа үгэхэ, аргалха, эдеэлүүлхэ. Тиимэл хадань хониндоо хүшөө барихал байгаабди. Кабанск аймагта бодон гахайда хүшөө бодхо­огоо. Тэрэнь буруу. Кабанск хадаа хаб загаһанай нютаг ха юм. Хабын аймаг гэжэ нэрлэ­хэл аад, тад буруугаар бодон гахайда ямаршье хабаагүй аймагта үшөө хүшөө барижа байгдана, - гэжэ Сандан лама мэдээсэбэ.

Эжыһээ басаганда дамжуулха эрдэм

Хониной нооһо хайшан гэжэ хэрэглэхэ тухай эрдэм хэр угһаа хойшо эжыһээ ба­сагандаа дамжуулагдадаг байгаа. Монголдошье, Бу­ряадташье хониной нооһо хэрэглэхэ заншал хододоо байгаа.

- Эжын дамжуулдаг эрдэм таанартаа дамжуулжа бай­гаа хадаа би таанарай эжы болоно гээшэб. Бидэндэ хэр угһаа нооһоной наада хэжэ, нооһоёо һэеылхэ, хэрэглэ­хэдээ, хонин тухай үреэлэй үгэнүүдые хэлэдэг һэн. Энэ нааданда ламанар ерэжэ, хүндэлэлөө мэдүүлдэг бай­гаа. Мүнөө үеын зон хони­ной нооһон онсо үнэртэй байдаг гэдэг, теэд тэрэ яаха юм, - гэжэ Долгормаа багша мэдүүлбэ.

Аргалай уняараар анхилһан малшанай бүлэдэ түрэһэн буряад монголшууд зунгаагай үнэртэ ядалдаха бэшэ ха юм даа. Зунгаагыень ехээр үгы хэһэн нооһоншье һэеылэгдэхэдэ болохогүй, хари гүрэнүүдэй заншалда орожо байнгүй, анхан үндэр сагай ёһоор, эдихэ, үмдэхэ аргаяа хаянгүй ябахал шуха­ла хаш.

Буряадта заншал мартагдаагүй

Энэ үнгэржэ байһан “Нооһоной нааданда” Буря­адтаа мэдээжэ болоһон зон, олзын хэрэг эрхилэгшэд, ар­тистнар уригдаа. Тэдэнэртэ иигэжэ нооһоной шэдитэ арга саашадаа ажаябуулга­даа хэрэглэжэ байхыень энэ хэмжээ үүсхэгшэд һануулба бшуу.

Хяагта аймагай эрдэм һуралсалай таһагые дааг­ша Светлана Лузанова 25 жэлэй туршада нооһоной үйлэдбэри дэлгэрүүлгын, нэбтэрүүлгын ажал ябуу­лаа. Үшөө дунда мэргэжэ­лэй һуралсалай эмхиин за­хиралаар ажаллаха үедөө, үнгэрһэн зуун жэлэй 80-яад онуудай үедэ залуу үетэниие нооһоор хубсаһа болон бусад зүйлнүүдые хэжэ һургуулдаг байгаа. Тэрэ саг­та жэл бүри 60-аад эхэнэрые һургадаг байгаа. Мүн 120-ёод бүһэтэйшүүл болон бүхы һурагшадынь нооһоной ажалда амжалтатай дүршэн һураһан байха юм. Энээн тухай Светлана Очировна Нооһоной нааданда хабаа­дагшадта хөөрэбэ.

Залуушуул ехэ һонирхоно

Тиигэжэ 10 үдэрэй һуралсалай үедэ бүтээгдэһэн зүйлнүүдэй үзэсхэлэн дэл­гэгдэхэ юм. Мүн июнь һара соо манай Буряад Улас до­тор үнгэрхэ хони, ямаа­най үзэсхэлэнэй үедэ энэ “Нооһоной наадан” гэжэ түсэл үргэнөөр харуулаг­даха. Гэхэ зуура, мүнөө дэ­эрээ энэ түсэл гүрэнэй талаһаа мүнгэн дэмжэлтэдэ хүртөөдүй байна.

Анна Огороднигой гэрэл зурагууд