​​Габьяа ехэтэй багшамнай

Залгалаа олон хүбшэ тайгатай захын тоонто нютаг Буряад ороноймной Захаамин аймаг урин дулаанаар урдаhаамнай угтан абадаг. Энэ нютагта 1938 ондо зунай hайхан hарада июлиин 10-да Уhан Хамниин Баруун Тужа гэжэ hообоонтоной зуhалан буусада Хандажаб Цынгуевич, Цыремпил Дугаровна Абидуевтанай гэр булэдэ дүрбэн үхибүүдэй хоёрдохи ууган басаган Долгор түрэhэн юм.

Хайрата эсэгэнь Хандажап Цынгуевич Эсэгэ ороноо хамгаал­гын дайнда хабаадажа, 1943 ондо hураггүй үгы болоhон байна. Энэр­хы зөөлэн эжынь Цыремпил Дуга­ровна бүхы наhаараа нютагайн­гаа хамтын ажалда малшанаар хүдэлжэ, үндэр 80 наhандаа дээдэ орон мордоо hэн.

Долгор басаган 1945 оной ха­бар Бүргынгээ hургуулиин эхин класс дүүргээд, Сахирай дун­да hургуулида hуража байтараа, 8-дахи классhаа Буряад Респу­бликын 18-дахи дунда hургуулида үншэн хэнзэ үхибүүдээр гүрэнэй тэдхэмжэ доро hуража, 10-дахи классаа дүүргэhэн.

1961 ондо багшанарай дээ­дэ hургуули дүүргээд, Захаамин нютагаа бусажа, гурбан жэл баг­шаар хүдэлөө. Тэрэнэй hүүлээр Хори аймагай Дээдэ Тайлса, Хасу­урта нютагуудта багшаараа ажал­лаа. 1968 оной намарhаа Хориин үдэшын hургуулида наhанайнгаа нүхэр Цырен Бадмаевич Мангатаевтаяа хүдэлhэн байна. Хоёр жэл хүдэлөөд, Хориин нэгэдэхи дунда hургуулида ород хэлэнэй ба лите­ратурын багшаар хүдэлжэ эхил­бэ. 17 жэл амжалтатай hайнаар хүдэлhэнэйнгээ hүүлээр, Майлын дунда hургуулиин захиралай ор­логшоор ошобо. 1997 ондо ажа­лайнгаа амаралтада гаража, Хори нютагаа бусаа.

Долгор Хандажаповна 38 жэл багшаар хүдэлхэдөө, олон hайхан нүхэдтэй байhандаа баясажа, За­хаамин нютагайнь багша Афана­сьев Николай Николаевичта, Хо­риин нэгэдэхи дунда hургуулиин багшанарта - Тышкилова Тамара Петровнада, Красноруцкая Ев­гения Илларионовнада, Баль­дуева Софья Даниловнада үнэн зүрхэнhөө баярые хүргэжэ яба­даг. Хориингоо hургуулида хүдэлхэдөө, хэды олон шабинарые hургажа гаргааб даа. 1975, 1982, 1984 онуудаар олон үхибүүдые арбадахи класс хүрэтэрнь hургажа дүүргүүлhэн. Долгор Хандажа­повна үхибүүдтэеэ хамта Анаа­гай совхозой ажалда гаралсаха, зундаа хурьгадые адуулжа, 1984 ондо шабинартаяа Москва хотын ВДНХ-гай амжалтануудаар танил­сажа ерэhэн. Долгор Хандажапов­на урагшаа hанаатай, багшынгаа ажалда үнэн зүрхэнhөө оролдожо, үхибүүдые хүмүүжүүлхын түлөө бүхы hанаагаа табижа ябадаг байгаа. Дүй дүршэл ехэтэй багша хадаа ажалайнгаа түлөө Болбо­соролой болон Хүдөө ажахын яама­нуудай хүндэлэлэй шагналнуудта хүртэнхэй. Харин 1988 ондо ам­жалта түгэс хүдэлhэнэйнгээ түлөө "РСФСР-эй арадай гэгээрэлэй от­личник" гэhэн үндэр шагналда хүртэбэ.

Зааhан үхибүүдынь нютаг со­огоо хүндэтэй мэргэжэлтэд бо­лонхой. Шабинарынь мүнөөшье мартадаггүй багшаяа, амар мэн­дыень мэдэлсэжэ байдаг юм. «Ма­най багшамнай бэшэ багшанарhаа онсо илгардаг hэн: сэбэр сагаан шарайтай, олон үгэгүй, зөөлэн зан­тай, нэгэшье хоолойгоо үргэхэгүй, заажа үгэhэн юумыень мүнөөшье хүрэтэрөө hанадагби», - гэжэ 1982 ондо hургуулияа дүүргэhэн hурагшань Жаргалма Бадмаева hанана.

Долгор Хандажаповна өөрынгөө онсо шадабарияа олон залуу хала­анда дамжуулжа үгэhэн, тэдэнэ­рынь мүнөө сагта хүндэтэй багша­нар, хүтэлбэрилэгшэд болонхой.

Долгор Хандажаповна гурбан үхибүүдэй эхэ юм. Ехэ басаган Ла­рисань дээдэ мэргэжэлэй эмшэн - Улаан-Үдэ хотын поликлиникэ­дэ хүдэлдэг, Ольга басаганиинь баhал эхынгээ мэргэжэл шэлэжэ, Томск хотодо эмшэн-биохимигээр хүдэлнэ. Семён хүбүүниинь залу­угаар наhа баранхай, аша хүбүүн Гена - оюутан. Бага басаган Лена - Хориин дунда hургуулиин багша, "Юрэнхы һуралсалай отличник" гэhэн нэрэ зэргэдэ хүртэнхэй. Зээ басаган Вера - hургуулиин шаби. "Үхибүүдни - минии түшэхэ хада хабсагай, бэеым эльгэ зүрхэнэй, hанаа сэдьхэлэйм эмшэд", - гэжэ багшамнай хэлэдэг.

Мүнөө 80 наhанайнгаа дабаан дээрэ байхадаа, хүл хүнгэн, ураг­шаа hанаатай, хододоо хүхюутэй, шог зугаатай, наадатай ябадаг лэ даа. Ажалайнгаа амаралтада үни гаранхайшье hаа, анда нүхэдөө, суг хүдэлhэн багшанараа, түрэлхидөө, тоонто нютагаа магтажа, ша­бинартаа, эхэ байгаалидаа, дэл­хэйн баялигуудта зорюулжа, уран шүлэгүүдээ, найруулгануудаа түрэл hайхан буряад хэлэн дээрээ бэшэдэг. Хори аймагайнгаа «Үдын hонинууд» гэhэн газетэдэ олон найралгануудаа толилдог.

Бурхан багшын үршөөлөөр

Буян хэшэг эдлэжэ,

Үри үхибүүдэйнгээ үргэмжөөр

Ута наhа наhалжа,

Удаан жаргал эдлэжэ,

Аша гушанараа үргэжэ

hуугыт даа!

Цыпилма БУДАЕВА

Булам нютаг