​​Түүхэтэ гэр байранууд заһабарилагдаха ёһотой

Хяагта хадаа үнэхөөрөө түүхэтэ хотонуудай нэгэн болоно. Тэндэхи байшан бүхэн хуушанай сагаар анхилна гэбэл, алдуу болохогүй. Эдэ бүгэдэ бая­лигые харахаа, байра байдалтайнь танилсахаа Буряад Уласай Арадай Хуралай һунгамалнууд үнгэрһэн до­лоон хоногто ошоһон байна.

Арадай Хуралай Мо­жонууд хоорондын хол­боонуудай, яһатануудай асуудалнуудай, залуушуулай бодолгын, олониитын болон шажан мүргэлэй нэгэдэлнүүдэй талаар хоро­оной һунгамалнууд “Буряад Уласай соёлой уута баялигай объектнүүд (түүхын ба со­ёлой хүшөөнүүд) тухай” Ху­ули хэр бэелүүлэгдэнэб гэжэ өөһэдынгөө нюдөөр хараба. Энэ асуудалаар Зүблэлэй суглаан ноябриин 22-то боло­хоор хараалагдана.

Хяагтада уута баяли­гай олон байшангууд орёо байдалда оронхой гэжэ һунгамалнууд элеэр хара­ба. Ушар гэхэдэ, тэдэниие заһабарилгада мүнгэн ду­талдана.

- Манай нютаг Ородой хилэ дээрэ оршодог хадаа, түүхэтэ газарнуудаа, байра байшангуудаа заһабарилха ёһотойбди. Зарим аянша­лагшад ганса Хяагта хүрөөд бусана. Нүгөөдүүлынь эн­дэхи байдалтай танилса­ад, бүхы Ород гүрэн, Буря­ад Улас тухай һанамжаяа бүридхэнэ. Тиимэһээ бүхы хүшөөнүүдые һэльбэн шэ­нэлжэ, заһабарилха ёһотойбди. Теэд бидэ өөһэдөө тэдэ­ниие шэнэлхэ эрхэгүйбди, мүнгэншье хүрэхэгүй, - гэжэ Хяагта аймагай Толгойлог­шо Бимба Нимаев хэлэнэ.

Буряад Уласай Засагай газарай болон Толгойлог­шын захиргаанай түүхын ба соёлой хүшөөнүүдые болон гэр байрануудые гүрэнэй талаһаа хамгаалгын хороо­ной хүтэлбэрилэгшэ Дугар­ма Цыреновагай хэлэһээр, Хяагтын олон байшангу­уд федеральна хэмжээнэй хүшөөнүүд болоно гээшэ.

- Тэдэниие заһабарилха гээ һаа, бидэ Москва хото мэдүүлгэ эльгээхэ боло­нобди. Гүрэн дотор иимэ хүшөөнүүд ехэ олон юм. Бул­тыень нэгэ аргаар һэльбэн шэнэлхэ хэрэгтэй ааб даа. Бүхы ажалнуудта мүнгэн ду­талдана, - гэжэ Дугарма Цыренова хэлэнэ.

Энэ буянта хэрэг бүтээхын тула үшөө хэдэн бэрхэшээлнүүдтэй дайралданаб­ди. Нэн түрүүн федеральна болон уласай хуулинууд тааралданагүй.

Хилын хажуудахи Слобо­да һууринда нэгэдэхи зин­даагай наймаашан байһан Алексей Лушниковай гэр үнинэй хаягданхай, үмхиржэ байнхай. Тэрэ федеральна зөөри гэжэ тоологдоно.

- Ородой Соёлой яаманай мэдэлдэ энэ гэр тоологдодог байгаа. Һаяхана манай дуу­лахада, тэдэ хэлсээгүйгөөр Хяагта хотодо дамжуулхаяа һанаа. Бидэ энэ гэр өөрын мэдэлдэ абахаяа арсааб­ди. Хуулиин ёһоор, энээ­ниие һэльбэн шэнэлжэ, заһабарилха ёһотой болохо һэмди. Энэмнай юрын гэр бэшэ. Тиимэһээ гаргашань тон ехэ юм, - гэжэ Хяагта хо­тын толгойлогшо Евгений Степанов хөөрэнэ.

Энэ арсалдаата асуудалһаа боложо, гэр заһабарилха тухай саарһа дансанууд саг­таа хэгдэнэгүй.

Хараад үзэхэдэ, үнэхөөрөөшье аяншалагшад тэрэ Лушниковай гэр, гүрэнэй банкын хуушан байра ха­раад, хойшоо харан уна­шаха аргатай. Юуб гэхэ­дэ, тэдэнэй хаяа хананууд һандаранхай, сонхонуу­дайнь нүхэ забһарнууд мо­доор хадагданхай. Полковой һүмын байшан дээрэ дай­най үедэ бомбо унашаһан шэнги. Иимэ зөөри яагаад заһахаб? Хуулиин ёһоор, тэ­рэниие ганса заһабарилжа боломоор. Мүн “газартай нэгэдүүлхэ” эрхэ хэндэшье үгы. Хяагта аймагай зүб- лэлэй һунгамал, сурбалжа­лагша Александр Фарфут­диновай хэлэһээр, Ородой Хамгаалгын яаманай мэдэ­лэй газарта һүмэ оршоно.

- Бидэ Зүүн зүгэй сэрэ­гэй тойрогой хүтэлбэрилэгшэдтэ оло дахин саарһа дансануудые эльгээжэ хандаһан байнабди. Һүүлэй үедэ тэдэ манай Полковой һүмын түүхээр һонирхожо эхи­лээ. Манай һанамжаар, тэдэ һэргээхэ һанаатай гэжэ найданабди, - гэжэ Александр Фарфутдинов хөөрэнэ.

Арадай Хуралай хороо­ной хүтэлбэрилэгшэ Вале­рий Доржиевай хэлэһээр, хуушанай баялигууд хэды һандараашье һаа, арад зондо хэрэгтэй: манай түүхэ ха юм даа.

- Бидэ иимэ муухай, һандарһан юумэ залуу халаандаа дамжуулха аргагүйбди. Теэд мүнгэ хаанаһааб даа оложо, тэдэниие заһабарилха бо­лонобди. Мүн тиихэдэ феде­ральна болон уласай Хуули­нуудые һайнаар шэнжэлжэ, нютаг нугануудта үзэгдэдэг бэрхэшээлнүүдые усадхаха ёһотойбди, - гэжэ Валерий Доржиев тэмдэглээ.

В. Обручевой нэрэмжэтэ Хяагтын хизаар ороноо шэн­жэлгын болон түүхын му­зей орожо, нютаг оронойн­гоо түүхэтэй танилсажа, һунгамалнууд баярлаа.

Борис Балдановай гэрэл зураг