​Дэлхэйе харуулха шэдитэй

- Бидэ, сурбалжалагшад, ажалай талаар олон хүн зонтой харилсанабди. Һаяхан уласай больницын нюдэнэй хараа һайжаруулха таһагта ошожо, Буряад оронойнгоо үргэн олондо мэдээжэ эрхим мэргэжэлтэдээр, тэдэнэй түрүү аргануудаар танилсабаб. Буряадай арадай ирагуу найрагша Дулгар Доржиева нюдэндөө операци хүүлээб гэжэ дуулгаа ха юм гэжэ Сэнгэ Ринчинов “Буряад үнэндөө” бэшээ һэн.

Наһатайшаг боложо ябаһан бишье энэ мэдээсэл “Үнэндөө” уншаад, тэрэ таһагай эмшэдтэ хандабаб. Урдандаа бу­ряад эхэнэрнүүд үдэшэндөө гуламтын­гаа галай дэргэдэ, хожомынь лушиинхын һуламхи гэрэлдэ яажа бүхы юумэеэ оёжо, нэхэжэ байһан юм ааб даа гэжэ гайхадаг­би. Харин мүнөө хаа-яагүй зайн галай яларжа байхада, бидэ зүүгээ һаблажа ядахаһаа байтагай, “Үнэнөөшье” уншаха­даа ядарнабди. Һүүлэй үедэ хүнэй нюдэ­нэй сэсэгы бүрылтэжэ, “катаракта” болон бэшэшье нюдэнэй үбшэнүүд ехээр дэл­гэрээ. Эдэ бүгэдые эмшэлхын шэнэ онол аргануудые нэбтэрүүлэн хэрэглэхэ тала­ар нюдэнэй хараа һайжаруулха эмнэлгын таһагай эмшэд ехэ ажал ябуулна.

Шэтын эмшэдэй дээдэ һургуули дүүргэһээр тэбхэр табин жэл хүдэлжэ ябаһан Анатолий Бошогтуевич Будаев эмшэнэй аша үрэтэй ажал тухай олондо дуулгаха һанаатайб.

Буряад орондоо мэдээжэ нюдэнэй эмшэн Надежда Бужаглаевна Бояновагай дахуулжа, дүй дүршэлөөрөө хуба­алдажа хүмүүжүүлһэн олон эмшэд һайн һайханиие хүргэжэ ябадаг. Тэдэнэй нэ­гэн Анатолий Будаев болоно. Үсөөхэн үгэнүүдээр хэлэхэдэ, Анатолий Бошог­туевичнай Надежда Бужаглаевна Вера Ринчиновна хоёрой уг гарбалые үргэлжэлүүлжэ, мэргэжэлые халажа абаһан болоно.

Анатолиин эсэгэ, буга шоно угай, 1925 оной Бошигто Баянович Эсэгэ ороноо хамгаалгын Агууехэ дайнда суута Сапун хадын энгэртэхи шанга байлдаанда эрэл­хэг зоригтойгоор тэмсэжэ, толгойгоо соо буудуулаад, Бакугай госпитальдо 9 һара хэбтэжэ эмнүүлээ: “Дахин шэнээр түрөөб”, - гэдэг һэн. Цырма Иннокентьевна эжынь наһаараа хамтын ажахыда хүдэлжэ, нэрэ солотой болоһон юм. Толя 5 модо яба­гаар, удаань велосипедээр ябажа, Луг­шахаанайнгаа һургуулида һураа. Һая түрэл һургуулиингаа ойн баярта ошожо, халуунаар амаршалжа, үетэнөөрөө уул­зажа ерээ. Наһанайнь нүхэр Жаргалма Будэжаповна хүгжэмэй багша, дирижёр юм. Евгений хүбүүниинь Буряадай ехэ һургуулиин түүхын факультет дүүргээ. Надежда эсэгынгээ мүрөөр эмшэн болоо. Буряад хэлэеэ, заншалаа, үндэһэн соёлоо һайнаар мэдэхынь түлөө ашаяа Буряадай үндэһэн лицей-интернадта һургана.

Ашата багшанарай ашаар

- Хүдэлжэ эхилхэдээ, аха үеын бэрхэ эмшэдтэй ушарһандаа баяртай ябадаг­би. Надежда Бужаглаевна Боянова эгэ­шэ янзаар, абымни үеэлэ юм, харалса­жа, харгалзажа, эмшэнэйнгээ баян дүй дүршэл дамжуулаа гэжэ мүнөө болотор сэдьхэлдээ һананаб. Татьяна Павловна Мошкович бэрхэ эмшэн нюдэнэй сэсэгын оёорые тон наринаар шэнжэлхые заажа, шангаар шалгадаг һэн. Софья Фёдоров­на Зарбаева, Нелли Николаевна Бочкар­никова, Анастасия Михайловна Колбина эмшэдтэй ехэ тааража хүдэлөөб. Яхад яһанай аад, сэбэр буряадаар хөөрэлдэдэг Фёдор Егорович Попов “дакриоцистит” үбшые ехэ бэрхээр эмшэлхэ, тэрэ нарин аргадаа намайе һургаа һэн, - гэжэ Анато­лий Бошогтуевич ашата багшанараа, эб хамта хүдэлдэг нүхэдөө һайн һайханаар дурсадаг.

Харин мүнөө болоходо, залуу эм­шэдтэ өөрөө жэшээ харуулжа, баян дүй дүршэлөөрөө хубаалдажа ябана. Аяар 1983 онһоо нюдэндэ хрусталик таби­жа эхилһэн бэрхэ офтальмологой дүй дүршэл баян ааб даа.

- Анатолий Бошогтуевичнай халуун Африкада 1988-1990 онуудта ажаллаһан намтартай юм. Тэндэ ошохынгоо урда ехэ бэлэдхэл 8 һара соо гараа һэн. Фран­цуз хэлэ үзэхэһөө эхилээд, халуунда да­даха, бэеэ һорихо, тэндэхи халдабарита үбшэнүүдые һэргылжэ шадаха арганууд­та һураха гээд лэ, тэндэхи зонтой яажа ха­рилсахаб гэжэ мэдэжэ абаа. Анхан Анго­ло эльгээгдэхэ байгаа. Теэд эсэгэнь таһа хориһон юм. Тиимэһээ Алжирта ошоо һэн, - гэжэ тэрэ үедэ кадрнуудай таһагые даажа байһан Людмила Сергеевна Алтае­ва хөөрэнэ.

Һэргэг ябаха хэрэгтэй

Хүл гараа хухарһан гү, али ямар нэгэ үбшэндэ дайрагдаһан зон эмшэлүүлээд, яһала барагаар ажабайдалаа үргэлжэлүүлдэг. Теэд гэнтэ хараагүй бол­бол, хүн яахашье оромоо алдадаг. Алтан дэлхэйн һайханиие харахагүйһөө гадна, харгыгаашье олохоёо болишоно ха юм. Тиимэһээ саг соонь маанадта хандажа, шалгуулжа байгты гэжэ Анатолий Бо­шогтуевич бултаниие уряална.

Военкомадай талаар жэлдээ хоёр дахин комиссиин бүридэлдэ ажалладаг Анато­лий Бошогтуевич залуушуулые һэргылнэ: мүнөөнэй гар утаһа ехээр бү шагаагты, компьютерта эсэтэр шалатараа бү һуугты. Мүнөө сагта ажалдаа баһал наринаар хан­даха хэрэгтэй. Илангаяа “болгарнууд” үдэр һүнигүй олоороо хандана. Иигэжэ “болгар­ка” хюрөөгөөр хүдэлдэг ажалшадые Анато­лий Бошогтуевич нэрлэнэ. Тэдэ ажалшад­та нюдэнэй тусхай шэл хэрэглэгты гэжэ дабтан хэлэжэл байдаг.

Эмшэдэй хүүрые анхаралтайгаар шаг­нажа, наринаар сахижа, элүүр энхэ ябаял даа.

Лариса БУДАЕВА