Гэрэлма Ванзатова түрүүшын үдэрһөө түрүүшүүлэй тоодо ябаа
Урда долоондо Буряадаймнай ниислэл хотодо үнгэргэгдэһэн Уласхоорондын “Эрхим багша” гэһэн хоёрдохи мүрысөөндэ Улаан-Үдын 32-дохи дунда һургуулиин буряад хэлэнэй багша Гэрэлма Ванзатова түрүүлжэ, Гран-при шанда хүртөө. Буряад Уласай Үндэһэтэнэй 1-дэхи лицей-интернадай эхин ангинуудай багша Жаргалма Эрдынеева нэгэдэхи һуури эзэлһэн байна.
Уласхоорондын урилдаанай урма ехэтэй хабаадагшад
Буряад хэлэнэй болон уран зохёолой бэлигтэй бэрхэ багшанарые элирүүлжэ, дэмжэхэ ба урмашуулха, тэдэнэй эрхэ зэргэ болон мэрэгжэлэйнь нэрэ хүндые дээшэлүүлхэ, үдэр бүриингөө ажалда эрхим һургагшадай түрүү шэнэ онол аргануудые хэрэглэн нэбтэрүүлжэ байгаа дүй дүршэлые бусадта мэдүүлэн дэлгэрүүлхэ, мүн тиихэдэ түрэлхи хэлэ, уран зохёол заагшадай мэрэгэжэлэй талаар олон уласай хоорондохи харилсаа холбоо үргэдхэхэ ба бэхижүүлхэ зорилгонуудтай энэ урилдаанда 29 багша хабаадаа.
Гурбан үдэрэй туршада Буряад Уласай, Үбэр Байгалай хизаарай, Эрхүү можын, Монголой багшанар – аймагууд болон тойрогуудтаа, нютаг можо бүхэндөө эрхимүүд гэжэ элирүүлэгдээд, уласхоорондын мүрысөөндэ хүрэжэ ерэһэн түрүүшүүл – бэлиг шадабарияа бүримүһэн харуулха аргатай байгаа бшуу. Буряад хэлэ уран зохёол хоёрые түрэлхи хэлэн гээд үндэһэн программаар һургуулида заадаг һургагшад, мүн тиихэдэ үндэһэн хэлэеэ һайн мэдэхэгүй һурагшадта гүрэнэй хэлэн гээд заадаг багшанар уласхоорондын мүрысөөндэ ерэжэ хабаадаһан байна. Харин Монгол сайхан оронһоо ерэһэн багшанар монгол хэлэ, уран зохёол, баһа тиихэдэ заншалта монгол бэшэг зааха дүй дүршэлөө харуулаа.
Хабаадагшад шалгалтын табан шата гаталжа, түрүү зэргэдэ гараха ёһотой байгаа. Өөрсэ маягтай, өөрын тодо зорилготой шалгалтын табан дабаанууд гэхэдэ, “Өөртэеэ танилсуулга”, “Һуралсалай хэшээл”, “Мастер-класс”, “Ангиин саг”, “Сайдтай хөөрэлдөөн” болоно.
Урилдаанай түрүүшын үдэр, ноябриин 20-до, Буряадай уласай багшанарай колледждо угаа хүлгөөтэй байгаа. Соёлойнь ехэ танхим соо хабаадагшадые дэмжэһэн бүлэгүүд, харахаяа ерэһэн бүхы айлшад багтаагүй. Энэ хадаа али бүхы талаһаа буряад хэлэндэ хандуулагдажа байгаа анхаралай ехэ болоһониие эли тодоор гэршэлнэ бшуу.
Уһан буряадаар урдахуулаа үндэр айлшад
Мүрысөө нээлгын баяр ёһололдо Буряад Уласай болбосоролой болон эрдэм ухаанай сайд Баяр Жалсанов, Арадай Хуралай Түрүүлэгшын орлогшо Баяр Жамбалов, Буддын шажанай Дамба-Даржа Заяевай нэрэмжэтэ “Даша Чойнхорлин” ехэ һургуулиин багша, Буддын шажанай гүн ухаанай дид-доктор, гэбшэ лама Радна-Жаб лама Содномов, Ярууна аймагай засаг дарга Цыденжаб Шагдаров гэгшэд амаршалгын үгэ хэлэхэдээ, урилдаанай удха шанар, түрэлхи хэлэндэнь үхибүүдые һургаха хэрэгэй шухала байһые онсолон тэмдэглээ.
Баяр ёһололдо ерэһэн үндэр айлшадай – засагаймнай дээдын зургаануудай түлөөлэгшэдэй болон үндэр эрдэмтэй лама санаартан хүнэй амаршалгын һайхан үгэнүүдые уһан буряад хэлэн дээрэ урдахуулан хэлэхэдэ, уярмаар, урмашахаар байгдаа һэн. Эхын һүнтэй хамта үхибүүн бүхэнэй зүрхэ сэдьхэлдэ шэнгэдэг үндэһэн хэлэнэймнай шэмэ шүүһэн шэхэнэй шэмэг боложо, шагнажа һууһан олоной досоо гансал һайхан мэдэрэл түрүүлээ гэжэ адаглахаар байгаа. Тэрэнэй хажуугаар онсо ехэ омогорхол түрэхэ юм.
Үнгэрһэн сагайнгаа түүхые уудалан харахадаа, урма зоригоор дүүрэн туйлалтануудыень урбуулжа хаяад, гансата мартахын аргагүй. Арадай ажахын бүхы һалбаринуудта, улад зоной ажабайдалда хэды ехэ амжалтануудтай байбашье, түрэлхи хэлэмнай алдагдахын туйлда тэрэл сагта туласа хүрэжэ ерээ гээд мартажа болохогүй. Харин мүнөө тэрэ үеын буруу бодолгын үрэ дүнгүүд үлүү ехээр үзэгдэнэ. Элитэ ехэ ирагуу найрагшын бэшэһэн “түрэл хэлэн, түрэһэн дайдаяа түби дээгүүр хаанашье яба – мартахагүйш” гэһэн суута мүрнүүд мүнөө болоходо, тад ондоо байдалтай ушарба ха юм. Түби дээгүүр холо ошоһоной огто хэрэггүй. Газаа гарахын зоболон: захаһаа заха хүрэтэр ород хэлээр харилсадаг болоһон саг хүрэжэ ерэнхэй. Илангаяа орёо байдал хотонуудта, томо тосхонуудта, аймагуудаймнай түбүүдтэ тогтонхой бшуу. Угайдхадаа, тэрэ үеымнай залуушуулай – мүнөө энэ багта үбгэржэ, хүгшэржэ ябаһан зоной – олониинь тордиһогүйгөөр түрэлхи хэлээрээ хэлэнэб гэжэ һайрхаха аргагүй. Голхорхоор.
Теэд “Эрхим багша” мүрысөөнэй нээлгын баярта хабаадагшад бултадаа нэгэ һанамжатайбди гээ һаа, балай ехэ алдуу хэхэгүй хаб. Түрэл хэлэндээ хандасамнай һайн тээшээ хубилаа. Энээн тухай мүрысөөнэй жюриин түрүүлэгшын орлогшо, хүршэ гүрэнһөөмнай морилон бууһан түлөөлэгшэ, Монгол Уласай Болбосоролой ехэ һургуулиин Багшанарай институдай профессор, хэлэ бэшэгэй эрдэмэй дид-доктор, Монгол Уласай габьяата багша Чойжилжавын Цэдэнбал хэлэнэ һэн. Тэрэнэй анхарһаар, арбаад гаран жэлэй саада тээ Буряадай ниислэл руу айлшалан ерэхэдэнь, түрэл хэлээрээ хөөрэлдэхэ зон тон үсөөн байгаа. Харин мүнөө байдал тад ондоо болоо гэнэ. Залуушуул түрэлхи хэлэеэ мэдэнэ, үдэр бүриингөө ажабайдалда тэрэнээ хэрэглэжэ, үйлсэ гудамжааршье ябахадаа буряадаараа хэлэдэг болоо гэжэ хүршэ гүрэнэй хүгшэн багша хүхин байжа адаглаал даа.
Шалгажа сэгнэһэн шүүгшэд хэд юм бэ?
Арбан гурбан хүнһөө бүридэһэн мүрысөөнэй жюриие Буряад Уласай болбосоролой болон эрдэм ухаанай сайд Баяр Жалсанов ударидаа. Шанга эрилтэтэй шүүгшэдэй хамтаралда оролсоһон эрдэмэй докторнууд болон дид-докторнууд олон байгаа. Эдэ шүүгшэд - уласай багшанарай колледжын буряад хэлэнэй болон үндэһэн соёлой факультедэй декан, “Буряад хэлэн ба уран зохёолой багшанарай Буряад Уласай эблэл” гэһэн ниитын эмхиин түрүүлэгшэ, Буряадай гүрэнэй ехэ һургуулиин Зүүн зүгэй институдай доцент, багшын эрдэмэй доктор Баярма Лхасаранова, Россиин эрдэмэй академиин Сибириин таһагай Монгол арадууд, буддын шажан болон Түбэд орониие шэнжэлэлгын хүреэлэнэй ахамад эрдэмтэ хүдэлмэрилэгшэ, Бүгэдэ Буряадай үндэһэн соёлой эблэлэй хүтэлбэриин гэшүүн, хэлэ бэшэгэй эрдэмэй доктор, доцент Бабасан Цыренов болоно. Мүн тиихэдэ Буряадай гүрэнэй ехэ һургуулиин Зүүн зүгэй институдай доцентнүүд – буряад болон эвенк хэлэ бэшэгэй тэнхим даагша, багшын эрдэмэй дид-доктор Сергей Ошоров, хэлэ бэшэгэй эрдэмэй дид-докторнууд Лариса Халхарова, Баярма Цырендоржиева.
Буряад Уласай Толгойлогшын болон Засагай газарай Захиргаанай Үндэһэтэнэй хоорондын харилсаанай болон эрхэтэдэй үүсхэл хүгжөөлгын талаар хорооной хэлэнэй бодолгын ба оршуулгын хэлтэсэй зүбшэлэгшэ Ринчима Романова, Уласхоорондын ба Ородой Холбоото Уласай Сэтгүүлшэдэй холбоонуудай гэшүүн, Россиин юрэнхы болбосоролой хүндэтэ хүдэлмэрилэгшэ, Буряад Уласай соёлой габьяата хүдэлмэрилэгшэ Баяр Балданов гэгшэд жюриин бүридэлдэ хүдэлөө. Улаан-Үдэ хотын Захиргаанай Болбосоролой хорооной мэдэлдэ байдаг хотын засагай байгууламжын һуралсалай шанар шэнжэ шалгадаг түбэй буряад хэлэнэй мэргэжэлтэн Ульяна Мангутова, Үбэр Байгалай хизаарай Агын Буряадай тойрогой Табтаанайн юрэнхы болбосоролой дунда һургуулиин захиралай орлогшо Марина Батуева, Эрхүү можын Оһын аймагай Болбосоролой таһагай даргын орлогшо Павел Барлуков, мүн тиихэдэ Монгол Уласай түлөөлэгшэд, Чойжилжавын Цэдэнбал багша болон Дорнод аймагай болбосорол болон соёл урлагай департаментын гадаадын хэрэгүүдэй болон һуралсалай талаар мэргэжэлтэн Дашням Хэрлэнмүрэн гэгшэд мүрысөөндэ хабаадагшадые сэгнэдэг жюриин ажалда хабаадалсаа юм.
Юундэ бултыень нэрэ нэрээрнь нэрлэнэбши гэхэдэ, нэгэдэхеэр, мүрысөөмнай уласхоорондын хэмжээндэ үнгэргэгдэнэ. Хоёрдохёор, жюриин табиһан сэгнэлтэнүүдые буруу гэжэ тоолоод, арсалдаа үүсхэхэ һанаатай хүн олдоо. Тиимэһээ дээрэ нэрлэгдэһэн зон – дээдэ гарай мэргэжэлтэ багшанар, эрдэмтэд, буряад хэлэ сахин хүгжөөхэ хэрэгтэ хабаадалсадаг эдэбхитэд гэжэ уншагшадтаа дуулгаха хүсэл түрөө.
Түрүүшын үдэрһөө – түрүү зэргэдэ
Тэрэл үдэртөө, үдын хойно хоёр шалгалта эмхидхэгдээ: “Өөртэеэ танилсуулга”, “Мастер-класс”. Тэдэниие хараха, сэгнэлтэ табиха шүүгшэд хэсэг хэсэгээр хубааржа, үдэшэ орой болотор хүнгэн бэшэ хүдэлмэритэй байгаа. Мүрысөөнэй түрүүшын үдэрэй дүнгүүдээр Эрхүү можын Усть-Ордын тойрогой Буряад- Енгүүд нютагай һургуулиин буряад хэлэн болон уран зохёолой багша Инна Атутова 117 оноотойгоор эрхимлээ.
Удаань Буряад Уласай Үндэһэ яһатанай нэгэдэхи лицей-интернадай эхин ангиин багша Жаргалма Эрдынеева (115 оноо), Түнхэн аймагай Зүүн Мүрэнэй дунда һургуулиин буряад хэлэн болон уран зохёолой багша Зоригма Мантурова (114 оноо) гэгшэд ябаа. Улаан-Үдэ хотын 32-дохи дунда һургуулиин багша Гэрэлма Ванзатова (111 оноо), Үбэр Байгалай хизаарай Агын Буряадай тойрогой Дулдаргын 2-дохи дунда һургуулиин багша Сэсэг Тумурова (110 оноо) дүрбэдэхи, табадахи һууринуудта гараа һэн.
Үглөөдэрынь, ноябриин 21-дэ, мүрысөөндэ хабаадагшад хотын хоёр буряад һургуулинуудаар тараад, гол шатаяа гаталжа, хэшээлнүүдые үнгэргөө. Жюриин гэшүүдшье тэдэнэрые дахажа, хэдэн хэсэг боложо хубаараад хүдэлһэн байна. Хоёрдохи үдэрэй дүнгүүдээр түрүүшын һуури эзэлэгшэд һэлгэлдэхэдээшье болохо гэжэ багсаамжалхаар байгаа. Теэд түрүүлжэ ябаһан багшанар өөһэдынгөө байдал ехээр доройтуулаагүй.
Түрүүшүүлэй дүнгүүд тэнсээ
Мүрысөөнэй түрүүшын хоёр үдэрэй дүнгүүдээр анханһаа абьяастайгаар түрүүлжэ ябаһан хоёр багшын – Буряад Уласай Үндэһэ яһатанай лицей-интернадай эхин ангиин багша Жаргалма Эрдынеева, Эрхүү можын Усть-Ордын Буряад тойрогой Оһын аймагай Буряад-Енгүүд нютагай дунда һургуулиин түрэлхи хэлэн ба уран зохёолой багша Инна Атутова гэгшэдэй түлөө үгтэһэн дуунуудай тоо тэнсэжэ, тус тустаа 220 оноотойгоор мүрысөөнэй гол шухала шатануудые тэдэ дабажа гараһан байха юм.
Уласхоорондын “Эрхим багша-2018” урилдаанай дүримөөр хоёр үдэрэй туршада гурбан шатын үнгэрхэдэ, дүнгүүд согсологдожо, хабаадажа байһан 29 багшанарай арбаниинь лэ дүрбэдэхи шатын дабаа дабаха эрхэтэй болохо байгаа.
Чулуунбаатарын Чулуунцэцэг ( баруун гарһаа) Арюна Очировада бэлэг барюулна
Дээрэ нэрлэгдэһэн хоёр багшаһаа гадуур Улаан-Үдын 32-дохи дунда һургуулиин багша Гэрэлма Ванзатова (215 оноо), Монгол Уласай Улаан-Баатар хотын Үй-Цай һургуулиин монгол хэлэн ба уран зохёолой багша Болдын Сарантуяа (208 оноо), Улаан-Үдын 29-дэхи буряад гимназиин буряад хэлэнэй багша Арюна Цыжипхенова (207 оноо), Монгол Уласай Булган аймагай Хишиг-Өндөр сомоной һургуулиин багша Үүрийнцолмон Бямбасүрэн (206оноо), Буряад Уласай Ярууна аймагай Иисэнгын дунда һургуулиин буряад хэлэн, уран зохёолой багша Анжела Шойндонова (205 оноо), Үбэр Байгалай хизаарай Агын Буряадай тойрогой Дулдаргын хоёрдохи дунда һургуулиин багша Сэсэг Тумурова (202 оноо), Монгол Уласай Булган аймагай Булган хотын 1-дэхи дунда һургуулиин монгол хэлэн болон уран зохёолой багша Энхчимэг Ширчин (200 оноо), Буряад Уласай Загарай аймагай Загарайн дунда һургуулиин буряад хэлэнэй багша Оюна Додиева (196 оноо) гэгшэд эрхимлэһэн арбанай тоодо ороһон байна.
Табан багша сайдтай хөөрэлдөө
Энэ арбан багшанарай хүн бүхэниинь ангиин саг үнгэргэжэ, хэр бэрхэ хүтэлбэрилэгшэ байһанаа урилдаанай һүүлшын үдэр харуулаа. Мүрысөөнэй дүримөөр дүрбэн лэ хүн эсэсэй шатада орохо ёһотой байгаа. Теэд хоёр багшын шүүһэн оноо адли байжа, сайдтай хөөрэлдэхэ эрхэдэ табан багша хүртөө. Буряад Уласай болбосоролой болон эрдэм ухаанай сайд Баяр Жалсановтай Гэрэлма Ванзатова, Жаргалма Эрдынеева, Инна Атутова, Сэсэг Тумурова, Үүрийнцолмон Бямбасүрэн гэгшэд уулзажа хөөрэлдөө. Хөөрэлдөөнэй үедэ сайдай табиһан хэдэн асуудалда эрхимлэһэн багшанар харюусаа, хараа бодолнуудаа андалдаа, эрхилжэ байһан ажалаа элирхэйлэн хэлээ.
Гран-при шанда хүртэһэн Гэрэлма Ванзатова, нэгэдэхи һуури эзэлһэн Жаргалма Эрдынеева тухай энэ ниитэлэлгынгээ эгээл эхиндэ бэшээ һэмди. Удаадахи һууринуудые эзэлжэ, уласхоорондын хэмжээндэ нэрэ солоёо батадхаһан багшанарые дурдангүй яагаад гарахабши? Нэрлэн тоолоё эрхим багшанараа. Эдэ болбол – Үбэр Байгалай хизаарай Агын Буряадай тойрогой Дулдаргын хоёрдохи дунда һургуулиин багша Сэсэг Тумурова (хоёрдохи һуури), Эрхүү можын Усть-Ордын Буряад тойрогой Оһын аймагай Буряад-Енгүүд нютагай дунда һургуулиин түрэлхи хэлэн ба уран зохёолой багша Инна Атутова, Монгол Уласай Булган аймагай Хишиг-Өндөр сомоной һургуулиин багша Үүрийнцолмон Бямбасүрэн (хоюулаа гурбадахи һуури) гэгшэд болоно.
Баярай оршон бахархамаар байгаа
Үреэлэй һайхан үгэнүүдые хэлэжэ, үнэтэ бэлэгүүдые барюулха заншалта хэмжээ ябуулга багшанарай колледжын баярай танхим соо нэерээ.
Буряад Уласай Засагай газарай Түрүүлэгшын орлогшо – Буряад Уласай Толгойлогшын болон Буряад Уласай Засагай газарай Захиргаанай Хүтэлбэрилэгшэ Баяр Цыренов түгэсхэлэй ёһололдо хабаадалсажа, үгэ хэлэхэдээ, Уласхоорондын хоёрдохи “Эрхим багша” урилдаанай манай Буряад Уласта амжалтатайгаар үнгэржэ байһан ушараар Буряад Уласай Толгойлогшо, Засагай газарай Түрүүлэгшэ Алексей Цыденовэй зүгһөө, өөрынгөө талаһаа хоёр хэлэн дээрэ амаршалаа. Илангаяа хилын саанаһаа – Монгол сайхан оронһоо, мүн баһа хүршэ нютаг можонуудһаа – Үбэр Байгалай хизаарһаа, Эрхүү можоһоо ерэһэн багшанарта баяр хүргөө. “Гансашье холын харгы зам гаталжа ерээ бэшэ, гүрэнүүдэйнгээ, нютаг можо, тойрогуудайнгаа хоорондохи холбоо бэхижүүлбэт, бүри дүтэ, дулаахан харилсаа батадхаба гээшэт”, – гэжэ тэрэ онсолһон байха юм.
Буряад Уласай Арадай Хуралай Түрүүлэгшын орлогшо Баяр Жамбалов мүн лэ урилдаанда хабаадагшадые хани халуунаар амаршалаа, бэлэг сэлэг баряа.
Монгол Уласай Юрэнхылэгшын болбосоролой асуудалнуудай талаар зүблэгшэ Чулуунбаатарын Чулуун-цэцэг амаршалгын үгэнүүдые хэлэхэдээ, уласхоорондын энэ урилдаан үндэр хэмжээндэ үнгэржэ байна гэбэ. Хоёр ороной хоорондохи харилсаа холбоондо ехэ нүлөө үзүүлдэг энэ мүрысөөндэ 2016 ондо Буряад Уластай хилэтэй Булган, Сэлэнгэ аймагуудһаа багшанар ерэһэн һаа, мүнөө мянга хахад гаран модоной зам гаталжа, аяар Дорнод аймагай түлөөлэгшэд ерээ гэжэ Юрэнхылэгшын зүблэгшэ онсолоо.
Удха ехэтэй урилдаанай дүнгүүд улад зониие уяруулаа
Болбосоролой болон эрдэм ухаанай сайд Баяр Жалсанов мүрысөөндэ ерэһэн бүхы багшанарые, олон тоото айлшадые, хабаадагшадые дэмжэжэ байһан зониие амаршалхадаа, уласхоорондын хэмжээндэ хоёрдохи удаа үнгэргэгдэһэн урилдаанай удха шанар тухай хэлээ. Угсаата арадайнгаа уян нугархай хэлэ улам бүри хүгжөөхэ, саашанхи үенүүдтэ сахин дамжуулха түүхэтэ ехэ үүргэ багшанар дүүргэнэ гэжэ хэлээ. Удаань уридлажа гараһан багшанарта бэлэгүүдые барюулаа, хани халуунаар амаршалаа.
Аймагуудай засаг дарганар урилдаанай айлшад боложо, тайзан дээрэ уригдаад, өөһэдынгөө нютагуудай эрхим багшанарые энэ ехэ урилдаанда оролсожо хабаадаһан габьяаень тэмдэглээд, баглаа сэсэгүүдые, тус тустань бэлэгүүдые барюулаа.
Аймагуудай засаг дарганарай амаршалга
Ниислэл хотодо ажаһуудаг нютаг зоной эблэлнүүд, суг хүдэлдэг ажал нэгэтэй нүхэдынь олон тоото бэлэгүүдтэй ерэжэ, багшанарые амаршалаа. Уярма һайхан баярай дүүрэбэшье, сугларһан зон таража ядаад байгаа һэн. Энэ хадаа үнэхөөрөө удха ехэтэй үйлэ хэрэгэй үнэн гэршэ болоно бэшэ гү?
Буряадай багшанарай колледжын медиа-түбэй зурагууд