Афоня буха - буляалдаанай
Өөрлигэй гудамжаар һарлаг буха Афоня аалихан гэшхэлнэ. “Афоня хэнэйдэ ошогшо ааб, байза, манай үнеэн руу ошоһой даа” гэжэ нютагай зон хүлеэн харан байдаг. Һарлаг хадаа хада уулаараа бэлшэжэ ябадаг гэжэ мэдээжэ. Харин энэ буха Өөрлиг соогоо үндыһэн юм. Мал гээшэ һургаалай гэдэг зүб. Афониие эзэдынь ходол нютагтаа баряад байхадань, юрын үнеэдтээ дадашанхай. Зүгөөр тэрээнһээ абаһан түлынь хайнаг тула юрын үхэртэ орходоо, шэрхи, һүмбэйншье үдхэн.
Ажалша угаа дамжуулаа
Афониин эзэнэйдэ ошохо хүсэлыемни Аха аймагай соёлой таһагай мэргэжэлтэд дэмжэжэ, Уазик машинаар дары түргэн Өөрлигэй захада оршодог фермерэй бууса абаашажа үгэбэ. Эндэ Александр Дарбаковтоной гэр бүлын фермэ байшаба.
Александр Дарбаков
Александр Будалия хоёр залуудаа аяар холын Саха Улас руу ажаллажа байһанаа, эжы абынгаа наһатай болоходо, нютагаа бусаһан юм. Тиигэжэ Будалиин гэртэхин Иннокентий Ивановтоной бууса 2000 онһоо Дарбаковтон өөр дээрээ даан абажа, ЛПХ бии болгоо. Үсхэбэрилдэг олонхи малынь һарлагууд, гадна монгол үнеэн, адуун, хонин бии.
- Хадам баабаймни ехэ һайн газартай бууса бидэндээ орхёол даа. 10 гектар газарта обёос таридагбди. Энэл газаахи буусадаа үбһэеэ сабшадагбди. Тойроод бүхыдөө ажахымнай үмсэдөө 46 гектар юм, - гэжэ Александр Дарбаков хөөрэнэ.
Өөрлигэй захада оршодог энэ үзэсхэлэн һайхан газар Өөрлигэй аман гэжэ нэрэтэй. Өөрлиг голой эхин болоно, Аха гол руугаа урдадаг юм.
Өөрлигэй аманай бууса
Ажахынгаа малда уһа зөөдэг байһанаа, 2013 ондо газаагаа уһатай болоһоор, ажалыншье урагшатай ябажа захалаа. Нютагһаа 15 модо зайда һубай малаа баридаг. Харин зуһаландаа Монгол гүрэнэй хилэһээ дүтэхэнэ Забит гэжэ газарта малаа абаашажа тэнжээдэг.
- Нэгэл малшантайбди, тэрэмнай һарлагаа адуулдаг, бидэ нүхэртэеэ хоюулаа бүхы үнеэдээ һаагаад лэ, ажаллаад лэ байдагбди. Үхибүүднай туһалдаг. Хаһын ажалнуудта аха дүүмнай хамһалсадаг, мүн нютаг зон хабаадуулагдадаг, - гэжэ гэрэй эзэн мэдээсэбэ.
Хүдөөгэй дахата гарза оруулна
Алишье аймаг нютагуудай хүдөө дайдаар һүүлэй хэдэн жэлэй туршада шоно олошороо гэжэ мэдээжэ. Жэшээнь, Ага аймагай Хойто Ага нютагай нэгэ һамган үнеэгээ һаагаад, тугалыень табихаяа хотон соогоо ороод, эрьелдээд ерэхэдэнь, үнеэндэнь ара талаһаань шоно аһалдаад, дары таһа татажархиһан байгаа. Иимэ ушар нютагай сээнтэртэ ушараа бэлэй. Харин хүдөө ой тайгатай дайдаар, хада уулатай газараар энээнһээ аймшагтай ушарнууд тохёолдожол байгаа бэзэ.
Александр Дарбаковой хэлэһээр, һарлаг үсхэбэрилгэдэ хүдөөгэй шоно тон ехэ гарза оруулна.
- Анхан бидэ 100 һарлагһаа 100 тугал абадаг байгаабди. Харин мүнөө оройдоол 30 түл абанабди. Иимэл шанга саг болоод байна. Айлай хүреэ соо байһан тугал абаад лэ ябашана. Хүнһөөшье айхаа болёо, - гэжэ Александр хэлэбэ.
Юундэ һүүлэй үедэ шоно олошороо гээшэб гэхэдэ, 2016 онһоо экологиин талаар хиналта шангаржа, шоные хорлолго хоригдоо. Анхандаа хоро хаяжа, шонын тоо хороодог һэн. Тиихэдэнь хаядаһыень мал мэрэхэ гү, али бусад амитад долёожо хосордог байгаа. Тиигэжэ хорон бүхы байгаалида хохидол үгэнэ гэжэ элирээд, хоригдоо. Ангуушад шонын тон олошороод, хотон руу дүтэлхэдэ, гүлгэлөөд байхадань хэлсэжэ, булта агнуурида гарадаг бэлэй. Харин мүнөө хаанаһаа тиимэ олон ангуушад байхаб даа. Годоорһон шоно хүдөөдэ ябаһан мал дахаад лэ ябана бшуу.
Анфиса үнеэн
Эгээл үбшэн асуудал
Хото газарһаа дүтэ оршодог гү, али харгыда ойрохон байдаг хүдөө ажахы эрхилэгшэдтэ буйлуулһан эдеэ хоолоо наймаалхадань бэлэн. Харин аяар холо оршодог Аха аймагайхидта тиимэ бэшэ.
- Улаан-Үдэ руу мяхаяа наймаалхаяа абаашаха гээшэ гарза ехэтэй. Нютагһаа ветеринарна справка абаад ошоходо, Эрхүүдэ тоохогүй, тэндээ шэнэ справка бэлдэхэш. Буряад Уласһаа ерэһэн мяха хотын дэлгүүртэ оруулжа үгэдэггүй. Гэхэ зуура, үйлэдбэриин аргаар улай хэгдэһэн байха ёһотой. Манай эндэ тиимэ газар бии хэбэртэй, теэд хүсэндөө баһал оруулагдаагүй, - гэжэ Александр Николаевич бэрхэшээлнүүдээ мэдүүлбэ.
Хайнаг тугал
Олзо оршо хэжэ, малаа олошоруулха гэһэн зорилго ажахынууд урдаа табина. Харин үсхэбэрилһэн малайнгаа мяха, тоһо наймаалха газаргүй байхада, баһал хэсүү. Дарбаковтон Эрхүүгэй наймаашад дам худалдагшадтай хэлсээ баталаад, хэлсэгдэһэн сагтань мяхаяа бэлдээд байхадань, тэдэнь өөһэдөө ерэжэ абаашадаг. Энэ хэрэгынь баһал хэлсээтэй. Гэхэ зуура, тоһо түлишын сэн нэмэжэл байха, харин мяханай сэн нэгэл зандаа. Энэ баһа гайхалтай.