“Ко мне, Мухтар!” гэжэ совет үеын мэдээжэ кино Ленинград можын сагдаагай албанда 30 гаран жэлдэ хүдэлһэн Данциг Балдаевай намтар дээрэ үндэһэлэн буулгагдаһан байгаа. Энээн тухай тэрэ “Султана вызывают в Смольный” гэһэн ном соогоо иигэжэ бэшэнэ: “Үдэр бүри хэжэ байһан ажалдамни болоһон эгээл жиирэй мүртөө, бирагүйхэншье юм гү энэ ушар уран зохёолой, мүн киногойшье түүхэдэ мүнхэлэгдөө гэжэ мүнөө хэлэхэ эрхэтэйб. Юуб гэхэдэ, 1959 оной январиин 13-да болоһон энэ ушарые уран зохёолшо Израиль Меттертэ хөөрэһыемни “Ко мне, Мухтар!” гэжэ кинодо оруулжархиһан байдаг. Үнөөхи нохойшоной дүрые Юрий Никулин наададаг бшуу”.
...Тэрэ үдэр Капсюльна шоссе-гудамжын 21-дэхи гэрэй хажууда Калининска районой милициин 26-дахи таһагай дарга, капитан Владимир Игнатьев болон хохидогшо Лидия Полозова гэгшэд бидэниие угтаба. Хохидогшо эхэнэр, 35 оршон наһанай, хүбэнтэй дулаан дэгэлтэй, Шафран гэдэг нохойемни хараад, бүри таалахаһаа наагуур боложо байжа, ехэл хүхибэ.
Энэ эхэнэр намайе сошообо лэ, - гэжэ маанадһаа хүлисэл гуйһан янзатайгаар Игнатьев миһэд гэбэ. – Мүрдэлгэ хэдэг нохой асараагүй һаатнай, эгээл томо ноёндотнай “мүргэхэб” гэнэ.
Нээрээ, хайшаншье оруулнагүй лэ, - гэжэ даргын хажууда байһан нүгөө милиционерынь нэмэбэ.
Энэ нохой ерүүлээгүй һаатнай, хэнииетнайшье дүтэ хүргэхэгүй һэмби! – гэжэ үнөөхи Полозовань баталба.
Ажалаа эхилхын урда тээ заншалта ёһоороо Шафранаа газаагуур ябуулад гэхэ үедэмни Лидия Александровна хажууһаамнай һалангүй, болоһон бүхы ушараа хөөрэжэ үгэбэ. Үбгэниинь наһа бараһан, гансаараа хүбүүгээ үндылгэнэ. Хэдышье хүшэр һаань, бага-сага мүнгэ үлүү гаргажа, хүбүүндээ хэдэн туулай абаа һэн ха. Газаагуур элдэбын хүүгэдээр тоомоо таһаржа ябанхаар, дуратай хадаа туулайнуудаа ажаллаад байг гэжэ һанаһан байгаа. Тиин гэһээнь ямар бэ даа муу хулгайшан тэдээндэнь гойрхоод, абаад ябашоо.
Шафрамни үнөөхи туулайнуудай байрын газаагуур унхидажа унхидажа, зэргэлээд байһан тиимэл байрануудые зубшаад гүйшэбэ. Тэдэниие алад гараад, Челябинская, 30 гэжэ хаягтай нэгэ дабхар гэр тээшэ шэглэбэ. Манай хойноһоо Кашкинов Слюсаренко гэжэ хоёр милиционернүүд үлэнгүй шогшоно.
Тэрэ гэртэ ошоод, орохо гэхэдэмнай, эзэдынь үүдэеэ удаан нээжэ үгэбэгүй. Нэгэ хэды болоһоной һүүлээр хара оодон үмдэтэй, сэнхир самсатай набтар аад, нилээд тарган хүнэй одоошье нээхэдэнь, һаял унтариһаа бодоһон хүн гэжэ ойлгохоор байба. Шафран тэрэниие нэгэ хэды үнэрдөөд, тогоо баридаг таһалга руунь зүдхэшэбэ. Коммунальнашье һаа, бусадһаа ондоошогоор зохёогдоһон гэр байба. Хоёр үүдэтэй, ами аминдаа таһагуудтай аад, эдеэгээ шанадаг таһалгань лэ хамтын. Шэрэм дээрэнь хоёр томо тогоон табяатай. Нэгэн соонь туулайн мяхан шанагдажа байна...
Милиционернүүднай гэр соогуурхиие хараха, үзэхын хажуугаар, эзэдыень мүшхэжэ эхилбэ. Харин би Шафранаа дэргэдээ һуулгаад, мүрдэлгын нохой хэрэглэжэ, гэмтэ хэрэг элишэлһэн тухайгаа саарһаяа бүридхэжэ захалбаб. Харин гурбаханшье мүр бэшэжэ үрдеэгүй байтарни, Шафрамни хэрхиршэбэ. Ооһорынь абахатаймни хамта нүгөө хоёрдохи үүдэ руунь гүйдэлөөрөө зорибо.
Зугадаха гэжэ байһан зон нохой бидэ хоёрые дээрэнь хүрэжэ ерэхэнь гэжэ хүлеэгээшьегүй ааб даа. Шафран нэгэнэйнь баруун гарайнь сарбууһаа халта дээгүүр аһашаба. Боро үнгэтэй хүбэнтэй оодон дэгэлтэй үнөөхи хүн гараа зуулгаһандаа хуугай табяад, хана тээшэ сухарихадань, дээрэһээнь түерхэй- наярхай табин, хүнэг, үшөө нэгэ ханза унашаба.
Шууяанай болоходо, зэргэлээ таһагһаа милиционернүүд гүйл- дэжэ ерэбэ. Барибшалагдаһан Николай Баранов айһандаа удаахан һэгээ орожо ядаба. Шүдөө табжагануулжа байгаад, һалганаһан гараараа суурга руугаа түлхюурээрээшье тудабагүй.
Слюсаренкын үүдыень нээжэ үгэхэдэ, Шафран углууда байһан түхэреэн пеэшэн тээшэ сэб сэхэ зорибо. Саагуурынь шагаажа хараһанай удаа, хатаагдажа байһан туулайн арһа гаргаба (Кинодо Мухтар тэрээниие орон дороһоо оложо гаргадаг).
Ши туулайнуудые хулуугаа гүш? – гэжэ Слюсаренко асууба.
Тиигээ, - гэжэ Баранов дурата дурагүй сэхэеэ хэлэбэ.
Хулгай хэһэн үбгэ һамган хоёрые гэрһээнь гаргажа, милициин таһаг руу абаашаха гэжэ хоёр ондоо машинада һуулгаба. Тэрэ үедэнь маанадта гүйлдэжэ ерэһэн үхибүүд Барановай хабтагайгаар бариһан борохон сарайнуудые заажа үгэбэ. Тэдэнь аяар дүрбэ байшоо. Досоонь элдэб амһартанууд, дарханай зэр зэмсэг гэхэһээ эхилээд, обоо юумэн хадагалаатай.
Хүршэнэрынь, гол түлэб, эхэнэрнүүд лэ, дураа гутажа байһанаа нюунагүй:
Нэгэтэ сүүдлүүлһэниинь багадаа! Эндэһээ оро бодогүй үлдэхэ байгаа саашань! – гэжэ байгаад һүхирэлдэнэ.
Үнөөхи сарайнууд соогуурынь халта хараад, захаһаал хулгайн юумэнэй байһые ойлгоһон Игнатьев хүнэй нээхэгүйнь түлөө суурга дээрэһээнь “тамгалба”. Энэ үедэ гэр сооһоо хашхараанай дуулдахада, дахяад тиишээ яаралтай алхабабди.
Орон гэһээмнай, хэдэн һамгад Барановтанай таһалга соо нэгжүүл хэжэ байба. Унтари хэбтэрииень урбуулаад, аяга амһартынь үхэг соогуур онгилоод, хубсаһа хунараа хадагалдаг ханзыень уудалаад, өөһэдынгөө зөөри танина. Угаагаад, газаа үлгэһэн ороной дэбдихэр, хушалта, бүреэһэн, хүүгэдэй хүнжэлнүүдһээ эхилээд, гүсэ, аяга табаг, үгы болоһон туулайнуудай арһаншье эндэһээ олдобо.
Энэ дороо бүхы юумэ байрадань табигты! – гэжэ Игнатьевай захирхада, үнөөхи һамгад өөһэдынгөө гэжэ таниһан зөөриеэ баряад лэ, тэндэһээ зугадахые оролдобо. Харин нүгөө милиционернүүдынь хоёр үүдэ халхалаад зогсошобо. Сухалдаһан эхэнэрнүүд мүхөөгөө үгтэхэ хэбэргүй: харгы дээрэнь зогсоһон үнөөхи хоёрые эндэ тэндэһээнь түлхижэ, иимэ урагшатайгаар олдоһон зөөриеэ абаад, гаража ошохыел забдана. Слюсаренко Кашкинов хоёр залуудаа юм гү, дүршэлынь багадаа юм гү, һамгадай баряад ябаһан юумэ буляаха гэн гэһээнь, одоошье буха ехэ буһалгаан болошобо. Үһэ жүһэеэ үрзылгэжэрхиһэн оог хуугай табиһан эхэнэрнүүд гар хооһон эндэһээ гарахаар бэшэ, тулалдажал байна.
Үгы, яаһан зомта, буугаа гаргахам гээшэ гү? – гэжэ Игнатьев хашхарба. – Энэ дороо абяагүй бологты! Мүнөө хүн бүхэнэйтнай нэрэ обог, хаяг бэшэжэ абаад, хулгайда абтаһан зөөрииетнай бүридхөөд, бултыень бусаажа үгэхэбди. Нээрээ хэлэнэб!
Иигэжэ хэлэһэнэйнь лэ удаа шууяан аалин соогоо намдаба. Өөрынгөө гүсэ гү, али дэрынгээ бүреэһэ тэбэриһэн һамгад ганса гансаараа Слюсаренкодо дүтэлжэ бүридхүүлнэ.
Яагаа болоо, үнөөхи хулгайшанаа барибшалжа абаашаба гээшэбибди, - гэжэ Игнатьев нам тээшэ дуугарба, - үгы һаамнай, эдэ һамгад тэрэниие барижа эдихэ байгаа лэ. Шинии Шафранһаа нэгэш дутуугүй...
Мүнөө телевизорээр “Ко мне, Мухтар!” гэжэ кино хараха бүхэндөө уран зохёолшо Израиль Меттертэй уулзажа хөөрэлдэһэнөө һанадагби. Теэд халта халагладаг юумэмни гэхэдэ, үнөөхи фильм соо һамгадай “буһалгаа” хэһые оруулаа һаань, минии һанахада, бүришье һонирхолтой, үзэмжэтэй байха һэн ха.
“Султана вызывают в Смольный” гэһэн номһоо Даши-Доржо БОЛОТОВ оршуулба