Үндэһэн буряад эбэртэ бодо малаа “бусаая” гэһэн Һасаранай Буладай уряалые дүтэ абаха зон арбаад жэлэй саана хурга дарама үсөөн һэн. Ноёд һайдай богоһо элээхынгээ хүсөөр 2015 ондо Хүбсэгэл нуурай дэргэдэхи хүбшэ ой сооһоо 100- гаад толгой үнеэ Буряад руу оруулаа бэлэй. Тиигээдшье эрдэм шэнжэлэлгын ажалынь эхилэгдээгүй байһанаа, байгша ондо байраһаа мултараа. Энээн тухай болон бусад туйлалтануудаа Булад ахатан “Буряад үнэн” сониндо үргэлжэ толилуулжа байдаг. Гэбэшье шэнэ жэлэй урдахана эрдэмтэнтэй хэһэн хөөрэлдөө тунхаглахамнай.
- “Ябаһан хүн яһа зуудаг” гэжэ манай арад дэмы хэлэдэггүй. Тэрээн шэнги та зүдхэ зүдхэһөөр, олоной һанамжа хубилгажа шадаат. Ашаг багатай гэжэ ама алдаха, голохо зон алга болоо. Зүб гү?
- Үнөөхи үнеэдээл хэлэжэ, хамаг зониие хашараанал хаб... Хониной үүлтэр гаргажа байхадам, зүбшөөхэ зон баһал үсөөн бэлэй. Харин мүнөө бүхы Буряадаар “Бүүбэй” хонид таранхай. Буряад үнеэдшье бүри олон болохо гэжэ найданаб.
- Тиигэхын тулада байгша ондо юун хэгдээ бэ?
- Хариһаа ерэһэн мүнгэнэй ашаар үнеэдэй шуһа Москва абаашажа шэнжэлүүлээбди. Тиигэжэ үнеэднай бэе бэетэеэ хэр зэргэ түрэлэйб гэжэ элирүүлээбди. Энэ ехэ гаргашатай хэрэг. Жэшээнь, Андрей Малахов эхэ эсэгыень олгуулһан шэнжэлгэ-тест хүүлэдэг. Нэгэниинь 15 мянган түхэригтэ юм. Харин бидэ үнеэнэй 4 үеыень мэдэжэ абанабди. Тиихэдэ бүри орёо тула, үнэ сэнгынь үндэр ааб даа. Гурбан сая түхэриг энэ хэрэгтэ ошоо.
- Түрэлэй болоһон үнеэд олон байна гү?
- Хүнэй ябадаггүй шахуу холо газарта урид үсхэбэрилэгдэжэ байгаа гээшэ ааб даа. Дүтын түрэлэй үнеэдэй тугалнууд олоор дайралдана. Дүрбэн үеһөө сааша ниилүүлхэдэл, шэрхи һайн тугалнууд түрэдэг. Шуһыень шэнжэлүүлһэнэй дүнгүүдээр үнеэдээ илгаха аргатай болообди.
- Үүлтэр байгуулагдаагүйшье һаа, үнеэдтнай үүлтэртэ малай үзэсхэлэндэ хабаадана. Үүлтэрэй гэршэтэй болохын тулада, үшөө хэды жэл хэрэгтэйб?
- Үүлтэр хэхын тулада 1 мянган толгой үнеэдтэй байха ёһотойбди. Мүнөө дээрээ 300 толгойтойбди. Хэрбэеэ урдань 30-аад жэлэй туршада үүлтэр гаргадаг һаа, мүнөө түргөөр, бэлээр хэжэ болоно. Үнеэдэйнгээ тоо хэмэл аргаар олошоруулжа болоно бшуу. Мүнгэн лэ хэрэгтэй.
- Танай оролдолго үүсхэл тухай суу Буряад оронойнгоо түхэреэнһээ ходоро гаража, алас холын газарнууд хүрэтэр тараа. Байгша ондо Италиин, Англиин сэтгүүл болон сонинуудта бэшэгдээ.
- Тиигээ. Тэрээндэ ехэ урматай ябадагби. Аяар холын Италида байгша оной апрелиин 27- до “LaRepubblica” гэһэн сониндо үндэһэн буряад үхэр тухай Карло Петрини гэгшын статья гараһан байна. Энэ хүн манай гүрэндэ бүхыдөө хүдөө ажахын үндэһэн мал һэргээхэ талаар ямар эрдэм-шэнжэлгын ажал хэгдэжэ байнаб гэжэ тодорхойгоор бэшэхэһээ гадна, удха шанарыень тайлбарилаа. Гадна Англида дэлхэйн тон хүндэтэй эрдэмэй сэтгүүлнүүдэй нэгэн болохо “Heredity” гэһэн сэтгүүл соо үндэһэн буряад үхэр тухай статья баһа толилогдоо һэн.
- Үндэһэн буряад үхэрэймнай мяхан Уласхоорондын “Яаралгүй хоол” (Slow food) гэдэг эмхиин тобьёгто оруулагдаа.
- Уласаймнай залуушуулай хоорондо олониитын ажал эдэбхитэйгээр ябуулагша, Буряадай соёлой эблэлэй түрүүлэгшэ Ринчин Гармаев энэ хэрэг бүтээгээ.
Мүнөө сагта ехэ үсөөн малай мяхан болон ургамал “Яаралгүй хоол” (“Слоуфуд”) эмхиин дансада ородог юм. Манай эндэхи малай мяханай тэрэ дансада оруулагдаһан ушар хадаа буряад үхэрэй үндэр хэмжээндэ сэгнэгдэһые гэршэлнэ ха юм.
- Гадна байгша ондо Киргизидэ үнгэрһэн хуралдаанда хабаадаат...
- Мүнөө сагай юрьеэн соогуур олон арадууд үндэһэн ажахыгаа алдажа, түүхэеэ мартажа, соёлоо унтараажа магадгүй. Ажабайдалаараа дүтэрхы нүүдэлшэ арадууд эбэй хүсөөр эдэ бүгэдэеэ сахин хамгаалжа шадаха аргатай гэжэ тэрэ хуралдаанһаа ойлгооб.
- Эбэй хүсэн хэмжэшэгүй ехэ ааб даа. Гэбэшье тандал адли зоной байгаа сагта үндэһэн ажахымнай унтархагүйл даа. Ерэхэ жэлдэ буряад үнеэ үсхэбэрилдэг гол ажахы байгуулха түсэбтэйт. Тэрэнээ заатагүй хүсэлдүүлхэт, этигэнэб. Бэеын элүүрые хүсэнэб!
infpol.ru сайтһаа гэрэл зураг абтаба