​​Долоон үбгэдэй гэрэл

Василий Ширдармаев

Мухар-Шэбэр аймагай бэшээшэ хүбүүдэй, сурбалжалагшадай нэгэн Василий Раднаевич Ширдармаев мүнөө мэндэ ябаа һаа, 80 наһаяа тэмдэглэжэ байха һэн. Сагаан-шара шарайтай (шэмээшэгүүдтээ дүтэ гээд энеэлдэдэг һэмди), ходо­доо мэндэтэй мэдээтэй, ородоор, буряадаар тэгшэ һайнаар бэшэдэг хүн бэлэй.

“Буряад үнэн” сониндо богонихон хугасаада собкороор хүдэлбэшье, ай­магайнгаа хүдөө ажахые, хүтэлбэрилэгшэдыень һайса мэдэхэ, дүршэл ехэтэй гуурһаша нүхэр байгаа.

Василий Ширдармаев Боом ню­тагай Худай гэжэ газарта 1938 ондо түрэһэн юм. “Эрдэм” совхозой ком­сомолой эхин эмхиин секретаряар ажалайнгаа намтарые эхилһэн. 1967 ондо аймагай түб ерэжэ, радио-сурбалжалагшаар хүдэлжэ байтараа, аймагай “Земля мухоршибирская” сониндо орожо, нилээн удаан эндээ ажаллаа.

Ород Уласай Уран зохёолшодой холбооной гэшүүн, “Түгнын толон” сониной эрхилэгшээр ажаллаһан Цыденжаб Цыриторон иигэжэ дур­сана:

- 1973 ондо Василий Раднае­вичтай танилсаха золтой байгааб. Ёһотойл аха нүхэрэй жэшээ харуул­даг хүн байһан юм. Түрэлхиин жур­налист болохые түрэһэн хүн гэжэ ходо һанадаг һэм. Аймаг тухайгаа, мухар-шэбэрэйхидэй ажал хэрэгүүд тухай бэшэһэн материалнуудынь “Правда Бурятии”, “Буряад үнэн”, республикын бусадшье сонинуудта толилогдодог бэлэй. Хэрэгэй ёһоор харилсахаһаа гадна хубиин тала­ар хоюулаа нилээн дүтэ һэмди. Нэ­гэтэ иигэжэ хөөрэһыень һананаб: “Үбэлэй янгинама хүйтэндэ, орой­доо зургаатайхан һэн хаб, шанда­ганда табиһан урьхануудаа шалга­хаяа ой руу ошобоб. Үбдэгсөө саһан, хүльбэрөө, хүлэрөөшье һаа, одоо­шье олобоб урьхануудаа. Нэгэ шан­даган тэндэм орошоһон байжа, ехэ баярлабаб. Тииһээр байтарни гэнтэ бүрыгөөд, бүрэнхы болошобо. Ехээр даарашаһан тула шада- яда түүдэг носообоб. Гараа дулаасуулаад, одо­ол ябаха гэхэдээ, хайшаашье ошохо­ёо мэдэнгүй төөришөөб. Зүрхэмни шанга шангаар сохилно, айдаһам хүрэнэ. Иимэ байдалда хэн, юун аба­раа гэжэ һананаш? Долоон үбгэд хойто зүгтэ һэн гэжэ досоом зурал­зан ороод, урда зүг руу гэшхэлһэмни үнэн байшоо. Гэнтэ добын саанаһаа сээнтэрэй гэрнүүдэй гэрэлэй ялал­зашахада, одоол ехээр баярлаа һэм. Энэ ушар бүхэли наһандам һургаал боложо үгэһэн юм”.

Одод хүнэй ажабайдалда туһалдаг гэжэ үнэн. Мүнөө зурхайн эрдэм зон­до дүтэ боложо, хүнүүд ажабайдал­даа нилээн хэрэглэдэг болоо.

Долоон үбгэдэй туһаламжаар амяа абаржа шадаһан хүбүүхэн, үнэхөөрөөшье, хүн болон батажахадаа, хүнүүд тухайгаа бэшэжэ, наһан соогоо ажалша хүнэй һүлдые үргэлсэжэ ябаа даа.

- Собкор байха гээшэ амаргүй. Эндээ бидэ хэхэ ажалаа хээд, тэрэ доронь тушаагаад байнабди. Харин собкор гээшэ ходол нэгэ үритэй шэнги, ходол нэгэ зэмэтэй шэнги ябадаг юм даа, - гэжэ Ц.Ц.Дондогойн хөөрэдэгые һананаб.

Өөрөө Цырендулма Цыренов­на богонихон хугасаада Ярууна­даа собкороор ажаллaһан бэлэй. В.Р.Ширдармаев тухай тэрэ үедэ со­ниной редактор ябаһан Р.Б.Гармаев һайнаар дурсажа байдаг. “Баян та­ряаланай газар гүүлэдэг Мухар-Шэ­бэрэйнгээ аймагта онсохон анхарал хандуулдаг һэмди. Василий Раднае­вич собкороор хүдэлөө, бэшэһэн саг­таа “штатнабэшэ корр.” гэһэн гар та­билгатай ехэшье, багашье репортаж, зураглалнуудые хойно хойноһоонь хэблүүлжэл байдаг һэн. Зоноо һайн мэдэхэ хадань энэ-тэрэ даргатай гү, али хэрэгтэй хүнтэй хөөрэлдөө үүсхээд, саг дары ябуулыт гэхэдэ, хэ­зээдэшье арсадаггүй юм һэн”, - гэжэ тэрэ онсо тэмдэглээ бэлэй.

Түгнын талын хүбүүн Буря­ад Республикын соёлой габьяата хүдэлмэрилэгшэ гэһэн хүндэтэ нэрэ зэргэтэй, Ород Уласай Сэтгүүлшэдэй холбооной гэшүүн һэн. “Түгнын то­лон” сониноо нэгэ үедэ һэргээжэ, яһала оролдоо даа. Буряадай сэтгүүлшын нэрые хэзээдэшье дээрэ үргэжэ ябаа.

... Нэгэтэ редакцида тоосоогоо ту­шаахаяа ерээд ябатараа, намтай уулзаад хэлэбэ:

- Галя, биш шиниингээ төөбии ту­хай рассказыеш уншаад, одоо уяра­аб даа. Уһанай эрьедэ газетэ иража һуутараа тэрэнииеш харажархёод, нэгэн амяар уншажархёоб. Яагаа гэжэ һананаш? Хоёр альгаараа ню­ураа бүглөөд, зүлгэ ногоон дээгүүр хүльбэржэ байжа уйлаа һэм. Эгээ минии нагаса эжыдэл адли бай­гаа шинии төөбии. Хэдэн жэл соо бүглэршөөд ябаһан досоохим одоо­шье уудараа, амараа даа.

Иигэжэ хэлэжэ байгаад, һахы һалаг болобол даа, хасарыем таала­ба. Яажа мартахабши, иимэ хандаса?

Сэдьхэлээ нюугаад ябадаггүй, сэлеэд ябадаг, нимгэн уяруу - ии­мэл шэнжэтэй хүн бэлэй даа. Манда наһаараа машинисткээр хүдэлһэн, Мухар-Шэбэр аймагай Галтай тоон­тотой Гысыгма Амуровна Доржиева­гай аха нүхэр тухай дурсалга бэшээ һаа гэхэдэнь, Василий Раднаевичаа угаа дүтын хүн шэнгеэр һанаһамни ойлгосотойл бэзэ.

Сагай сагаан долгин хэнииешье хайрладаггүй... 64 наһан дээрээ ал­тан дэлхэйтэй хахасан ошоһон юм, Василий Раднаевич.

Зургаатайхан наһандаа ой соо төөришөөд байхадань, зүг шэгынь олгуулһан тэнгэриин долоон үбгэд һүүлшын дабаан дээрэнь угталсан – үдэшэлсэн, түрэлөө урилха замдань туһалһан байжа болоо. Замбиин ню­усые яажа мэдэхэбибди...

Буянгай хэрэгтэ хойнотоо гэжэ байдаггүй. Тиимэһээ һайн һайхан толилолгонуудаараа зоной сээ­жэдэ мүнхэрһэниинь саглашагүй, сэгнэшэгүй юм гээд Түгнын талын хүбүүн – дүтынгөө найза нүхэр ту­хай ёһолон дурсабабди.