Бадмацыреновтэнэй оёһон гутал
Буряад арад хайшан гэжэ өөрынгөө нюур шарай алдангүй, энэ оршон үеын юрьеэн соо амидарха гээшэб? Түрэлхи хэлэеэ алдан һалгажархёод, ород нэрэтэйнүүд болонхой, гансал онигор нюдөөрөө хэзээ нэгэтэ буряад угсаатанһаа уг гарбалтайб гэжэ мэдэрэн ябаха гүбди? Иимэшүүл байдалтай болохооршье магадгүйбди. Зүгөөр, буряад арад угсаата элинсэгүүдэйнгээ захяа заршам уһан руу хаяа бэшэ, нэрэ түрэеэ үшөө алдаагүйл байнабди. Зүүн зүгэй үндэһэ яһатанһаа илгарма онсо маягтай байха болонобди. Дуу, хатараа дэлгэжэ, үндэһэн арадайнгаа шарай харуулнабди. Харин юрын байдалдаа энэ буряад хүн ябана гэжэ хайшан гэжэ харуулхабибди? Үндэһэн хубсаһаараал ааб даа!
Урдын урда сагта буряад арад ород яһатанай оёһон гутал үмдөө бэшэ, өөрын онсо гуталтай байгаа бшуу. Мүнөө үеын зоной дуратайгаар үмдэдэг унты манай буряад арадай үндэһэн гутал бэшэ ха юм. Эшэгы гутал арай мүнөө үеын уларилда таарахагүйнь эли. Харин булгайр арһан сабхи үбэлэй, намарай, зунай гээд байгаа. Урданай гуталнуудые һажаажа, мүнөө үеын түхэлэй болгон оёдог заншал Монголһоо манай эндэ дамжуулагдаа. Гэхэ зуура, манайшье буряадууд урданай буряадай үмдэдэг гуталнуудые шэнэ түхэлөөр оёдог байгаал бшуу.
Ламын бэлэг
Сэлэнгын аймагай Цайдам нютагай Георгий Мункуев басага хүрьгэндөө нэгэ урданай гутал гаргажа үгэһэн юм. Наташа басаганиинь оёдолдо ехэ дүршэлтэй, Альберт хүрьгэнииншье гартаа дүйтэй байхадань, эдэ хоёртоо тэрэ гуталые һажаажа оёхыень дурадхаһан.
- Энэ гуталай түүхэ ехэ һонин юм. Абадамнай нэгэ наһатай лама энэ гутал бэлэглэһэн байгаа. Абамнай тэрэнээ ходо хадагалаад ябаа, тиигэжэ бидэндээ гаргажа үгэхэдэнь, ехэ һонирхообди, - гэжэ Наташа хөөрэнэ.
Удаан сагта үмдэгдэжэ, үшөө удаан хадагалаатай байһан арһан гутал хуушаржа, элэжэ, үмхиршэһэн байгаа. Наталья юумэ эсхэжэ оёдог хадаа, тэрэ урданай буряад гуталые задалжа, хэбыень шэнэлбэ. Тон иимэ түхэлтэй аад, мүнөө үеын сагай уларилда таарамаар оёходоо, һайн шанарай булгайр болон бусад эд хэрэгтэй байгаа. Бултыень суглуулжа бэлдээд, гутал оёжо эхилээ. Дээрэхи талыень машинаар оёод, дорохииень гараараа бүтээгээ. Альберт нүхэрынь уллаха болон бусад ажалнуудые хэжэ, тон түрүүшынгээ гутал абадаа оёжо бэлэглэһэн юм.
- Абамнай ехэтэ баясаһан юм. Тиигээд энэ ламын бэлэг үгэһэн гутал манай бүлын олзо оршын харгыда ехэ туһа боложо үгөө. Бидэ ганса гутал оёод һуудаг бэшэбди. Наташа бидэ хоёр үшөө ажалдаа ябадагбди. Сүлөө сагтаа буряад гуталнуудые оёнобди, - гэжэ Альберт хөөрэнэ.
Өөдэ хараһан юумэ бэлэг абахада, олзо оршотой байха гэдэг. Уруугаа хараһан юумэ бэлэг үгэдэггүй гэдэг. Харин гутал бэлэг абаха гээшэ, тон ехэ һайн юумэн. Илангаяа лама хүнэй бэлэглэһэн гутал энэ залуу бүлын буянтай, хэшэгтэй байдалда нүлөөлхэ.
Һайхан һанаагаар бүтээдэг
Бадмацыреновтэн хүнэй захил абаад, яаран тэбдэнгүй - аргааханаар, сүлөөтэйхэнөөр оёдог. Олзодо обтон, хайша хэрэг хэдэггүй. Тиимэһээ гутал оюулһан хүн үшөө хүниие дахуулжа асардаг байна.
- Гуталнуудые хоюулаа һуугаад, эсхэжэ, хамһалсажа оёдогбди. Юундэб гэхэдэ, һайхан һанаатайгаар, гарайнгаа дулааниие дамжуулан оёходоо, энэ гуталай эзэндэ дулаахан, аятайхан, зохидхон, удаан сагта үмдэгдэхөөр гутал болог гэжэ сэдьхэжэ оёдогбди, - гэжэ Наташа хөөрэнэ.
Гэртээ үмдэдэг шаахайнууд, гэртэ газаа үмдэхэ богони түриитэй гуталхануудые болон бүрин сабхинуудыншье тон һайн шанартай ямар нэгэ хэмэл бодосонуудай холисогүй бүд, арһан, булгайр хэрэглэдэг байна. Гутал оюулһан зон ехэ баяртайнууд, хэдэн жэл үмдэжэ, баярые хүргэдэг юм. Илангаяа залуу, дунда наһатайшуул аба эжынэрээ дахуулан асараад, тэдээндээ гутал оюулха хүсэлтэй байхадань, Альберт Наталья хоёр баяртай байдаг. Үндэр наһатай эжы абадаа энэрхыгээр хандажа, дулаахан, хүнгэхэн гутал үмдөөд ябуулха дуратай зоной захил заатагүй бэлэхэнээр бүтэдэг байгаал ёһотой.
Бадмацыреновтэнэй оёһон гуталнууд ехэ үнэ сэнтэйшье бэшэ, жиирэй байдалтай айлай даахаар. Иимэ гуталнуудые оюулжа, үдэр бүриин ажабайдалдаа үмдэжэ ябахада хэды аятайб. Эдэ гуталнуудые үмдөөд ябаһан хүниие абаһаар лэ, энэ хүн буряад яһатан ха гэжэ тухайлхаар байха бэшэ гү?
Альберт Наталья хоёр Сагаан һарын һайндэрэй дугаарта энэ толилолго хэблэгдэхэ гэжэ мэдээд, бүхы зондо һайн һайханиие хүсэбэ:
- Бүхы уншагшадта нигүүлэсхы һайхан сэдьхэлтэй, сагаан бодолтой, сэбэр һаналтай ябахыетнай хүсэнэбди. Бүхы таанадай хүсэл, һанал, түсэлнүүд заатагүй бэелүүлэгдэжэ байг лэ даа!
Наһатай ламын бэлэг энэ Бадмацыреновтэнэй бүлэдэ аяар холын үеһөө дамжуулагдаа хадаа, эдэ зоной саашанхи ажаһуудал буянтай, хэшэгтэй, олзо оршотой, ан-бунхан ажаһуухыень лэ үршөөгөө ёһотой.
Цырегма Сампиловагай гэрэл зураг