​Буряад-Монгол уласай түрүүшын алхамууд

И. Сталин, Г. Маркизова, М. Ербанов polit.ru

1923 оной майн 30-да ВЦИК-эй Президиум Буряад-Монголой Автономито Со­вет Социалис Республикые Верх­неудинск хото ниислэлтэйгээр тогтоохо гэһэн шиидхэбэри абаа.

Иигэжэ буряад-монгол арадай өөһэдын улас түрэтэй болохо гэһэн олон жэлэйнь хүсэл бэелүүлэгдээ.

Арадай түлөөлэгшэдэй суглар­жа, съезд болотор республикын хүтэлбэриие Ревкомой мэдэлдэ бай­ха гэжэ хуули гаргагдаа. Ревкомой түрүүлэгшээр Михей Николаевич Ербанов томилогдоо.

Михей Ербанов буряад арадайн­гаа бэеэ дааха гэһэн хэрэгтэ бүри залууһаань оролсоһон юм.

Баруун буряадуудай дунда алай­райхид яһала шадалтайшуулай то­одо ородог байгаа: таряа ногоонь һайн ургадаг, адуу мал барихада һайн газар һэн тула Сибириин хүгжэлтэдэ хамжажа эхилһэн юм, тиибэшье за­сагай талаһаа хашаландашье ороо, юуб гэхэдэ, түмэр харгын табигдаха­да, һүүлдэнь Баруун тээһээ ородуу­дые нүүлгэн асаралганда таряанай, бэлшээриин хубиһаа буляалгуулха ушар болоо юм.

Тиигэжэ арад зондо өөһэдын эрхэ сүлөө тухай бодол ерэдэг болоо.

Республика гээшэмнай шэнэ гүрэн болоно, теэд энэ гүрэндэмнай үнэн дээрээ юуншье байгаагүй, юу­шье үгы газарта гүрэн байгуулха хэ­рэг энэ шэнэ үеын ажал ябуулагшад­та хубидань тудаһан бшуу!

РСФСР байгуулхада, Ород гүрэнэй зарим тэды зөөри байгаа гэе; юун­дэ зарим тэды гэнэбибди гэхэдэ, зөөриеэ баряад һуугааша баяд ноёд хубисхал болоходо, тэрэнээ гадаа­да тээшэ шэрээ, газаашань гаргажа эхилээд, эрхэтэнэй дайнай үедэ юу гаргажа абаашаха аргатай юумэеэ абаашаал бэлэй.

Манай Буряад-Монголой дэ­бисхэр дээрэ баһал абаад ябашаха аргагүйл юумэн үлөө: Верхнеудинск хотын хүнды хооһон гэрнүүд, Троиц­косавскын, Мысовойн тээгээд абаад ябашахаар бэшэ юумэнүүд, буряад баяшуулай буусаяа һахиһан модон элдэбын хэрэгэй барилганууд, дасан дугангууд юунэйшье болохын мэдэ­хын аргагүй дархайлдаа. Таряаншье хомор, малшье тамир тэнхээгээ ал­данхай, улаантан засаг удаан байха юм гү, али үгы гү, бү мэдэ. Улаанта­най урдаһааншье бодохооршье бэшэ угаар байдалда оронхой бэлэй.

Засагаа бариһан буряадууд

1923 оной июлиин 31-дэ БМАССР-эй Бурревком түрүүшынгээ суглаа хэжэ, августын 1-һээ бүхы засагаа абанабди гэжэ тунхаглаба.

Бурревкомой байгуулга тодор­хойлогдобо. Түрүүлэгшээрнь М.Н. Ербанов, удаалагшаарнь М.И. Ама­гаев, гэшүүдээрнь Б.Б. Барадин, М.Д. Бермак, М.Д. Иванов, В.И. Трубачеев, Цыренжапов, кандидадуудаар Ц.З. Зодбоев, Л.С. Ильин һунгагдаба.

Хэрэг эрхилэлгын, дотоодын хэрэгүүдэй, газарай, хуули шүүхын, мүнгэ алтанай, худалдаа наймаа­най, элүүр энхын, гэгээрэлэй, ажа­лай, хиналтын, тоо бүридхэлэй, түсэблэлгын таһагууд эмхидхэгдэбэ.

Буряад арад иигэжэ өөһэдын гүрэнэй ударидахы эмхинүүдые байгуулба.

Илангаяа өөрын яһанай буряад толгойлогшотой болоһониинь тон ехэ удха шанартай, урма зоригтой юумэн гээшэ. Энэ болотор буряад арад өөһэдын “хаан, толгойлогшо” үгы байһанаа, “хаантай, толгойлог­шотой” боложо, түүхын ехэ шатада хүрөө ха юм.

Энэ хадаа Талын Дүүмэнүүдһээ саашадаа хүгжэлтын талаар тон ехэ алхам урагшаа хэгдэбэ гэжэ бүгэдын зон ойлгон баясаһан юм.

Үльгэр домог соо хэлэгдэдэг хаан, оройдоо харагдадаггүй Ородой сага­ан хаан бэшэ, харин арад зон соогоо ажаһууха, ажабайдалынь зохёолсохо “хаан” бии болошохо гэжэ хэн һанаха бэлэй!

Тэрэ үеын зондо тон гайхамшаг хубилалта болоһон гээшэл даа.

Энэл жэлэй декабриин 4-һөө 10 болотор Буряад-Монголой Соведүүдэй (Зүблэлтэ засагай) нэ­гэдэхи съезд боложо, 85 гэшүүдһээ, 10 кандидадһаа бүридэһэн ЦИК һунгагдаба. ЦИК-эй түрүүшын сесси дээрэ найман гэшүүдһээ бүридэһэн Президиум М.И. Амагаев түрүүлэгшэтэйгээр һунгагдаба.

Республикын Совнарком (Со­вет Народных комиссаров БМАССР) һунгагдажа, түрүүлэгшэнь М.Н. Ер­банов болобо.

Матвей Амагаев, Советскэ Союзай маршал Семён Будённый, Ми­хей Ербанов

Михей Ербанов 1889 ондо Алайрай Бахтай нютагта түрэһэн намтартай. Балаганскын һургуули дүүргээд, Томск хотын топографуу­дые бэлдэдэг газарта өөрынгөө мүнгөөр һурахаяа ошоо. 1913 ондо Барнаулда ажаллахаяа ерэбэ. Томскдо байхадаашье хубисхалаар һэбшээлдэг байгаа, тиихэдэ Барнаул гээшэмнай баяшуулайшье, ха­анта засагайшье түбүүдэй нэгэн лэ байһан бэлэй.

Эндэл залуу хүбүүн РСДРП-эйн гэшүүн гэгдэжэ, тэндэхи эмхи­дэ ороһон юм. Буряад Уласай тогтоогдохо үедэ Михей Ербанов ху­бисхалай намай найдамтай тэмсэлшэн болошоод байгаа. Адмирал Колчагай үедэ РКП(б)-гэй харюусалгата даабари дүүргэдэг һэн. 1920-1921 онуудта губерниин газар уһанай таһаг даагша байгаа. 1921 оной апрелиин 25-да Зүүн Сибириин буряад-монголнуудай Түб хороо М.Н. Ербанов түрүүлэгшэтэй (гэшүүдынь Ц. Жамцарано, Э-Д. Ринчино, кандидадууд М.И. Амагаев, Дашипылов гэгшэдтэй) бии болгогдоһон юм гэжэ дээрэ дурдагдаа бэлэй. Тэрэл жэлдээ М.Н. Ербанов РСФСР-эй Бурят-Монголой автономно областиие толгой­лоо. Иигэжэ Буряад-Монголой Республикые удариха хүн болото­роо Михей Николаевич ургаха хубитай байгаа.

Иигэжэ Буряад-Монгол Уласай хуули гаргалгын (законодатель­ный) болон гүйсэдхэхы (исполни­тельный) захиргаантай хубисхал­ша Россиин шэлэһэн замаар уласай (республикын) хуулиин байгуулга тогтооһон юм (Россиин ВЦИК-тэ Я.М. Свердлов табигдажа, Совнарко­мые В.И. Ленин толгойлоо бэлэй).

Совнаркомой үшөө бии болоогүй байхада, Бурревком засагаа гартаа абаһаар лэ, наркомадуудые бии бол­гожо эхилээ.

Түбхын түрүүндэ газар уһанай асуудал

Буряад-Монгол Уласай Ревкомой эгээл түрүүшын захиралта (приказ) М.И. Амагаевые газар уһанай (газар ашаглалгын) наркомоор табиха ту­хай һэн.

Тэрэл үдэр, 1923 оной августын 1-дэ, хуули шүүхын (юстициин) нар­ком, үшөө уласай прокурор гэгдэн, И.А. Ильин томилогдоо.

Энэ шиидхэбэринүүд юу хару­улнаб гэхэдэ, шэнэ улас нэн түрүүн газар уһанайнгаа, хуули шүүхын асуудалнуудһаа ажалаа эхилхэ ёһотой байгаа юм.

1923 он – буряад зоной саашанхи хуби заяанда тон ехэ удха шанартай байһаниинь энэ.

Тэрэ жэлдэ арад зон шуһаа ад­хажа, өөһэдынгөө үнэн хэрэг ши­идхэжэ байгаа бэшэ. Арад зоной хэрэг Ород гүрэнэй хуби заяанһаа яахашье аргагүй дулдыдаха болоод байһан саг. Дээрэ хэлэгдээ бэлэй: бу­ряад-монгол зон Ородой харьяатан болоһон сагһаа хойшо ондоо зам шэ­лэхэ аргагүй байгаа.

Буряадай түрүү хүбүүд – Росси до­тор ажабайдал яажа хубилнаб (хуули засагай, тэрээн соо бага арадуудай хуби заяан) гэжэ манай буряадай арадайнгаа эрхэ сүлөө, нэрэ түрын түлөө тэмсэжэ ябаһан, Росси дотор­хи улас түрын талаар боложо байһан хүдэлөөнүүдые анхаран харажал байһанай дүн энэ 1923 ондо элирээ.

Эндэ манай урда хэдэн асуудал­нууд гаража ерэнэ.

Зүблэлтэ засагай замаар

Нэгэдэхи асуудал: Буряад-мон­гол зоной бэеэ дааха зам ондоо арга­ар гэхэ гү, али Зүблэлтэ засагайхиһаа бэшэ замаар ошожо боломоор бай­гаа гү?

Үгы, гэжэ нэгэл харюу мүнөөдэрэй үндэр үеһөө харюусаха ёһотойбди.

Нэгэдэхеэр, Россиин доторойшье, уласхоорондын байдалшье буряад арадта ондоо зам бэдэрхэ, байгаа­шье һаань, арга боломжо үгэхөөр бэшэ һэн.

“Тиигэхэ байгаа” гэһэн тухайлам­жа түүхын үнгэрһэн юумэнүүдые ха­ража үзэхэдөө, хэрэглэхэ ёһогүймнай мэдээжэ (“История не знает сослага­тельного наклонения”).

Россиин дотор байдал эрьелтэгүйгөөр үнгэрэн ошоһониинь ойлго­сотойл бэлэй.

Буу зэбсэгэй хүсөөр юушье хэжэ шадахагүйнь эли һэн: Дэлхэйн Нэгэдэхи дайнда бираагүй Росси, заса­гаа барижа шадаагүй, гүрэн соогоо шуһа адхаха үедэ өөрынгөө үүргэ бэелүүлжэ шададаггүй “хуушаараа байһан” гүрэн һэн.

Большевигүүд диилэхээрээл ди­илээ, хүсэ тэнхээгээ дайн соогуур алдаагүй хари гүрэнүүд “Улаан Рос­сиие” “эндэ тэндэһээнь хазажа үзөөд лэ” орхёо.

Бүгэдэ Монголой гүрэн ту­хай Нэйчи тойнһоо барон Унгерн хүрэтэр һанаашалаад һалаа.

Большевигүүд юрэл Алас Дурнын республика тогтоогоод байгаа бэшэ, Халха Монголые улайлгаа бэшэ. Большевигүүд Россиин арадуудай нэгэ буряад-монголнуудые дуран со­онь – дүрбэн зүг, найман хизаар руу тэнэн ошоно гүт гээд, табижархиха­ар бэшэ байгаа.

Теэд тиимэ “зүг”, тиимэ “хизаар” буряадуудта үгы һэн.

Тиимэһээ үшөө 1920 оной ок­тябрь соо (эрхэтэнэй дайн дүүрээдүй байгаа) буряад болон хальмаг ара­дуудай түлөөлэгшэд РКП(б)-гэй По­литбюродо Совет гүрэнэй ударидаг­шадтай уулзаха арга олоһон байна.

Агван Доржиевай улас түрын бодолго

Тэдэ хэд бэ гэхэдэ, цанид-хамба Агван Доржиев, Элбэг-Доржо Рин­чино, хальмагуудай эрхэ сүлөөгэй тэмсэлые ударидан ябаһан Амар-Са­на гээшэ.

Агван Доржиев монгол угсаата зоной бэеэ дааха, өөрынгөө үнэн нюур олохо замые тэрэ үедэ хэнһээшье үлүү мэдэхэ, тэрэнээ харгы олохо хэрэгтэ үнинэй бэеэ зорюулһан хүн байгаа.

Тэрэнэй энэ харгы юунһээ эхилһэн бэ гэхэдэ, түбэд арадай, үнэн дээрээ Буддын шажан мүргэлэй, Баруунай эзэмдэгшэдтэ һабартань оронгүй, өөһэдын арадуудай хэнэй­шье доромжолго доро орохогүйнь түлөө тон ехэ уласхоорондын бай­далтай тааруулһан тон нарин ажал мэдэхэ байгаа.

ХХ зуунай эхиндэ Великобритани эзэлээд һууһан Энэдхэгһээнь хой­шо, Хитадые болон мүнөөнэй Иран, Афганистан, Ирак болон тэндэхи Дүтын, Дундын Зүүн зүгэй (Ближ­ний, Средний Восток) хизаарнуудта гараа һарбайхадаа, Түбэд оронһоо эхилһэн бэлэй.

Далай ламын хүндэтэйшье баг­ша, шажан гүрэн соогоо хүсэтэйшье санаартанай түрүү нэгэн Агван До­ржиев байгаа гэжэ мэдэнэбди.

Зүүн зүгые эзэмдэлгын хэрэг ган­сал Великобританиин хомхойрол бэшэ, тэрэ Франциһаа, колонину­удта һанаархаһан Германиһаа гэжэ ойлгоһон хадаа баһал тэрээн худар шухатарһан Россида түшэглэхөөр гэжэ Агван Доржиев өөртөө баталһан юм.

1904 ондо Англиин сэрэгүүд Түбэдэй Лхаса ниислэл хотые эзэлээ.

Тиихэдээ Агван Доржиев бүри 1898 ондо энэ болохоёо байһан аюул сарахын хэрэгые яагаад түргэдүүлэн бүтээхээр зорилготой Санкт-Петербург мордожо, II Нико­лай хаантай уулзаһанайнгаа һүүлдэ Европын гүрэнүүдэй Франциин, Австро-Венгриин, Римэй, Англиин ниислэлнүүдтэ хүрэжэ ошоһон юм.

Тиихэдээ Түбэд ороной хуби за­яан хайшаа боложо байнаб гэжэ шүүжэ үзэһэн байгаа.

1907 ондо Санкт-Петербург хо­тодо Росси Англи хоёрой хоорондо Персиин, Афганистанай, Түбэдэй байдалаар үгэеэ ойлголсоһон хэлсэ­эн баталагдаа юм.

Энэ хэлсээн Түбэдэй байдалда, өөһэдынь дотоодын хэрэгтэ зүбтэй юумэн болоо.

Агван Доржиев Түбэдэй түрын хэрэгэй түлөө тэмсэхэдээ, бүхы Түб Азиин гол арадуудай – монгол уг­саата зоной хэрэгэй түлөө ябаһан дүршэл ехэтэй улас хоорондын хэрэгүүдэй нарин ажалшан (ди­пломат, государственный деятель) болоһон байгаа.

Элбэг-Доржо Ринчиногой габьяа

Элбэг-Доржо Ринчино Буряадай мэдээжэ гүрэн түрын ажал ябуулаг­ша, хубисхалша эдэбхитэн гэжэ бул­танда мэдээжэ.

1920 оной октябрь соо буряад- монголнуудай, хальмаг-монголнуу­дай түлөөлэгшэд Россиин Коммунис партиин Политбюрогой нэгэ сугла­анда хабаадаа гэжэ дээрэ хэлэгдээ һэн.

Тиихэдэ Э-Д. Ринчино РСФСР-эй Азиат бюрогой Сибириин мис­сиин Гадаадын хэрэгүүдэй талаар түрүүлэгшэнь болоод байгаа.

Манай һанахада, монгол угсаа­танай автономиин хэрэгүүдээр энэ асуудалые Политбюродо оруулжа шадаһан гээшэдэ Э-Д. Ринчиногой хубита бии.

1920 ондо сентябрь соо Зүүн зүгэй арадуудай съезд Баку хотодо болоһон юм.

Тэрэ ехэ хуралдаанда Агван До­ржиев хабаадаһан юм.

Э-Д. Ринчино Монголой түлөөлэгшэдые абаад, энэ хуралдаанда ерэһэн юм, юуб гэхэдэ, Коминтер­нын Алас Дурнын секретариадай монгол-түбэд таһагай ударидагша байгаа ха юм.

Хальмаг болон буряад-монгол­нуудые түлөөлжэ РКП(б)-гэй ЦК Политбюродо хэд орооб гэхэдэ, ца­нид-хамба Агван Доржиев, Элбэг-До­ржо Ринчино, хальмаг арадай эрхэ сүлөөгэй түлөө тэмсэлшэ Амар-Сана гэгшэд сентябрь соо Бакуда ехэ ху­ралдаанда байгаад, октябриин 13-да В.И. Ленин, И.В. Сталин болон Буха­ринтай хөөрэлдэжэ гараһан юм.

Хойто үдэрынь, октябриин 14-дэ, В.И. Ленин РКП(б)-гэй ЦК-гай «Зүүн зүгэй арадуудай дунда РКП(б)-гэй бүтээхэ зорилгонууд тухай” гэһэн тогтоол бэлдэжэ, шиидхэбэри абуулһан гээшэ.

“Признать необходимым прове­дение в жизнь автономии, в соответ­ствующим конкретным условиям формах, для тех восточных нацио­нальностей, которые не имеют авто­номных учреждений, в первую голо­ву для калмыков и бурят-монголов», - гэжэ энэ тогтоол соо хэлэгдээ.

Буряад-Монголой Автономно Со­вет Социалис Республикын тогто­огдохо эхин эшэ үндэһэн иимэ тон гүнзэгы үргэн удхатай, түүхын гай­хамшаг баримтатай: буряадуудай гүрэн түрэ бүхы Зүүнэй арадуудай эрхэ сүлөөгөө оложо байһан үетэй холбоотой. Баку хотодо сугларжа, өөһэдын хуби заяан тухай хэлсэ­жэ байһан зон мүнөө бүхыдөө бэеэ дааһан гүрэн түрэтэй, бүхэдэлхэйн арадуудай дунда мэдээжэ, хүсэ ша­далайнгаа, эдэй засагай талаар хур­дан түргөөр хүгжэжэ байна. Жэшэ­энь, казах зон, тиихэдэ түүхэ соогоо оройдоол жузнууд гэһэн гурбан нэ­гэдэлтэй байгаа, мүнөө Евразиин нэгэ хүсэтэй гүрэнүүдэй тоодо орон­хой, Хитадтайшье дүтэ холбоотой болонхой. Туркмени гэжэ газ худал­дадаг гүрэн зүүдэндэшье ороогүй юм ааб даа, Турци Азербайджан хоё­рые бүшье дурдая, Узбекистанай гол болоһон, монгол хаашуулай нютагу­уд – Хива, Бухара тухай урдахи бүлэг соогоо дурдаа бэлэйбди.

Үнгэрһэн сагай түүхэеэ мэдэхэ хэрэгтэй

Тиимэһээ манай Буряад Улас бэшэ арадуудай уласуудай дунда зэргэ дурдагдаха түүхэтэй, ерээдүйн ехэ харгы замтай гэжэ омогорхохо ёһотойбди.

Ерээдүй тухайгаа буряад арад бодомжолхо ёһотойбди гэжэ то­дорхойлон хэлэе. Энээн тухай бидэ энэ түрэл сонинойнгоо нюуртахи ниитэ гаршаг доро нэгэнтэ бэшэ хөөрэлдэхэбди.

Теэд бидэ ерээдүй тухай өөһэдын бодолнуудые хэлэхынгээ урда үнгэр- һэн сагуудые үшөө дахин шүүжэ үзэхэ ёһотойбди.

Буряад зоной бэеэ дааһан зам он­доохон байха байгаа гү гэһэн асуудал табяа бэлэйбди.

Үгы гэһэн харюу үгтөө бшуу.

Тиихэдээ нэн түрүүн тэрэ үеын улас түрын ушар байдалһаа иимэ харюу олонобди. Тиибэ яабашье, тэрэ үеын 1990-2000 онуудта нэгэн­тэ бэшэ дурдагдаһан бодолнуудые эрьен харахаар ха.

1918 оной эхиндэ, февралиин 18- да, нээгдэһэн Учредительнэ Собра­ниие большевигүүдэй намнаагүй һаа, Росси демократ янзаар саашадаа хүгжэхэ байгаа гэжэ яһала хэлэгдээ.

Эндэ бүхы Росси тухай зарим тэды һанамжануудаа дурдая: нэгэ­дэхеэр, Росси юрэл капиталис за­маар ошоходоо, Европын хүгжэнги гүрэнүүдэй тоодо ороошье гэе, теэд Дэлхэйн хоёрдохи дайнда өөрынгөө бэеэ дааһан эрхые алдажа, Германи­ин рейх нэгэ “үншэн хабһан” боло­хол байгаа бэзэ даа. Юундэб гэхэдэ, 1918 ондо илалта туйлаһан Велико­британи Франци хоёр Гитлерэй урда һалганалдажа байгаа, Росси Антан­тын гэшүүнээр үлөөшье һаа, 1940- өөд онуудта Германида илагдахал байгаа юм ааб даа – Франци тухай бү мартая. Иимэ ушар байдалда ямар Буряад-Монголой Улас тухай бодо­хоор байгааб!

Капиталис Росси (Учредитель­нэ собраниин һүүлээр) ямаршье үндэһэн яһатанай улас тогтоон дэмжэхэгүй байгаа гэжэ ойлгосо­той: Дэлхэйн түүхэдэ тиимэ юу­мэн байгаагүй юм, капиталис за­саг өөрынгөө түб засаг бэхилдэг байгаа, Россиие тойрон нэгэ гүрэн боложо, Зүүн зүгэй арадууд СССР мэтээр нэгэдэхэгүйнь мэдээжэ, СССР гүрэн бии болоходоо, өөһэдын гүрэн түрэгүй арадуудай эрхэ сүлөөгэйнгөө түлөө тэмсэхэ жэшээ болоо.

Большевигүүдэй ударидаһан Россиин коммунис парти арадуу­дай өөһэдын эрмэлзэлые анхардаг, тэмсэл, оролдосынь дэмжэдэг бай­гаа. Бакуда болоһон зүблөөн, Ленин болон Сталинай буряадуудай халь­магуудай түлөөлэгшэнэртэй уулзаһаниие мартахаар юм аал!

Энэ уулзалган өөһэдтэнь хэрэг­тэй байгаа гэжэ хэлэхээр, теэд хоёр ушар тухай һанаанда оруулхада, үнэн юумэнэй үндэһэн аржыгаадхи­на.

Ленин олон ондоо арадуудһаа бүридэһэн гүрэниие бии болгожо ябахадаа, эндэ нэгэдэлнай ямар ян­заар бүтэхэ юм бэ гэжэ һанажал, бо­дожол ябаа юм аабза.

1922 оной декабриин 30-да В.И. Ленинэй “К вопросу о национально­стях или об автономизации» гэһэн тэмдэглэлнүүдые хэлэжэ үгэһэн юм гэжэ мэдээн бии. (В.И. Ленин 1918 ондо хүндөөр шархатаһан гэжэ мэ­дэнэбди).

1912-1913 онуудта И.В. Сталин Венэдэ ошоод байха үедөө “Марк­сизм и национальный вопрос» гэһэн томо ажал бэшэһэн юм. Энэ ажал соо бэеэ дааһан байдал тухай олон ондоо улас түрэшэдэй, ниигэм шэн­жэлэгшэдэй ажалнуудые хаража үзэгдэһэн юм, тэндэнь культурная автономия гэһэншье ойлгомжонууд­шье бии юм.

И.В. Сталинай энэ ажал соо тодорхойлогдоһон «нация» гэһэн ойлгом­жо мүнөөнэй эрдэм соо үлөөд байдаг.

Бидэ мүнөө БМАССР-эй тогтоогдоһониие эрьен харахадаа, энэ юрын, нэгэ бага арадай бэеэ дааһан юумэн бэшэ – энэ бүхэдэлхэй дээ­рэ боложо байһан юумэнэй хубита ушар гэжэ тоолохо ёһотойбди.

Россида тон ехээр хүгжэн бадарһан марксизмын бүхэдэлхэйдэхи удха шанар доогуур сэгнэжэ болохогүй.

Хэрбэеэ марксизм гээшые мүнөөнэй Россида огтолон саашань хаяабди гэжэ бодобошье, Хитадай социализмын бодолго баримтал­жа ябаһан улас түрын шугамые анхарангүй байхаар бэшэ!

Буряад Уласай социалис үедэхи амжалтануудые яагаад мартахаар бэ? Энээн тухай хөөрэлдэхэмнай үшөө манай урда байна.