Анна Огороднигой гэрэл зураг
Хүн бүхэн үри бэеынгээ түлөө һанаата болодог. Эгээл тиимэһээ хоёр хүбүүдыеүндылгэжэ байһан тула, тэдээндээиигэжэ захидаг болонхойб: “Һайнмэргэжэлтэй болохо хэрэгтэй - хожомынь гэр бүлөө тэжээхэ шадалтай байхат!”. Хэлээшыем ойлгодог юм гү, али үгы гү? Тиигэжэхашараажашье болоноб. Гэбэшьеэртээнһээ хэлэжэ байха хэрэгтэйгээд лэ, “буудажал” мэдэнэб.
Буряадаймнай эжы бүхэн намдаладляар бододог, хэлэдэгшье аабза. Гэбэшье шэнэдхэн хубилалтын 1990-ээд онуудһаа хойшо гүрэн түрэдэмнай эрэшүүлэй хэхэ ажал байбашье, хоморой болонхой. Үйлэдбэри, хүдөө ажахы гэхэ мэтын эдэй засагай гол һалбари хүгжэбэшье, үлүү урагшаа дабшанагүйл даа. Бага олзын хэрэг хүгжөөхэ талаар ажал ябуулагдана. Теэд хүн бүхэн бэеэ даагаад, олзын хэрэг эрхилжэ шадаха аал? Үгы ааб даа! Хубиин хэрэг эрхилэгшэд заримашуулые хүлhэлжэ, ажал хүүлээд, мүнгэ тангыень багаар түлөөд, ажалһаа сүлөөлжэрхихэ гэхэ мэтын гажа буруу ушарнууд хаа-хаанагүй тохёолдоно. Тиихэдээ диилэнхи хуби эрэшүүлнай хаана ажал хэхэ болоноб? Минии адаглахада, гүрэнэй алба сахина, хэлсээнэй ёһоор сэрэгэй алба гарана, байгаалиин малтамал ашаглаха хэрэгтэ ябана, сагдаа болоно, харуулшанаар дэлгүүрнүүдтэ зогсоно...
Ульгам буряад хэлэтэй бэлигтэй сэтгүүлшэн Баяр Жигмитов Москва шадархи Подольск хотодо мүнөө ажал хэжэ байнхай. Сүлөө сагтаа буряадаараа юу хээ эреэлээд ябуулжа байгыш гэжэ гуйхадамнай, иигэжэ харюусаба: “12 сагай туршада хэбтэриин болотороо ажалдаа байгаад, хулпаатай, тархаантай хамтын байрадаа эсэһэндээ мэдээгээ хаяжа унаад, үглөөгүүр эртэ баахта руугаа һалирнабди даа... Хүүгэдээ тэжээхын лэ түлөө гүб даа. Тиигэд гээд, хари гүрэн гаража, тэрээгүүр барлагшалха хараа нээгдэжэ байна”.
Харида хайшаа хаб?
Улаан-Үдэдэ һүүлэй жэлнүүдтэбарилга ехээр ябуулагдажа, шэнэгэр байранууд дээрэ дээрэһээ бодоогээшэ ааб даа. Эдэ барилгануудтабуряад хүбүүдэй хүдэлжэ байхыеньби балай хараагүйб. Жэшээлхэдэ,минии ажаһуудаг 105-дахи хороодошэнэ гэр байранууд баригдажа байнхай. Барилгын һалбарида шахардуубайдал тохёолдобошье, хубиин “Приус” компани ажалаа ябуулһаар. Теэдхүлһэлжэ хүдэлгэдэг зонииень харахадамни, Дунда Азиһаа гарбалтайузбегүүд хэбэртэй. Тэдэн үбэл зуниие мэдэнгүй, үдэр һүниие илгангүй,харлатараа барилга хэнэл даа. Юугээшье эдидэг, хаанашье байдаг зон юмбэ гэжэ хайрлаадшье абахаар байдаг. Шэрхи боро зон лэ. Хитадуудшье зарим тээгүүр хүдэлөө ааб даа. Арбаад жэл үнгэрөө даа. Нурселениин дэргэдэхи поли дээрэ огородой эдеэ ургуулдаг хитадуудай байра нэгэтэ хүрөө бэлэйб. Хүнэй жэрхэмээр байдалда ажаһууна гэжэ бодоо һэм. Һандархай гэр доторнь гахайн байра мэтэ ноохой нобшо байгаа. Эдэ эрэшүүл хилэ дабажа, хоолойгоо тэжээхын түлөөл ябана ааб даа, нютагтаа наһанайнь нүхэр үхибүүдтэеэ хамта эсэгэеэ хүлеэжэ байгаа аабза гээд, зосоогоо бодоо һэмби. Эдэмнай үнөөхил хямдаар ажал хэдэг хүсэн - “гастарбайтернууд” болоно гүб даа.
Дэлхэйн хүгжэнги гүрэнүүдтэ, тэрэ тоодо Солонгосто, Израильда, Америкын Холбоото Штадуудта һайн салин түлэнэ гэжэ һураг суу тарадаг. Буряад хүбүүднай тиишэ ошожо, хүбхэгэр мүнгэтэйнүүд гэртээ бусана гэлсэдэг. Минии бодоходо, ажал хэхээр түлэг наһандаа ябаһан шамбай хүбүүднай “гастарбайтернууд” болоод, хари гүрэнэй богоол мэтэ ямаршье эрхэгүй ябаа юм шуу. Теэд тэдэн хэндэ хэрэгтэйб даа, Эхэ орондоо эрилтэгүй аад, хариин газарта хайшан гээд “бэеэ” олохоб даа.
Буряад Уласһаа Россиин ондоо регионуудта ажалай байхада, жэшээлбэл, Ямало-Ненецкэ тойрогто Сабетта гэжэ тосхондо газ ашаглалгын комбинат баригдажа, тиишээ нютагаймнай хүбүүд олоороо ошожо хүдэлөө. Гэртэхинээ орхёод, хэдэн hараар ябажа, нилээд хүшэр ажал хээл даа. “Гэр бүлөө тэжээхэ хэрэгтэй ха юм. Буряадта һайн салинтай ажал олохонь бэрхэтэй лэ”, - гээд, энэ ажалда ябаһан Бата-Жаргал Лхасаранов тэмдэглэнэ. Тиишэ ошожо, горитой мүнгэ абаал юм ааб даа. Теэд энэмнай баһал саг зуурын ажал болоно гүб даа.
Сагаалганай урда тээ заншалта ёһоороо сэтгүүлшэдтэй уулзахадаа, Бандида хамба лама Дамба Аюшеев иигэжэ хэлээ бэлэй: “Олонхи залуушуул тоонто нютагаа орхижо, салин ехэтэй ажал бэдэржэ, холын хойто зүг руу, али гэбэл хари гүрэндэ, илангаяа Урда Солонгос руу зорино. Харин айл болоһон, үри үхибүүдтэй залуушуул Улаан-Үдэ гү, али ниислэлдэ дүхүү нютагуудта ерэжэ, эндэ тэндэ ядаха шадахаараа түбхинэнэ. Тиигээд лэ, ямар нэгэ ажал олоходоо, үхибүүдээ хаана хэхэб – түрэлхидөө дуудана. Тиихэдэнь үхэр малаа ямар нэгэн түрэлхидтөө, үгы һаа, танил талануудтаа даалгаад, гэр бараагаа хаагаад лэ, зөөнэд. Иигэжэл хүдөө нютагууднай хооһоржо байна. Хэнэйшье мэдэһээр, хотонуудта, аймагай түбүүдтэ, томохон тосхонуудта ажаһуухадаа, буряадууд түрэл хэлэеэ алдана. Хэлэгүйгөөр яажа арад гэгдэхэбибди? Мүнөөнэй иимэ байдал яажа ондоо болгохоб? Эдэ хүндүүлхэй асуудалнуудые шиидхэхын тулада буряад арад нэн түрүүн табан хушуу малаа үдхэхэ ёһотойбди. Элинсэг хулинсагайнгаа эрхилжэ ябаһан ажалаар лэ өөһэдыгөө абаржа шадахабди. “Мал дахабал – ама тоһодохо” гэжэ дэмы хэлэгдээгүй. Агуу Богдо Чингис хааниие моритой монгол дэлхэйе эзэлхэ гэжэ хэлэһээр, морин эрдэниеэ үдхэһэн арад газардахагүй. Хонитой хүн хэзээдэшье үгырхэгүй. Мал барибал, хэзээдэшье сагаан эдеэтэеэ, мяха шүлэтэеэ, хубсаһа хунартаяа байха. Тэмээ үдхэбэл, ашаг шэмэнь яаха аргагүй ехэ гэжэ монголшууд жэшээ харуулна. Ямаан балай тоогдодоггүй байһанаа, мүнөө хөөбэринь айхабтар сэнтэй болоо”.
Найдалаа бү алдая!
Харида хуу бултадаа богоол болоод ябана бэшэ, зарим шуран зон хубиин хэрэгшье эрхилжэ шададаг байна. Нэгэ жэшээ дурдаһуу. Намтай эхин ангида Мухар-Шэбэрэй Һутайн һургуулида һураһан Алтана Данжалова Сан-Францискодо өөрын “Алтана” гэжэ маркаар олондо эрилтэтэй хубсаһа хунар оёһоор бшуу. Тиигэжэ нилээн олзо оршотой ажаһууна. Ажал хэжэ шададаг хүн хаанашье ядалдахагүйл даа.
Гадна Булад Шагжин олониитын ехэ ажал Буряадта ябуулжа байhанаа баһал Америкэ руу зөөнхэй. Тэндэһээ мэдээнүүдые “фейсбук” хуудаhанда тунхаглажал байдаг. Америкын Холбоото Штадуудай ганса Нью-Йорк хотодо аяар 300 буряадууд ажаһууна гээд, мэдээжэ эрдэмтэн Цырен Чойропов дуулгаба. Сагаалганайнгаа ехэ баярта нютагаархиднай эстрадын одон Чингис Раднаевые уриһан байна...
Есуна Дугарова Чингис Раднаев хоёр Нью-Йоркдо Сагаалганай ехэ баярта
Есуна ДУГАРОВАГАЙ «Фейсбук» хуудаһанһаа гэрэл зураг
Иигэһээр гүрэн доторнай байдал хубилжа, үйлэдбэри, хүдөө ажахы хүгжэжэ эхилхэ гэжэ найдая. Эдэ бүгэдые бидэнэй шадаагүй хада үхибүүднай эмхидхэн байгуулха аабза.
Эрэшүүлэй ээм дээрэ ехэхэн харюусалга ашаатай. Гэр бүлөө тэжээхын тулада бариишатай ажал хэхэһээ гадуур дайн дажар болог даа, эгээл түрүүн эрэшүүлнай Эсэгэ ороноо хамгаалхаяа ябахал даа. Тиимэһээ дайн байлдаан бү болоһойл гэжэ зальбархаһаа бэшэ, яахабибди даа...