Хабарай эхин һарын 1-2-ой үдэрнүүдтэ Буряад ороноймнай арад зон Ага тойрогой “Амар сайн” театрай “Ага минии – алтан үлгы” гэһэн гоё һайхан зүжэг хараха аргатай.
Бэлигтэй, үндэр мэргэжэлтэй гэжэ гүрэн соогоошье, мүн хариин газарааршье суурханхай “Амар сайн” театр һүүлэй хэдэн жэлэй туршада Улаан-Үдэ хото руу гастрольдо ерээгүй. Тиимэһээ дэлгэгдэхэ наадыень Буряад оромнай дэмжэн угтаха бэзэ гээд найдая.
Бага хотонуудай театрнууд дэмжэгдэнэ
“Ага минии – алтан үлгы” гэһэн зүжэг хадаа “Ниитэ нэгэн Росси” намай шугамаар “Бага хотонуудай театрнууд” гэһэн түсэлэй хэмжээндэ табигдаба гээшэ. Бүхыдөө энэ хэрэгтэ 3 сая түхэриг һомологдоо. Дуу, хатарай тоглолтонуудые дэлгэдэг театрай һүүлэй үедэ үйлэтэ зүжэгүүдые табидаг болоһониинь нилээд хүгжэһыень гэршэлнэл ёһотой. “Хүхэ хулгана жэл” гэһэн зүжэгыень Буряад ороной харагшадай хүлеэбэшье, юундэб даа тэрэнээ нютагтамнай харуулаагүй. Гэхэ зуура мүнөө Агын театр Буряад Уласай олон харагшадай үзэмжэдэ шэнэ бүтээлээ дэлгэхэнь гээшэ. “Ага минии – алтан үлгы” зүжэгынь уралигай хэдэн шэглэл нэгэдүүлжэ тааруулһан гүнзэгы удхатай зохёол болоно.
Зохёон байгуулагша, найруулан табигша - Соёл ба уралигай талаар Ородой Холбоото Уласай Засагай газарай шангай лауреат, Ородой Холбоото Уласай соёлой габьяата хүдэлмэрилэгшэ, Зүүн Сибириин соёлой академиин хүндэтэ профессор Дулмажаб Жамсоева.
Энэ зүжэг анха түрүү шынхиеэ 2018 оной декабриин 12-то Ага тосхондо харуулагдаа һэн. Хахад жэлэй туршада бэлдэгдэһэн зүжэгые Ага нютагайхид хүлеэн тодожо абаа бэлэй. Тойрогой гурбан аймагай түбүүдтэ табигдажа, олон зоной зүрхэ сэдьхэл хүдэлгэжэ, соёлой гол үйлэ боложо үгөө бшуу.
Юун тухай зүжэг бэ?
Энэ асуудалаар бүгэдэ һонирхоно ёһотой. Нэн түрүүн хэлэхэдэ, мүнөө үеын хүнэй харасаар бүхы буряад арадай түүхын баримтанууд гэршэлэгдэн харуулагдана. Буряад арадай түүхэтэ намтар, хүшэрхэн байдалай үйлэ хэрэгүүд. Наян Наваа гэһэн гайхамшаг юртэмсэһөө нүүжэ ерэһэн буряад арад, үргэн талын дайдаар ажамидарал, Октябриин хубисхал, үнгэрһэн зуун жэлэй хатуу 30-аад онуудай хашалан хохидолнууд, Эсэгэ ороноо хамгаалгын дайн. Эдэ бүгэдэ үйлэ хэрэгүүдэй таһаршагүй хүреэлэн соо хайрата манай буряад арадай хуби заяан...
- Бүхыдөө энэ зүжэг хадаа Ага нютагай түүхэ, Агын зоной түүхэтэ байдал харуулна. Зохёон найруулагша Дулмажаб Дашицыреновна буряад арадайнгаа түүхэ hайн мэдэхэ хадаа, илангаяа ургажа ябаа залуу үетэндэ хөөрэн харуулхын тула энэ ехэ аша үрэтэй, гүнзэгы удха шанартай зүжэг-наада бэлдэн табиба гээшэ. Театраймнай бүхы артистнар, ажалшад, уран зураашад, хубсаһа оёгшод болон билет наймаалагшад хүрэтэр эдэбхитэй хабаадалсана. Манай артистнар булта бэлигтэй юм. Гэбэшье Дулмажаб Жамсоевагай зохёохы дүршэлэй хэшээлнүүдые абажа, бэлиг шадабарияа улам мүлижэ, найруулагшын табиһан эрилтэнүүдые хүсэд бүрин бэелүүлжэл шадаа, - гэжэ “Амар сайн” театрай мэдээсэлэй алба ябуулагша Оюна Базарова хөөрэбэ.
Зүжэг соо буряад хэлэеэ сахин хамгаалха, угсаатанайнгаа дамжуулһан ёһо заншал, угаа уһанда хаяхагүй, Эхэ байгаалияа хамгаалха гэһэн удха түгэлдэр зорилго табигдана.
Домог үльгэрэй, түүхын гэршэ болоһон нангин үйлэ- нүүдэй бүхы айл бүлэнүүдэй, бүгэдэ буряад арадай түүхэ болон үнгэрһэн саг. Тиигэжэ элдэб үйлэ хэрэгүүдэй үзэгдэлнүүдээр буряад арад үнгэтэ юртэмсэдөө түрэл хэлэеэ, заншалта байдалаа, захяа заршамаа алдаагүй гэһэн гүнзэгыхэн бодол түрүүлнэ.
Буряад арадай урданай болон мүнөөшье үеын дуунууд, ялас гэмэ һайхан хатарнууд һэлгэлдэн, харагшадай зүрхэ сэдьхэл хүлгөөхэ.
Домог түүхэтэ нэрэнүүд, тала дайдымнай гайхамшаг эзэд, сахюусад, нангин шүтөөнэй, үргэл мүргэлэй газарнууд гээд арадай аянгата дуунай, нэрьемэ бүжэг хатарай хүсөөр, оркестрын хүгжэмэй аялгаар оршон үеын харагшадта дамжуулагдана. Бабжа Барас баатар, Онон хатан Эжы, Бальжан Хатан болон бусад дүрэнүүдые бэлигтэй зүжэгшэд үнэншэмэ һайнаар харуулжа шадаа. Артистнар нэгэл зүжэг соо хэдэн ондоо дүрэнүүдые гүйсэдхэнэ. Инаг дуран, хахасалга, уулзалгын баяр, гуниглал... Хүгжэлтын сагай, һандаралай үеын үйлэ хэрэгүүд дары һэлгэлдэн үзэгдэнэ. Энэнь хадаа бү- хыдөө буряад талын арад зоной мүхэшэгүй хүсэ, Эхэ орондоо, тоонто нютагтаа хизааргүй гүнзэгы дурлал харуулна.
Түүхээр баримталагдаа
Найруулан табигша Дулмажаб Жамсоева олон үйлэтэ зүжэг табихадаа, түүхын данса баримтануудые шэнжэлжэ, ехэ ажал ябуулаа. Зүжэг наада бэлдэлгэдэ олон зониие хабаадуулһан байна. Эдэ хадаа Үбэр Байгалай хизаарай Дид-хамба лама Цырен Дондукбаев, Ородой Холбоото Уласай хүдөө ажахын габьяата хүдэлмэрилэгшэ Жамьян-Базар Жанабазаров, культурологиин эрдэмэй дид-доктор Александра Цымпилова, “Алтан жаса” бүлгэмэйхид. Ехэхэн хубитаяа оруулһан балетмейстер Булад Балдандашиев, арадай хүгжэмэй оркестрын ахамад дирижёр Балжит Цыбенова, театрай захирал Оюна Дарижапова гэгшэдые онсо тэмдэглэлтэй. Бэлигтэй хоёр мэргэжэлтэн “Минии Ага” гэһэн гаршагта тааруулжа, хатарнууд болон дуунууд дээрэ нилээд хүдэлөө. Агадаа мэдээжэ архитектор Болот Дондоков тайзан дээрэхиие зохёон шэмэглээ. Буряадай түүхын үнэншэмэ байдал бүридхэн зохёохо хэрэгтэ гол һуури тэрэ сагай хубсаһан, шэмэг гоёолто эзэлдэг. Эндэ уран зураашан Намжилма Цыденовагай үүргэ ехэ байгаа. Түүхын, үльгэр домогой нюурнуудые, аяар холын түүхэтэ байдалай хубсаһа баримталан бэлдэжэ үгэхэдэнь, “Амар сайн” театрай оёдолшод уран һайханаар бүтээжэ шадаа.
“Ага минии – алтан үлгы” гэһэн зүжэглэмэл наада бэлдэгшэдэй хөөрөөгөөр, сүлжээ холбоондо хүн зоной һанамжа шагнаһаар, энэ толилгоёо бэшэбэб. Энэ зүжэг хараадүйб, өөрынгөөшье, та олонойшье хорхойгоо хүдэлхөөр хөөрэжэ шадаба гээшэ гүб? Олон үгэ оногүй гээд, мартын 1-2-ой үдэрнүүдтэ Буряад театрай тайзан дээрэ дэлгэгдэхэ “Амар сайн” театрай гайхамшаг шэнэ зүжэг өөһэдөө ерэжэ харахыетнай уряалнаб.
Буряад арадай хэр угhаа хойшо сахижа ябаhан ёhо заншал, урданай дуунууд, түүхын хуудаhануудhаа баримтата хэhэгүүд ууган хэлэн дээрэ харуулагдаха. Найруулагшын мэргэжэлтэ уран аргануудые хэрэглэһэнэй ашаар, тусхай хараса шадабариин хүсөөр, мүнөө үеын онол аргаар юрын харагшадта дамжуулагдаха. Энэ зүжэг гансашье “Амар сайн” театрай ажалай гол үүргэдэ онсо удха шанар оруулха бэшэ, харин түүхээр баян бүхы буряад арадаймнай hүр hүлдые дээшэнь үргэжэ, юрын байдалай юрьеэн соо сүлөө забда оложо ерэһэн хүн бүхэнэй зүрхэ сэдьхэл хүмэрюулхэ аргатай зүжэг хаш. Үнэншөөгүй һаа, ерээд харагты!
“Амар сайн” театрай жасаһаа гэрэл зураг абтаба