​Намһаа саагуур, наранһаа наагуур гэнгүй

Энэ оньһон үгын зүйтэй байһые “Россиин түлөө” ара­дай фронт” гэһэн бүхэроссиин олониитын хүдэлөөн (ОНФ) гэршэлнэ. Ажабайдалаа ноёд һайдта даал­гажархёод, өөһэдөө углуу шохойгоор тэдэнээ хараагаад, юушье хэнгүй, гараа дэлгээд һуухань буруу гэжэ олони­итэ зон ойлгожо, хуби заяагаа өөһэдөө шиидхэжэ эхилээ.

Тус хүдэлөөн 2011 ондо гүрэнэймнай Юрэнхылэг­шэ Владимир Путинай үүсхэлээр байгуулагдаһан юм гэжэ һануулая. Арадай фронт гүрэнэй амин шуха­ла түсэлнүүдэй, тэрэ тоодо майн зарлигуудай бэелүүлгэ хинаха, эдилгэ абалгатай тэмсэхэ, һангай мүнгэ зөөри ашаг үрэтэйгөөр ашаглу­улха, гүрэнэй засагай зур­гаануудта зүб мүрэй ши­идхэбэри абажа, тэдэнээ бэелүүлгэдэнь али болохоор туһалха үүргэ даажа абан­хай.

Үнгэрһэн долоон хоног­то эмхидхэгдэһэн хурал­даанда хабаадаһан Буряа­дай Толгойлогшо Алексей Цыденовэй онсолһоор, энэ хүдэлөөндэ ородог ураг­шаа һанаатай, арад зонойн­гоо түлөө һанаагаа зободог хүнүүдэй ашаар нёдондо 450 гаран хэмжээ ябуулга эмхидхэгдэһэн байна. Зарим тэды түсэлнүүдыень нэр­лэбэл, “Хүүгэдтэ – адли тэгшэ арга боломжонууд”, “Һаланхай харгынуудай кар­та”, “Арад зоной шанар сэг­нэлгэ”, “Хотын оршон байдал һайжаруулгые саг үргэлжэдэ шалгаха түб”, “Бог шоройһоо сэбэрлэлгэ” гэхэ мэтэ боло­но.

“Таанад ниигэмэй-эдэй засагай шухала асуудалнуу­дые шиидхэлгэдэ нүлөөлнэт, - гэжэ Буряадай Арадай Ху­ралай Түрүүлэгшэ Влади­мир Павлов сугларагшад­та хандаа. – Ниитэроссиин арадай фронтын үүсхэһэн түсэлнүүд олошоржол бай­на, тэрээнһээнь дулдыдан, гүрэнэй засагай зургаануу­дай түлөөлэгшэдэйшье ажал нэмэнэ гээшэ. Арадай Хурал тус хүдэлөөнэй Буряадта­хи таһагтай нягта харилсаа холбоотойгоор ажалаа ябу­улна. Жэшээнь, 2018 ондо Арадай фронт Улаан-Үдэ ба Северобайкальск хотонуудые тойроһон ой мо­доной бүһэлүүр байгуулха дурадхал оруулаа һэн. Энэ үүсхэлыень Арадай Хурал дэмжэжэ, байгша оной апре­лиин сесси дээрээ хууляар баталха арга боломжо хара­хаар харааланхай. Тэрэшэ­лэн, хүдэлөөнэй үүсхэһэн түсэлнүүдэй ашаар Буряад ороной ажаһуугша бүхэн түрэл дайдаяа хүгжөөхэ хэ­рэгтэ хубитаяа оруулха арга­тай”.

Гүрэнэй Дүүмын һунгамал, Ниитэроссиин ара­дай фронтын түб штабай гэшүүн, Буряадтахи шта­бай суг түрүүлэгшэ Нико­лай Будуевай тэмдэглэһээр, үнгэрһэн жэлдэ болбосо­ролой ба байгаали хамга­алгын шиидхэгдээгүй асуудалнуудта онсо анхарал хандуулагдаһан байна. Шал­галтын, хиналтын дүнгүүдэй шухалануудтань хандаябди.

Хэнэйшье мэдэһээр, һурагшадые хооллуулгын асуудалда хабаатай шууяан гараа һэн. Зарим түрэлхид хүүгэдтэ дурадхагдадаг эдеэн табагай гэрэл зура­гуудые сүлжээ холбоондо табиһаншье байха. Хөөрүү хүнэй хэлээ һаа, тэрэнь гурба халбагадажархиха­дал хооһоршодог байгаа. Тиин хүүгэдэй эдихэ ху­бита эдеэнэй хэмжээн хи­налта доро абтажа, байдал нэгэ бага заһараа. Зүгөөр хиналтын үгы һаа, баймга бүри хооһон табагууд та­бигдаха байгаа гү? Арадай фронтын можо нютагай штабай гэшүүн Наталья Сандаковагай хэлэһээр, нё­дондо хүүгэдэй амаралта баһа шалгагдаһан байна. Эндэ гол шиидхэгдээгүй асу­удал – хүүгэдэй лагерьнуу­дай муу һомололго. Олон­хи лагерьнууд 60-70-аад онуудта баригдаһан хадаа, хуушарһан байхаһаа гадна мүнөө үеын эрилтэнүүдтэ тааранагүй. Мүн тиигэхэ мүртөө зарим лагерьну­удта үсөөн хүүгэд амарна. Шалтагааниинь – түрэлхид хаанаһаа ямар аргаар путёв­конуудые абадаг юм гэжэ мэдэнэшьегүй. Гадна эрэм­дэг бэетэй хүүгэдтэ нэмэлтэ болбосорол олгуулха шуха­ла.

Байгаали хамгаалгын дүнгүүдые хүдэлөөнэй Бу­ряадтахи таһагай гэшүүн, “Бог шоройһоо сэбэрлэл­гэ. Бог шорой хаядаг га­зарнуудай интерактивна карта” гэһэн түсэлэй залан хүтэлбэрилэгшэ Алексей Бадмаев согсолоо. Эрхэтэн бүхэн хаана хуули бусаар бог шорой хаянаб, хаана байгаали бузарлагдажа байнаб гэһэн мэдээнүүдые тус кар­тада оруулха аргатай. Бүхы гүрэн дотор иимэ 24117 хан­далга оронхой. Буряад орон­до 120 хандалга бүридхэлдэ абтанхай, даб дээрээ тэдэ­нэйнь 45 хуби сэбэрлэгдээд байна.

“Байгаали хамга­алга” түсэлэй залан хүтэлбэрилэгшэ Евгений Кислов ой модо, Байгал далай хамгаалха шухала гэжэ тэм­дэглээ. Тэрэнэй һанамжаар, бэеэ абаад, холуур тойро­од ябангүй, булта оролдоо һаа, ашаг үрэ гараха. Жэшээ болгон дурдахадаа, нёдон­до үсөөн түймэрэй болоһые баримталаа. Үнэхөөрөөшье, зарим жэлнүүдтэ утаа уняарһаа үдэр дунда наран­шье харагдадаггүй һэмнай даа.

Саашань хэлэбэл, үншэн хүүгэдэй эрхэнүүдые хам­гаалга, ажаһуудаг газа­раа өөдэнь таталга, муу харгынууд болон тэдэни­ие заһабарилгын шанар һайжаруулга, түмэр хүлэгөө табиха газаргүйдэлгэ, харгы дээрэхи түрисэлдөөн гэхэ мэтэ асуудалнууд бодхоог­доо, шиидхэхэ дурадхалнууд оруулагдаа. Теэд бүгэдэ зо­ной хабаадалгагүйгөөр ехэ хэрэг бүтээхэнь хэсүүшэг гэжэ сугларагшад тэмдэ­глээ.

Анна Огороднигой гэрэл зурагууд