683
“Сагаан һара” гэһэн эстрадын дуушадай урилдаанай эмхидхэгдэдэг болоһоор, байгша ондо 25 жэл гүйсэбэ. Буряадай гүрэнэй телерадиокомпаниин залуушуулай редакциин үүсхэлээр эхиеэ абаад, арад зоной аргагүй дуратай хэмжээ ябуулга болоод байтараа, нэгэ зарим шалтагаанаар үнгэргэгдэхэеэ болижо, таһалдаадшье үзөө. Харин 2009 ондо Буряад Уласай Соёлой яаманай эбигээл доро ороһон сагһаа хойшо жэл бүри Сагаалганай үеэр дэлхэйн элдэб гүрэнүүдһээ, мүн Ородой Холбоото Уласай можо нютагуудһаа залуу дуушадые Улаан-Үдэ хотодо суглуулна. Энэшье удаа “Сагаан һарын” уряагаар аяар холын Итали, Армениин, хүршэ Казахстан, Хитад, Монголой, гадна Башкир, Татар, Саха-Яхад, Хальмаг Уласуудай, Үбэр Байгалай хизаарай, Буряад ороной хэдэн аймагай түлөөлэгшэд ерэжэ, абьяас бэлигээ туршалсаа.
ИТАЛИҺАА ЕРЭҺЭН ИРАГУУ ДУУШАН
Урилдаанай үшөө эхилээдүй байхаһаа хойшо арад зоной онсо анхарал “Италиһаа мэдүүлгэ үгтэбэ” гэһэн мэдээсэлдэ хандуулагдаа. - Аяар тэндэһээ хэн ерэхэнь гээшэб? Магад, тэрээгүүр түбхинэһэн нэгэ буряад байжа болоо... Үгы һаа, зорюута зониие хүлгөөхэ гээд, эмхидхэгшэдынь иигэжэ PR хэжэ байна, – гэхэ мэтээр һэжэглэһэн хүнүүдшье бии. Эдэ бүхы хөөрэлдөөнүүдэй дэмыдэ гараһые гэршэлэн, Милан хотоһоо хэдэн мянгаад километр дабажа ерэһэн Федерико Мартелло: “Сагаан һара” тухай хоёр жэлэй урда дуулаад, заатагүй ошожо хабаадаха гэжэ шиидээ һэм. Нёдондо мэдүүлгэ үгэжэ үрдеэгүйб, тиигэжэ мүнөө жэл одоошье хүсэлни бэелбэ”, - гэжэ хөөрэхэһөө гадна, буряад дуу дуулажа, олониие гайхуулаа. Харамтайнь гэхэдэ, Федерико урилдаанай түгэсхэлэй шатада гаража шадаагүй, харин эмхидхэгшэдэй болон харагшадайшье хүндэ ямбые хүсэд мэдэрээ. Жюриин түрүүлэгшэ Зоригто Тогочиевай зүүжэ ябаһан бэһэлигээ тайлаад, Италиин түлөөлэгшэдэ дурасхаал болгон бэлэглэхэдэ, харагшад халуун альга ташалгаараа дэмжээ.
Шэлэн абалгын шатада хабаадаһан 34 дуушадай дундаһаа шалгаржа шадаһан 16 эрхимүүдые хараха гэһэн зон мартын 1-дэ оперо болон баледэй театр тээшээ субаба. Гоёор хубсалһан, баглаа сэсэгүүдые бариһан хүнүүдэй дундуур: “Үлүү билет үгы гү даа?” – гэжэ һурагшалһан зоншье бии. Сагаалган гээд, һарын туршада таһалгаряагүй шахуу һайндэрэй хэмжээ ябуулгануудай боложо байгаашье һаань, дуунда дуратай буряадууд холо ойроһоо ерэһэн уран бэлигтэниие хараха, шагнахын тула суглархал байнал даа гэжэ бодоһоор, театр руу оробоб. Урилдаа үзэхэ гэжэ Монголһоо, Үбэр Монголһоошье урлагай ажал ябуулагшад, сэтгүүлшэд зорижо ерэнхэй, танил нүхэдтэеэ уулзана, хүн зониие сурбалжална. Эдэ бүгэдэ “Сагаан һарын” яһала нэрэ хүндэтэйе гэршэлнэ.
Гурбадахи хонхын зэдэлһэнэй һүүлээр гэрэлэй унтараагдахада, хүшэгэ сэлигдэжэ, 1970-аад онуудта бүхы дэлхэйгээр сууда гараһан Британиин “Queen” хамталигай “Don’t stop me now” гэһэн дуу бүхы хабаадагшад хамтаран дуулажа, урилдаанай түгэсхэлэй шата нээбэ. Найруулагша Доржи Найданов хүлеэгдээгүй һонин юумэ һанаашалжа бэелүүлдэг гэжэ урлагай ажал ябуулагшадай дунда мэдээжэ болонги. Энэшье удаа тэрэнэй шиидхэбэреэр, зарим дуушад зал соо харагшадай хажуугаар һуужа байтараа, гэнтэ гэрэлэй носоходо, һууриһаа һуга харайн бодожо, дуугаа дуулаһаар, тайзанда гараба.
Хүтэлэгшэд Александр Малханов, Анастасия Дашинорбоева, Үбэр Монголһоо ерэһэн Жаргал гэгшэд арад зондо амар мэндые хүргэжэ, “Сагаан һара” гэһэн урилдаанай түүхэһээ шухала баримтануудые дурдаба. Эгээл эндэ илалта туйлажа далижаад, мүнөө мэдээжэ болоһон дуушадай нэрэнүүдые соносхоһоной удаа, туһаламжа, дэмжэлгэ үзүүлһэн эмхинүүдтэ баяр хүргөөд, урилдаанай эхи мэдүүлээ.
ХАБААДАГШАД ТУХАЙ ХАРАГШЫН ҺАНАМЖА
Монгол ороной түлөөлэгшэ Ариунжаргал гэгшые тайзанда урихадаа: “Дүрбэн хари хэлэ мэдэдэг, Британиин алдарта дуушан Jessie J гэгшэтэй хамтаран дууладаг һайб гэжэ ехээр хүсэдэг” - гээд, хүтэлэгшэд танилсуулба. Гоё хоолойтой, үндэр тэгшэ бэетэй, үндэгэн сагаан шарайтай Ариунжаргал эгээл түрүүлэн гараһан ушарһаа бага зэргэ бахардаба ха гэжэ намда бодогдоошье һаань, арад зон аргагүй дулаанаар тэрэнэй дуулаһан англи дуу хүлеэжэ абаа.
Удаань Татарстанһаа ерэһэн Илюса Хузина уригдажа, түрэлхи хэлээрээ аргагүй гоёор, арадайнгаа дуунай нугалбари оруулжа байжа дуулаа. Зал соо һууһан мэргэжэлтэд: “Оперын дуушан гээшэ аабза”, - гэжэ хоорондоо шэбэнэн һагад, һанамжаараа хубаалдана. “Энэ басаган дээгүүр һуури эзэлхэ байха”, - гэжэ досоогоо тобшолол хээд, тэрэ дороо Интернедтэ орожо, намтараарнь һонирхоһыемни, үнэхөөрөө, Казаниин консерватори дүүргэһэн, Германида магистратурада һураһан, суута Игорь Крутой гэгшэтэй хүдэлһэн дуушан байшоо.
“Улаан-үдынхидэй эгээл дуратай дуушадбди”, - гэжэ эдэ хүбүүд өөһэдыгөө нэрлэнэ гээд, “Дари” гэжэ хамталигай 7 хүбүүдые хүтэлэгшэд танилсуулба. Гитара, барабан, саксофон, скрипкэ мэтын хүгжэмэй зэмсэгүүдээр өөһэдөө наадажа байгаад дуулаһан энэ хамталигай ахалагшань: “Нээрээ, бидэ Улаан-Үдын арад зоной тон лэ дуратай дуушад гээшэбди”, - гэжэ дахин дабтажа мэдүүлээд, зал соо һууһан зониие хүхеэжэ, альга ташалгадань хүртэбэ.
Тыва Уласһаа ерэһэн Аржаана Стал-оол Зүүн Сибириин гүрэнэй соёлой академидэ һураһан ушарһаа Улаан-Үдые баһал нютагни гэжэ тоолодог юм ха. Бага сагын юумэнһээ гайхадаггүй, доро зүрхэтэй зон гэжэ тува яһанай хүнүүд тухай хэлсэдэг. Аржаанашье мэгдэһэн хэбэргүй, хүниие огто шарайшалангүй, нэн түрүүн өөрынгөө сэдьхэл ханаажа дуулана гэжэ бодогдоо. “Баһал дээгүүр нэрлэгдэхэ байха”, - гэжэ тэмдэглээд, удаадахи дуушадай гарахые хүлеэнэб.
“Хүдөөгэй юрын хүбүүмби” гэжэ өөрыгөө нэрлэдэг башкир яһанай Тимур Рамазанов мүн лэ түрэл хэлээрээ дуулаа. Тэрэнэй һүүлээр Хитад гүрэнэй Үбэр Монгол оронһоо ерэһэн Цэрэн-Субад хүшэгын саанаһаа гарамсаараал, арад зоной (ганса минии бэшэ гэжэ һанагдана) анхарал өөр тээшээ татаа. Харахада, хубсаһанииньшье тиимэ яла-сала бэшэ, хоолойньшье бусадайхиһаа булюу гэхын аргагүй, зүгөөр лэ тэрэнэй тайзан дээрэ байһан хэдыхэн минутын хугасаа соо нюдэеэ сабшахаа болёод харагдаа.
Казахстанай түлөөлэгшэ Рухия Байдукенова гаража, баһал бэлигтэй дуушан байһанаа харуулаа, өөрынгөө хэлээр дуулаһан дууниинь Буряадаймнай харагшадта ехэ һайшаагдаа.
Үбэр Байгалай хизаарай нэрэ хүндые хамгаалһан Агын Буряадай тойрогой Хүһөөшэ нютагһаа гарбалтай, мүнөө П.И. Чайковскиин нэрэмжэтэ колледждо һурадаг Цырен Нимаев “Шамһаа холо байхадаа” гэжэ Ринчин Бальжуровай бэшэһэн дуу дуулажа, арад зоной халуун альга ташалгада хүртөө.
Буряад орондоо мэдээжэ дуушан Дарима Цырендондопова Москва хото түлөөлжэ, тус урилдаанда хабаадаба. Тайзан дээрэ гараха бүхэндөө харагшадые гайхуулдаг Дарима энэ удаа хубсаһа хунарһаа эхилээд, нюурай будаг, үһэнэй заһал гээд лэ, дуулаха дуугаа хүрэтэрөө, хүлеэгдээгүй һониноор бэлдээ. Монголоор дуулажа байна гээшэ гү гэжэ түрүүшээр һанажа байтарни, тиигэһээр Даримын түрэлхи сонгоол аялгань танигдашоо. Тэрэнэй табиһан дуун-зүжэгтэ нүхэдынь, Буряадтаа мэдээжэ хатаршад хабаадалсажа дэмжээ.
Ярууна аймагһаа мэдүүлгэ үгэһэн Арюна Нимаевае баһа онсо тэмдэглэмээр. “Эрбэд соохор” гэжэ буряад арадай дуунда шэнэ ами оруулан найруулжа, морин хуураар хүгжэмдэхын хажуугаар, хөөмэйлжэ байгаад дуулахадань, нэгэл онсо мэдэрэл түрэжэ байгаа бэлэй.
Улаан-Үдэ хотын түлөөлэгшэ Ирина Шагдурова Наранбаатарай Нар-Оюугай бэшэһэн “Этигэл” гэжэ дуу гүйсэдхөө. Энэ дуундаа клипшье бүтээһэн байха. Яһала үнинэй дууладаг, дүршэлтэй дуушан энэшье удаа мэргэжэл шадабариингаа үндэрые гэршэлээ.
Арюна Мункуева гэжэ нэрэ хадуужа абаарайгты гээд, уншагшадаа уряалмаар байна. Аргагүй абьяастай энэ басаган мүнөө 16 наһатай. Дунда һургуулияа дүүргээд, дуушан болохо гэжэ шиидээ һаа, Арюна Мункуева ганса Буряад орондоо бэшэ, гадууршье мэдээжэ болохо гэжэ һанахаар. Энэ удаа тэрэ Елена Борохитовагай дууладаг “Жэлэй дүрбэн саг” гэжэ дуу дуулажа, арад зониие хужарлуулаа.
Түнхэн аймагһаа ерэһэн “Сагаан турлааг” хамталиг “Сагаан тагша” гэжэ ёохорой дуу өөрынхеэрээ найруулжа гүйсэдхөө. Хамталигай бүридэлдэ ородог хэдэн хүбүүдэй эрэлхэг зориг, эршэ хүсэн энэшье удаа харагшадта һайшаагдаа. Тэдэнэй һүүлээр тайзанда уригдаһан Баирма Батоцыренова мүн лэ Түнхэн нютаг түлөөлжэ хабаадаа. Тэрэ өөрынгөө бэшэһэн “Шамгүй” гэжэ дуу аргагүй һайханаар дуулажа, олон талын абьяастайгаа харуулаа.
Улаан-Үдэдэ ажаһуудаг Иван Уланов ба “Сезон дождей” гэжэ хамталиг тайзанда гаража, баһал ёһотой зүжэглэмэл наада табяа. Хорёод жаахан үхибүүд гаража, Ивантай хоолой ниилүүлэн дуулалсажа дэмжээ. Хажуудамни һууһан Үбэр Монголой “Одон” телевидениин найруулагша Бүхэ: “Дэлхэйн хэмжээнэй хамталиг байна”, – гэжэ магтаха үеэрнь хүгжэмшэдэй нэгэниинь “онгондоо орожо”, гитараяа шэдэжэ бисалан гэһээнь айлшамнай нюдэеэ бүри ехэ болгожо: “Ёстой гоё!” – гэжэрхёод, альгаа ташажа мэдэбэ.
Тиигэһээр байтарынь, Үбэр Монгол ороной түлөөлэгшэ Часуна тайзанда уригдажа, айлшамнай бүри ехээр тэршэлжэ эхилбэ. – Улаан-Хада хотын басаган, Хитад гүрэндөө болоһон элдэб олон урилдаануудта амжалтатай хабаадажа, Үбэр Монголдоо яһала мэдээжэ боложо ябаһан залуу дуушан, - гээд, хүтэлэгшын танилсуулһанһаа үлүү мэдээсэл намдаа дурадхажа, - Цас (саһан) гэжэ нэрэтэй, - гээд, нэрыень тайлбарилжа үгэбэ. Часуна гэгшэ үнэхөөрөөл гоёор дууладаг, дээшэ үгсэһөөр үгсэхэ, доошоошье уруудаха шадалтай, шанга хоолойтой дуушан байһанаа харуулаа.
ЭРХИМҮҮДЭЙ НЭРЭНҮҮД ЭЛИРБЭ
Урилдаа үзэһэн хүн бүхэн досоогоо һуури байрануудые хубааһан лэ байха. Тиигэжэ бишье хэдэн дуушанай нэрэнүүдые хадууһан, дүнгүүдэй соносхогдохые тэсэжэ ядан, Буряадайнгаа мэдээжэ дуушадай хабаадалгатай Гала-тоглолто хаража һуунаб. Тиигэһээр байтарни, шагналнуудые барюулгын баяр ёһололшье эхилбэ.
Үбэр Монгол ороной ниислэл Хүхэ-Хотодо ерэхэ зун болохо Монгол үндэһэтэнэй урлагай ехэ наада эмхидхэгшэдэй – “Одон” болон “Ариг Ус” телекомпанинуудай зүгһөө тус хэмжээ ябуулгада Ород гүрэниие түлөөлхэ эрхэдэ Иван Уланов ба “Сезон дождей” хамталиг, Арюна Нимаева, Дарима Цырендондопова гэгшэд хүртэбэ.
“Эрхим дуун” гэһэн тусхай шагналда Баирма Батоцыренова, Жаргал Базаргармаев гэгшэдэй бэшэһэн “Шамгүй” гэжэ дуун хүртөө, Наранбаатарай Нар-Оюу дуунай хүгжэм эрхимээр найруулһанай түлөө, мүн Цырен Нимаев Буряадай хүгжэмэй зохёолшын дуу эрхимээр гүйсэдхэһэнэй түлөө шагналнуудые абаа.
III, II, I шатын дипломантнуудаар Башкортостанай Тимур Рамазанов, Тывагай Аржаана Стал-оол, Татарстанай Илюса Хузина гэгшэд тус тустаа нэрлэгдэбэ.
“III шатын лауреат” гэһэн нэрэ зэргэ Монголой Ариунжаргалда олгогдоо, “II шатын лауреат” Казахстанай Рухия Байдукенова болоо. Харин Буряад ороной түлөөлэгшэ Ирина Шагдурова “I шатын лауреат” гэһэн нэрэ зэргэдэ үргэмжэлэгдэжэ, нютагайхидаа баясуулаа. Мүн “Сагаан һара-2019” гэһэн эстрадын дуушадай уласхоорондын урилдаанай гол шагналда Хитад гүрэнэй Үбэр Монгол ороной Часуна дуушан хүртэжэ, Буряад Уласай соёлой сайд Соёлма Дагаевагай гарһаа мүнгөөр бүтээгдэһэн дүрсэ, 150 мянган түхэриг абаа.
Бүхыдөө жюриин гаргаһан шиидхэбэри зүбшөөбэшье, зарим тэды асуудал толгойдоо мухарюулһаар, хубсаһаяа тушааһан газартаа ерээд зогсоходомни, харагшад яһала баяртайнууд, холо ойроһоо ерэһэн шанга-шанга дуушадые шагнаһандаа, мүн Буряад оронойнгоо түлөөлэгшэдэй һанаанда хүрэмөөр бэеэ харуулһанда урматайнууд байна гэжэ мэдэрэгдэбэ.
Автор: Даши-Доржо Болотов
