959
Монголой Үндэһэнэй телевидениин агаарай долгиндо 2011 онһоо хойшо гаража байдаг буряад дамжуулгын хүтэлэгшэ Батахуягай Номин-Эрдэнитэй улаан нюураараа уулзажа танилсаадүйшье һаа, Фейсбук соо яһала дүтын нүхэд болонхойбди. Дууриин (оперын) дуушан мэргэжэлтэй Номин-Эрдэни сэтгүүлшэнэй ажалда ороһоор, жэл шахуу боложо байна. Урин шарайтай, ульгам хэлэтэй энэ басагантай хэһэн хөөрэлдөөгөө уншагшадайнгаа һонорто дурадханаб.
-Шэнэ ажалдаа дадажа байгаа ёһотойш. Түрүүшээр хүндэшэг һэн бэзэ?
-Гэртээ аба эжы, аха дүүтэеэ түрэлхи хэлээрээ хөөрэлдэхэhөө бэшэ, буряад ном, сонин сэтгүүл уншажа үзөөгүй байгдаа. 2015 ондо Агын аймагай Согто-Хангил нютагта ажаһуудаг Дармаев Дарижаб гэжэ хүнэйдэ, абымни нагаса болохо түрэлэйдөө айлшалаа һэмди. Дарижаб нагаса “Сүүгэл дасан” гэжэ Дамбинима Цырендашиевай ном бэлэг баряа hэн. Энэ номтой болоһоор лэ, тон түрүүшынхиеэ буряадаар уншажа эхилһэн ушарни мүнөө буряад дамжуулгын хүтэлэгшэ болоод байһандамнишье нүлөөлөө. Тиигэжэ 2018 оной 4 һарын 2-hоо эхилээд, Монголой Үндэһэнэй телевиденидэ хүдэлжэ байнаб. Буруу зүрюу дуугархагүй гэжэ хэшээжэ, буряад номуудаа уншажа, hуралсажал байнаб.
-Ном уншахаһаа гадна, түрэлхи хэлэ соёлоо, түүхэ, ёһо заншалаа һайнаар мэдэхэ хүнүүдтэй харилсадаг байһан байхаш...
-Тиимэ ааб даа. Улаан-Үдэдэ минии хүгшэн эжын түрэл болохо Галина Гомбоевна Ешижамсоева гэжэ байһанаа нёдондо намар бурхандаа ошоо. Галина абгаймни намда олон һайхан түүхэ домогуудые хөөрэдэг, дуунуудые дуулажа үгэдэг һэн. Буруу, зүб дуугараа һаамни - шүүмжэлдэг, зүбшэл заабари хэлэдэг ори ганса хүмни һэн. Юрэдөө, буряад хэлэ соёлойнгоо түлөө һанаата болодог, оролдолго гаргадаг абгаймни сэдьхэл зүрхэн мүнөөшье арад зонойнгоо һаруул һайхан ерээдүйн түлөө сохилжол байна гэжэ һанахаар.
-Иигэжэ хилын саагуур-наагуур ажаһууһан буряадууд һүүлэй үедэ яһала ябалсаатай боложо байһандань урмашахаар. Саашадаа энэ харилсаа холбоогоо ямараар байгуулаа һаань, хэлэ соёлой байдал улам һайжарха хаб?
-Нээрээ, бэе бэеэ мэдэлсэжэ, сааша-наашаа ябажа, хэн хэндээ айлшалдаг болоһомнай һайн лэ гээшэ. Манай олон түрэлнүүд Ага нютагта бии. Эжы абамнай жэл бүри ошожо, ерэжэл байдаг. Үшөө байдал hайжаржа, түрэл саданаа хуу ололсоод, ябалсадаг болоо hаамнай, һайн һааб даа. Түрэлхи хэлэ соёлоо абажа үлэхэл гээ hаа, буряад дуу хуураа мэдэдэг байха хэрэгтэй. Зунай сагта гурбан гүрэнэй хүүгэдые суглуулжа, амаралта-зуhалан эмхидхээ һаа, багашуулнай буряад хэлэеэ мүлирүүлхэ һэн гэжэ һанагшаб.
-Үнэхөөрөө, үхибүүдээ буряад хэлэндэ һургаха асуудал хаа-хаанагүй гарана. Монголдо буряад хэлэ аялгын байдал ямар байнаб?
-Буряадаараа сэбэрээр хөөрэлдэдэг жаахан үхибүүд яһала олон гэжэ һанахаар байгша. Гэбэшье бүри hайнаар хөөрэлдэдэг болохынь тула, буряад ном, сонин, сэтгүүл уншуулха хэрэгтэй. Юуб гэхэдэ, яридагшье һаа, уншажа, бэшэжэ үзөөгүй хүнүүд олон байдаг. Хүүгэдэй анхарал татахаар буряад номуудые гаргаха байгаа ха гэжэ бододогби. Буряад hомонууднай hургуулиин хүүгэдтэ түрэлхи хэлэ, ажахы, соёлыень мартуулхагүйн тула, соёл урлагай мүрысөөнүүдые саг үргэлжэ эмхидхэжэ байдаг. Энэнь һайшаалтай.
-Буряад зоной шэнжэ шанарыень тэмдэглэхэдээ, нэн түрүүн ажалша бүхэриг гэдэг, мүн баһа түргэн сухалтай, тэршээ зон гэхэшье хүнүүд байдаг. Энээнииень зүбшөөхэ гүш?
-Буряадууднай ехэ зоболон үзэһэн арад түмэн ха юм даа. Тиимэһээ ажалша, шадамар, хүнгэн шударгы зон гэжэ мэдээжэ. Мүнбуряад хүн туһамарша, шадаха зэргээрээ хүниие дэмжэхэ гэжэ оролдодог. Түргэн сухалтайшье hаа, сагаахан, досоогоо муу hанажа ябадаггүй хадаа зүһэ шарайгаар сэбэр зон гэжэ hанадагби. Муу hанаатай хүн уршагар, муухай шарайтай байдаг гэжэ бодогшоб. Харин манай арад түмэн тэнигэр, сэдьхэл бодолынь нюдэнэй үмэнэ эли байдаг.
-Буряад түрэһэнөөрөө омогорходог лэ хүн байнаш. Тиимэ гү?
-Буряадайнгаа соёлой дээжэһээ хүртэжэ, буряад зонтоёо харилсажа, буряад аялга дуугаа зэдэлүүлжэ ябахадаа, жаргалтай байдагби. Дорнод аймагай Дашабалбар сомондо хүбдүүд угай Дугарсэрэнэй Бата-Хуягай басаган боложо түрөөд, аба эжынгээ хайра халамжа соо, ахамад наhатанһаа уламжалжа ерэһэн үндэһэн ажахы, соёлой оршондо буряад ёһо заншалаар хүмүүжүүлэгдэн, тэрэ һайхан талада, табан хушуу малай дунда үндыhэмни - минии омогорхол.
-Дуушан мэргэжэлтэй хүндэ сэтгүүлшэн болоод ябахада, хүшэр байгаа ёһотой...
-Шадахаб гээд, шармайгаал һаа, хүн хадашье урбуулха гэжэ бодогшоб. Нүхэрни хододоо дэмжэжэ, урмашуулжа байдаг. Теэд һураха юумэн үшөө бии ааб даа. Буряадаар зүбөөр, дүримэй ёһоор бэшэдэг болохо зорилготойб. Мүн дуушан мэргэжэлээрээшье бүтээхэ, бэелүүлхэ юумэнүүд олон. 2013 ондо Хүгжэм, бүжэгэй колледж (мүнөө Монгол Уласай консерватори болоод байна) дүүргэһэнэй удаа, нэгэ хэды Дорнод аймагай Хүгжэмтэ драмын театрта хүдэлхэһөө бэшэ, гол мэргэжэлээрээ ябаагүйб. Ерээдүйдэ буряад дуунуудаа дуулаха хүсэлтэйб.
-Хүсэл һанаагаа хүсэлдүүлжэ, урагшатай, урматай ябахыешни хүсэел даа. Һонирхолтой хөөрөө дэлгэжэ, һанамжа бодолоороо хубаалдаһандашни баяр хүргэнэб.
Даши-Доржо БОЛОТОВ хөөрэлдэбэ
