​​Ерахаевтанай бүлэ. Жаран жэл соо эб хамта

Кабанскын аймагай Корсаково һууринһаа уг гарбалтай Иван Банаевич, Мария Ильинич­на Ерахаевтанай гэр бүлын хуби заяагаа ниилүүлһээрнь жаран һайхан жэл үнгэршэбэ.

Ородоор энэмнай бриллиантова түрэ гэдэг. Жа­ран жэлэй туршада сугтаа бриллиантова түрэ боло­тороо ажаһууха гээшэ тиимэшье бэлэн хэрэг бэшэ. Юрэдөө бриллиант гэһэн шулуумнай хатуу, сэнтэй шулуун һэн тула, мүн эдэ үнгэрһэн жэлнүүд соо энэ шулуун шэнги адли баһал ажабайдалай элдэб да­баануудые: уйдхар гашуудалые, зол жаргалыешье Ерахаевтан үзэжэ гараа бшуу.

Намтарһаа

1934 ондо Банай Пла­тонович, Сима Хордеевна Ерахаевтанай гэр бүлэдэ буура һэнгэлдэр угые үргэлжэлүүлхэ Иван хүбүүн түрэжэ, саашадаа табан дүүнэрые даху­улба. Ваня хүбүүн бүри багаһаа ажалша, шуран, бэрхээр үндыгөө бшуу. Юуб гэхэдэ, абань Эсэ­гэ ороноо хамгаалгын дайнһаа бусаагүй. Банай Платонович Халхын-гол­до дайлалдаа, 1942 ондо һураггүй үгы болоо гэһэн саарһан ерэһэн байгаа. Харин һүүлдэ нютагай хүбүүн Абзай Николаев уулзаһан байгаа юм гү, али хараһан байгаа юм гү, “баряанда абтаа һэн” гэжэ хүгшэн абадань хэлэһэн гэлсэдэг. Абынгаа дайнда мордоходо, Иван хүбүүн 7 наһатай, харин одхониинь 7 һаратай байгаа. Тиигэжэ айлай ехэ хүбүүн эжыгээ хайрлажа, ээм мүр дээрээ ехэхэн “ашаа тээгээ”. Би­шыхан Ваня үшөө өөрөө багахан аад, олон дүүнэрээ харалсаха, хүдөөгэй элдэб ажал барагдаха бэшэ, энэ тэрэ ажалда хамһалсадаг бэлэй.

Тэрэ үеэр 1935 ондо нютагай нүгөө талада аб­зай угай Илья Ханхабаевич, Матрёна Мороевна Ханхабаевтанай бүлэдэ Мария (нютагтаа Маруся) гэжэ басаганай түрэхэдэ, эжын туһамарша түрөө гэжэ баһал нэгэ ехэ хүхилдөөн болоо. Мару­ся басаган гэр бүлэдөө хоёр эгэшын, нэгэ ахын һүүлээр дүрбэдэхи үри юм, хожомынь үшөө нэгэ дүү басага дахуулһан.

Наһаараа дүтэрхы Иван Маруся хоёр сугтаа Долоо­гонын һургуулида һураа. Һургуулиин һүүлээр Иван хүбүүн жолоошоной мэр­гэжэлдэ һуража гараа. Ха­рин Мария һуралсал хэжэ шадаагүй, наһанайнгаа ехэнхи хубииень һаали- шанаар, үбһэшье сабшаа, тугалшанааршье гэхэ мэ­тын хамтын ажахын ажал хэжэ хүдэлөө бшуу.

Теэд һургуулиин һүүлээр залуушуул нэгэтэ бэшэ хүдөөгэй соёлой байшанда уулзадаг, ха­ралсадаг, тэрэ үедэ ёохор нааданда суглардаг һааб даа. Тиигэжэ 1958 ондо Иван хүбүүн сэрэгэй ал­банда ябажа ерэһэнэйнгээ удаа Марусятай үнөөхи зулуушуулай суглардаг газарта – ёохор наадан­да бүри дүтөөр танилсаа. Иван адуу мал үдхэдэг Ворошиловай колхозһоо, зүгөөр Маруся загаһа ба­ридаг “Красный рыбак” колхозһоо ерэдэг һааб даа. Эдэ хоёр залуушуул­най инаг дуранай охин­до абтажа, хуби заяагаа ниилүүлхэ тухайгаа гэр­тэхиндээ дуулгаа. 1959 оной январиин нэгэн­дэ айл бүлэ болохо гэжэ шиидэһэн байна. Тэрэ холын Совет үедэ олонхи зон ажалһаа һаатахагүйн тула, түрэ найр, гэрлэлгэ гэхэ мэтэ элдэб найр зу­гаануудаа ноябриин 7-до, шэнэ жэлдэ, ургаса хуря­алгын һүүлээр, үбһэнэй эхилээдүйдэ, майн һайндэрнүүдэй амаралтану­удай үе һамбаашалдаг байгаа. Тиигэжэ 1959 ондо Иван Маруся хоёр шэнэ жэлдэ гэрлэжэ, ноябриин долооной һайндэртэ буура һэнгэлдэр угта үшөө хоер: Александр Владимирович Валентина Александровна Андреевтэнэй, Цыбик Степанович Анна Марковна Камендановтанай, харин энэ һэнгэлдэр угай басаган Матрена Борисовна Ботоева хамнай угай Игнатий Ананьевич Гинеевтэ хадамда гаража, дүрбэн залуу айл бүлэнэр бии болоһон юм. Юундэ эдэ зониие бэшэлсэжэ дурдаба гээшэб гэжэ хүн асуужа болохо. Юуб гэхэдэ, нютагһаа холошог Долоогонын саана олти­рогто үбһэ ногооной һайн дээрэһээ бүхы хамтын ажахын (тэрэ үедэ совхо­зой) үнеэд тэндэ аминдаа бэлшэжэ, харин эдэ дээрэ нэрлэгдэгшэ басагадай Валя Маруся хоёр тэндэ һаалишадаар хүдэлдэг байгаа. Тэндэнь хоёр бай­ра баригданхай: нэгэн со­онь наһатай һаалишад, нүгөө гэртэнь залуу 12 һаалишад байрладаг бай­гаа. Залуухан сэбэр ба­сагадта нэгэ угай хоёр хүбүүд - Александр Иван хоёр һаалишад басагадта харгылдаг болоһон байгаа. Тэрэ дангина басагад хүндэмүүшэ ёһоор зөөхэй (саламат) шанаха, харин залуу трактористнуудые зөөхэйгөөрөө хүндэлжэ эдеэлүүлхэ болоходоо, Ма­русянь эшээд лэ, Валя нүхэр басагаяа түлхидэг байгаа. Мүнөөшье хүрэтэрөө Мару­ся “олон үгэ олзогүй” гэдэг­тэл, ехэ балай дуугараад орхихогүй зандаа.

Тиигэжэ эдэ хоёр хүдэр хүбүүд нэгэ жэлдэ айл бүлэ боложо түбхинэһэн гэжэ дээрэ бэшэһэндэ тайлбарил хэгдэбэ. Үхибүүдыншье дүтэрхы наһанай гэжэ тэмдэглэлтэй.

Гэрлэлгэ

1959 оной январиин нэгэндэ буура һэнгэлдэр угай 11 хурайхайнууд (сваты) морин эрдэниеэ унажа, абзай уг руу зорин ошожо, Иван хүбүүнэйнгээ Маруся басагые гэртээ абажа ерэхэдэнь, Сима Хордеевна (басаган обо­гынь Ботоева) эжынь, та­бан үринэртэеэ ба олон тоото айл нугын аха за­хатантаяа, түрэлхидтэеэ угтан абаа.

Иванай дүү хүбүүн Юрын хөөрөөнһөө: “ Би тиихэдэ 12 наһатай хүбүүн ябааб. Иванай Ма­риягаа асархаяа ошоһон хойно айлай аха захатан намда хэлээ агша һэн. “Ши мүнөөдэрһөө һайхан басагатай (хударынхяар ахайнгаа һамга иигээд хэ­лэдэг) болохошни, ахайш­ни һамга абахаа ошоо”, -гэжэ хэлээ. Нээрээшье, ерэхэдээ, сэбэрхэн басага дахуулаад ороо һэн. Тии­гэжэ бидэнэй һайхан баса­ган боложо, жаран жэлэй туршада мүнөө болотороо халуун сайтайгаар, урин дулаахан үгөөрөө угтаһан зандаа”

Тэрэ гэһээр Ераха­евтанай богоһо алхажа ороһоорнь, түхэреэн жа­ран жэл гүйсэбэ. Гэрэй эзэн боложо, гал гулам­тыень унтараангүй, угы­ень үргэлжэлүүлжэ, Ива­найнгаа олон дүүнэрыень харалсажа, хүл дээрэнь гаргалсаһан байна.

Үнэр баян гэр бүлэ

Эдэ хоёр залуушуул­най уурхайгаа заһажа, гэр бүлэ боложо түбхинэжэ, байра байдалаа зохёожо, хүл дээрээ гаража эхилээ. Аалихан үри хүүгэдшье һубаряа ааб даа. Гурбан хүдэр шамбай хүбүүдые, гурбан һайхан данги­на басагадые түрэжэ, хүлыень дүрөөдэ, гары­ень ганзагада хүргэжэ, хүнһөө дутуугүйгөөр хүмүүжүүлжэ, булты­ень һургуули һудар- тай болгоо. Эдэ зурга­ан үринэрынь булта нютагайнгаа хани нүхэр- тэйнүүд болонхой, эндээ, нютагтаа, түбхинэжэ, ажа­лаа үргэл-жэлүүлжэ, эжы абынгаа гуламта эрьежэ, орожо байдагууд.

Мүнөө Ерахаевтанай эбтэй эетэй бүлэдэ зурга­ан үхибүүдһээ 14 аша зэ­энэр, 23 гушанар бии. Ай­лай ехэ Саша хүбүүниинь мүнөө жэл 60, бага одхон хүбүүниинь 50 наһаяа гүйсэхэнь бшуу. Мүн өөһэдөө Иван Маруся хоёр 84, 85 наһанайнгаа үндэр дабаанай оройдо гараба гээшэ. Эдэ хоёрнай бага одхон хүбүүн Ильядаа ба Вероника бэридээ гур­бан зөөлэнөөр бэеэ үр гүүлжэ, дэлхэйн тон һайн һайханиие үзэжэ, баяртай ажаһууна.

Жаран жэлэй турша­да Ерахаевтан нютагтаа элдэб ажал хэжэ, Иван дүүнэрээшье үргэлсэжэ хамһалсахын хажуугаар, өөрынгөө гэр бүлэеэ тэжээхын тула Улаан-Үдэ хотын Элеватор талха таряашье шэрээ, трактористааршье, малшанаар­шье ба бэшэшье хүдөөгэй ажалда хүдэлөө. Ажалша бүлэ хаанашье, ямаршье ажалда хүдэлбэл, орол­досотойгоор, харюусалга­тайгаар, эжы абынгаа нэрэ нэрлүүлжэ, нютагайнгаа нэрэ дээшэнь үргэжэ ябаа гээшэ.

“Эжы аба хоёрнай бидэ олониие альган дээ­рээ үргөө, бидэнэй жар­гал- эжы абын буянһаа, үри хүүгэдтээ заабарияа, үреэл захяагаа хэлэһээр лэ, үшөө олон жэлдэ би­дэнээ баясуулһаар, ажа­на тэнюун ажаһуухань болтогой”, - гэжэ Илья хүбүүнтэнэй бүлэ хэлэнэ һэн.

Ерахаевтанай гэр бүлын архивһаа гэрэл зураг