Кабанскын аймагай Корсаково һууринһаа уг гарбалтай Иван Банаевич, Мария Ильинична Ерахаевтанай гэр бүлын хуби заяагаа ниилүүлһээрнь жаран һайхан жэл үнгэршэбэ.
Ородоор энэмнай бриллиантова түрэ гэдэг. Жаран жэлэй туршада сугтаа бриллиантова түрэ болотороо ажаһууха гээшэ тиимэшье бэлэн хэрэг бэшэ. Юрэдөө бриллиант гэһэн шулуумнай хатуу, сэнтэй шулуун һэн тула, мүн эдэ үнгэрһэн жэлнүүд соо энэ шулуун шэнги адли баһал ажабайдалай элдэб дабаануудые: уйдхар гашуудалые, зол жаргалыешье Ерахаевтан үзэжэ гараа бшуу.
Намтарһаа
1934 ондо Банай Платонович, Сима Хордеевна Ерахаевтанай гэр бүлэдэ буура һэнгэлдэр угые үргэлжэлүүлхэ Иван хүбүүн түрэжэ, саашадаа табан дүүнэрые дахуулба. Ваня хүбүүн бүри багаһаа ажалша, шуран, бэрхээр үндыгөө бшуу. Юуб гэхэдэ, абань Эсэгэ ороноо хамгаалгын дайнһаа бусаагүй. Банай Платонович Халхын-голдо дайлалдаа, 1942 ондо һураггүй үгы болоо гэһэн саарһан ерэһэн байгаа. Харин һүүлдэ нютагай хүбүүн Абзай Николаев уулзаһан байгаа юм гү, али хараһан байгаа юм гү, “баряанда абтаа һэн” гэжэ хүгшэн абадань хэлэһэн гэлсэдэг. Абынгаа дайнда мордоходо, Иван хүбүүн 7 наһатай, харин одхониинь 7 һаратай байгаа. Тиигэжэ айлай ехэ хүбүүн эжыгээ хайрлажа, ээм мүр дээрээ ехэхэн “ашаа тээгээ”. Бишыхан Ваня үшөө өөрөө багахан аад, олон дүүнэрээ харалсаха, хүдөөгэй элдэб ажал барагдаха бэшэ, энэ тэрэ ажалда хамһалсадаг бэлэй.
Тэрэ үеэр 1935 ондо нютагай нүгөө талада абзай угай Илья Ханхабаевич, Матрёна Мороевна Ханхабаевтанай бүлэдэ Мария (нютагтаа Маруся) гэжэ басаганай түрэхэдэ, эжын туһамарша түрөө гэжэ баһал нэгэ ехэ хүхилдөөн болоо. Маруся басаган гэр бүлэдөө хоёр эгэшын, нэгэ ахын һүүлээр дүрбэдэхи үри юм, хожомынь үшөө нэгэ дүү басага дахуулһан.
Наһаараа дүтэрхы Иван Маруся хоёр сугтаа Долоогонын һургуулида һураа. Һургуулиин һүүлээр Иван хүбүүн жолоошоной мэргэжэлдэ һуража гараа. Харин Мария һуралсал хэжэ шадаагүй, наһанайнгаа ехэнхи хубииень һаали- шанаар, үбһэшье сабшаа, тугалшанааршье гэхэ мэтын хамтын ажахын ажал хэжэ хүдэлөө бшуу.
Теэд һургуулиин һүүлээр залуушуул нэгэтэ бэшэ хүдөөгэй соёлой байшанда уулзадаг, харалсадаг, тэрэ үедэ ёохор нааданда суглардаг һааб даа. Тиигэжэ 1958 ондо Иван хүбүүн сэрэгэй албанда ябажа ерэһэнэйнгээ удаа Марусятай үнөөхи зулуушуулай суглардаг газарта – ёохор нааданда бүри дүтөөр танилсаа. Иван адуу мал үдхэдэг Ворошиловай колхозһоо, зүгөөр Маруся загаһа баридаг “Красный рыбак” колхозһоо ерэдэг һааб даа. Эдэ хоёр залуушуулнай инаг дуранай охиндо абтажа, хуби заяагаа ниилүүлхэ тухайгаа гэртэхиндээ дуулгаа. 1959 оной январиин нэгэндэ айл бүлэ болохо гэжэ шиидэһэн байна. Тэрэ холын Совет үедэ олонхи зон ажалһаа һаатахагүйн тула, түрэ найр, гэрлэлгэ гэхэ мэтэ элдэб найр зугаануудаа ноябриин 7-до, шэнэ жэлдэ, ургаса хуряалгын һүүлээр, үбһэнэй эхилээдүйдэ, майн һайндэрнүүдэй амаралтануудай үе һамбаашалдаг байгаа. Тиигэжэ 1959 ондо Иван Маруся хоёр шэнэ жэлдэ гэрлэжэ, ноябриин долооной һайндэртэ буура һэнгэлдэр угта үшөө хоер: Александр Владимирович Валентина Александровна Андреевтэнэй, Цыбик Степанович Анна Марковна Камендановтанай, харин энэ һэнгэлдэр угай басаган Матрена Борисовна Ботоева хамнай угай Игнатий Ананьевич Гинеевтэ хадамда гаража, дүрбэн залуу айл бүлэнэр бии болоһон юм. Юундэ эдэ зониие бэшэлсэжэ дурдаба гээшэб гэжэ хүн асуужа болохо. Юуб гэхэдэ, нютагһаа холошог Долоогонын саана олтирогто үбһэ ногооной һайн дээрэһээ бүхы хамтын ажахын (тэрэ үедэ совхозой) үнеэд тэндэ аминдаа бэлшэжэ, харин эдэ дээрэ нэрлэгдэгшэ басагадай Валя Маруся хоёр тэндэ һаалишадаар хүдэлдэг байгаа. Тэндэнь хоёр байра баригданхай: нэгэн соонь наһатай һаалишад, нүгөө гэртэнь залуу 12 һаалишад байрладаг байгаа. Залуухан сэбэр басагадта нэгэ угай хоёр хүбүүд - Александр Иван хоёр һаалишад басагадта харгылдаг болоһон байгаа. Тэрэ дангина басагад хүндэмүүшэ ёһоор зөөхэй (саламат) шанаха, харин залуу трактористнуудые зөөхэйгөөрөө хүндэлжэ эдеэлүүлхэ болоходоо, Марусянь эшээд лэ, Валя нүхэр басагаяа түлхидэг байгаа. Мүнөөшье хүрэтэрөө Маруся “олон үгэ олзогүй” гэдэгтэл, ехэ балай дуугараад орхихогүй зандаа.
Тиигэжэ эдэ хоёр хүдэр хүбүүд нэгэ жэлдэ айл бүлэ боложо түбхинэһэн гэжэ дээрэ бэшэһэндэ тайлбарил хэгдэбэ. Үхибүүдыншье дүтэрхы наһанай гэжэ тэмдэглэлтэй.
Гэрлэлгэ
1959 оной январиин нэгэндэ буура һэнгэлдэр угай 11 хурайхайнууд (сваты) морин эрдэниеэ унажа, абзай уг руу зорин ошожо, Иван хүбүүнэйнгээ Маруся басагые гэртээ абажа ерэхэдэнь, Сима Хордеевна (басаган обогынь Ботоева) эжынь, табан үринэртэеэ ба олон тоото айл нугын аха захатантаяа, түрэлхидтэеэ угтан абаа.
Иванай дүү хүбүүн Юрын хөөрөөнһөө: “ Би тиихэдэ 12 наһатай хүбүүн ябааб. Иванай Мариягаа асархаяа ошоһон хойно айлай аха захатан намда хэлээ агша һэн. “Ши мүнөөдэрһөө һайхан басагатай (хударынхяар ахайнгаа һамга иигээд хэлэдэг) болохошни, ахайшни һамга абахаа ошоо”, -гэжэ хэлээ. Нээрээшье, ерэхэдээ, сэбэрхэн басага дахуулаад ороо һэн. Тиигэжэ бидэнэй һайхан басаган боложо, жаран жэлэй туршада мүнөө болотороо халуун сайтайгаар, урин дулаахан үгөөрөө угтаһан зандаа”
Тэрэ гэһээр Ерахаевтанай богоһо алхажа ороһоорнь, түхэреэн жаран жэл гүйсэбэ. Гэрэй эзэн боложо, гал гуламтыень унтараангүй, угыень үргэлжэлүүлжэ, Иванайнгаа олон дүүнэрыень харалсажа, хүл дээрэнь гаргалсаһан байна.
Үнэр баян гэр бүлэ
Эдэ хоёр залуушуулнай уурхайгаа заһажа, гэр бүлэ боложо түбхинэжэ, байра байдалаа зохёожо, хүл дээрээ гаража эхилээ. Аалихан үри хүүгэдшье һубаряа ааб даа. Гурбан хүдэр шамбай хүбүүдые, гурбан һайхан дангина басагадые түрэжэ, хүлыень дүрөөдэ, гарыень ганзагада хүргэжэ, хүнһөө дутуугүйгөөр хүмүүжүүлжэ, бултыень һургуули һудар- тай болгоо. Эдэ зургаан үринэрынь булта нютагайнгаа хани нүхэр- тэйнүүд болонхой, эндээ, нютагтаа, түбхинэжэ, ажалаа үргэл-жэлүүлжэ, эжы абынгаа гуламта эрьежэ, орожо байдагууд.
Мүнөө Ерахаевтанай эбтэй эетэй бүлэдэ зургаан үхибүүдһээ 14 аша зээнэр, 23 гушанар бии. Айлай ехэ Саша хүбүүниинь мүнөө жэл 60, бага одхон хүбүүниинь 50 наһаяа гүйсэхэнь бшуу. Мүн өөһэдөө Иван Маруся хоёр 84, 85 наһанайнгаа үндэр дабаанай оройдо гараба гээшэ. Эдэ хоёрнай бага одхон хүбүүн Ильядаа ба Вероника бэридээ гурбан зөөлэнөөр бэеэ үр гүүлжэ, дэлхэйн тон һайн һайханиие үзэжэ, баяртай ажаһууна.
Жаран жэлэй туршада Ерахаевтан нютагтаа элдэб ажал хэжэ, Иван дүүнэрээшье үргэлсэжэ хамһалсахын хажуугаар, өөрынгөө гэр бүлэеэ тэжээхын тула Улаан-Үдэ хотын Элеватор талха таряашье шэрээ, трактористааршье, малшанааршье ба бэшэшье хүдөөгэй ажалда хүдэлөө. Ажалша бүлэ хаанашье, ямаршье ажалда хүдэлбэл, оролдосотойгоор, харюусалгатайгаар, эжы абынгаа нэрэ нэрлүүлжэ, нютагайнгаа нэрэ дээшэнь үргэжэ ябаа гээшэ.
“Эжы аба хоёрнай бидэ олониие альган дээрээ үргөө, бидэнэй жаргал- эжы абын буянһаа, үри хүүгэдтээ заабарияа, үреэл захяагаа хэлэһээр лэ, үшөө олон жэлдэ бидэнээ баясуулһаар, ажана тэнюун ажаһуухань болтогой”, - гэжэ Илья хүбүүнтэнэй бүлэ хэлэнэ һэн.
Ерахаевтанай гэр бүлын архивһаа гэрэл зураг