​​Буряад хүнэй юртэмсэ

Мартын 22-то Арадай уран бэлигэй уласай түбтэ «Буряад хүнэй юртэмсэ» нэрэтэй наадан үнгэргэгдэжэ, ээлжээтэ түсэл бэелүүлэгдэбэ.

Багшанарай колледжын оюутадай арадай аман зохёолой «Уянга бүлгэм, Зүүн Сибириин гүрэнэй соёлой дээдэ һургуулиин оюутадай арадай аман зохёолой «Yльгэр» бүлгэм хабаадаа.

Энэ түбэй арадай аман зохёолой «Наран-Гоохон» бүлгэм «Шүлэн» гэжэ ёһо заншал харуулаа. Хүтэлбэрилэгшэнь Мария Ербахаева тус ёһо заншалые иигэжэ тайлбарилна:

“Эхирид-Булагадай аймагай Шихей һууринай буряадуудай үхибүүнэй тоонто арюулха, нэрэ үгэхэ болон үлгыдэ оруулха ёһо гуримууд найруулан харуулагдаба гээшэ. Тэндэхи зон эдэ заншалнуудые “Шүлэн” гэжэ нэрлэдэг юм.

Харин үхибүүнэй хойтые туулмаг соо хээд, тусхай ёһо гуримаар газарта булахые “тоонто мантаха” гээд хэлэдэг. Юһэн һара соо үхибүүнэй гэр болоһон хойтые газарта булахадаа, һүр һүлдынь энэ дэлхэй дээрэ мүндэлжэ, элинсэг хулинсаг эсэгэнэрэйнгээ газартай холбоотой болоһыень гэршэлнэ. Тоонто мантахадаа, ада шүдхэрһөө зайсуулхын тулада, хоёр хуһан шэртэнхэй хэрээһэлээд хэдэг. Тиигээд сог хэгдэхэ: дүлэ татажа, муу юумэ саашалуулха. Орооһондол адли олон болог гээд - орооһо, мүнгэндэл мүнхэ, баян болог гээд, мүнгэ табидаг. Хуһан модондол намаалжа ябаг гээд - хуһан шэртэнхэй, муу юумэнэй ойронь орохогүйн тулада хадхуур ногоо хэдэг. Хатуу шанга үхибүүн байгуужаг гээд, архи турьядаг юмэл даа.

Yхибүү үлгыдэ оруулха гээшэ баһал өөрын ехэ удха шанартай. Нарай үхибүүн эхынгээ умайһаа гаража, юһэн һарада ажамидарһан хойто-гэрһээ һалажа, үендөө хүрэтэрөө байрлаха үлгы-гэртэй болобо гээшэ.

Иигэжэ баруун буряадуудай энэ һайхан заншал һэргээжэ, илангаяа эндэ сугларһан тайзан дээрэ залуушуулда харуулжа байхадаа, ехэ туһатай, хэрэгтэй ажал хэнэл даа. Юундэб гэхэдэ, хамаг юумэн өөрын удхатай ха юм. Эхэ хүн гээшэ үхибүүнэйнгээ умай соонь мүндэлхэһөө эхилээд лэ, алтан дэлхэй дээрэ түрэтэрнь, саашадаа ажабайдалай үргэн замда гаратарнь энэ нангин уялгаяа жэншэдгүй дүүргэхэ ёһотой. Харин мүнөөнэй эхэнэрнүүд, илангаяа залуушуул бии болоо хадаа, болоо, түрөө хадаа, түрөө гэһэн шэнги, хамаагүй ябанабди. Энэ ёһо заншал хараад байхада, олон юумэ ойлгохоор.

Арадай уран бэлигэй уласай түбэй хүдэлмэрилэгшэ, буряад аман зохёолой таһагай ахамад мэргэжэлтэн Дарима Дашиевагай мэдээсэһээр, энэ наадан хадаа түбэй ехэхэн түсэл болоно. 2018 ондо редактор Баирма Цыденова «Буряад хүнэй юртэмсэ: нялха нарай үеын ёһо гуримууд» гэһэн ном согсоборилжо гаргаа һэн. Ород, Хитад, Монгол гүрэнүүдтэ ажаһуудаг буряадуудай нарай үедэ хабаатай ёһо заншалнуудай хори гаран зүжэглэмэл найруулганууд эрдэмтэ тайлбаринуудтайгаар энэ номдо оруулагданхай.

Энэ ном олондо һайшаагдаа. 2018 ондо «Алтарганада» лауреадай нэрэ зэргэдэ хүртөө болон «Буряад Уласай номой дугыланда» буряад хэлэн дээрэ эрхим ном гэжэ тодороо юм. Һонирхоһон зондо һануулая: уласаймнай номой сангуудта 500 хэһэгынь тараагданхай.

“Мүнөө манай түб хоёрдохи шатын ажал ябуулжа эхилбэ. Тус номдо ороһон ёһо заншалнуудые тайзан дээрэ табиха, фильм буулгажа, интернедтэ тараажа, олон зондо харуулха гэжэ хараалаад, энэ наада - түрүүшын фестиваль эмхидхэбэбди. Тиин жэлэй туршада энэ ажалнай үргэлжэлүүлэгдэхэ», - гэжэ Дарима Дашиева хэлээ.

Анна Огороднигой гэрэл зурагууд