632
Дэлхэйн хоёрдохи дайн хадаа эгээл ехэ шуһа адхалгатай, эблэршэгүй шэнжэтэй, гам хайрагүй шанартай байһанаараа хүн түрэлтэнэй түүхэдэ онсо һуури эзэлнэ гэжэ эндэ нэн түрүүн тэмдэглэхэ шухала.
Худхаляата байдал
Тиихэдээ энэ дайнай хайшаагаар дүүрэһэниинь хэдэн яашье һэжэглэшэгүй баримтануудһаа дулдыдан харагдана. Хэрбээ Советскэ Союзай үгы байгаа һаань, фашизм заабол илажа магад байгаа. Баруун Европын бибди гэһэн гүрэнүүдые бэлэхэнээр, наадажа шахуу эзэмдээд байгаа. Гансал Великобритани үлэнхэй һэн. Харин Испани Итали хоёр өөһэдөө фашизмын үзэл сурталда шүтэдэг байгаа гэе.
Хойто Африкада болон Азиин зарим хубинуудта һанаархажа захалаад байтараа, Гитлер шунахай харасаяа манай орон руу шэглүүлээ. Тиигэжэ түрүүшынгээ бэлэхэн илалтануудта һогтошоһон фашистнууд анха түрүүн Москва шадар шангахан сохилто абажа, дайнай эсэс эли боложо захалаа бэлэй.
Коммунизмын хараа бодол фашизмынхидэ орходоо, гол түлэб хүнэй аша туһада хандуулагдадаг байһаниинь Советскэ Союзай Улаан Сэрэгэй ехээр булюу боложо эхилһэндэ сэхэ нүлөөлөө бшуу. Тиигэжэ 1945 оной май соо арсашагүй Агуу Илалта туйлагдажа, энээндэ гол үүргэ дүүргэһэн Советскэ Союзай бодото габьяае ехэшэгшье, багашагшье хубитаяа оруулһан гүрэнүүд одоол жэншэдгүй мэдэрһэн мэтэ байгаа.
Харин дайнай хуби заяанай гол түлэб шиидхэгдэшэһэн хойнонь Америкын Холбоото Штадуудай болон Великобританиин дайнда оролсожо, сэрэгшэдэймнай гээлтэ халта бага болгоо. Тиигэхынь лэ тулада тэдэнэй хоёрдохи фронт нээхыень СССР-эй ноёд баадхаһан байгаал ха. Гадна союзнигуудай энээниие үйлэдэлгэ бодото дээрээ хэхыень гол түлэб дайнай һүүлээрхи халбаашхаһаа горитой хүсөөгтэ хүртэхэ гэһэн һанамжань эндэ түрүүшын һуурида гараһан байна. Энэ жэншэдгүй… Тиигээд Баруун фронт дээрэ американцууд болон тэрэнэй тала баримталагшадай мэнэ-мэнэ далай руу сүм хаюулхаяа байхада, оронойнгоо баруун хубиие сүлөөлхэ гол зорилготой «Цитадель» гэһэн сэрэгэйнгээ добтолгые сагһаа урид совет сэрэг эхилжэ, союзнигуудаа абаржа гараа һэн гэжэ баруун гүрэнүүд мартаһан хэбэр үзүүлнэ, Дэлхэйн хоёрдохи дайнда Илалтые шиидхэхые ёһоор асарагшад болохоёо һүүлэй үедэ ходо эрмэлзэдэг болонтоно. Зүгөөр яаба хээбэшье Эльбэ дээрэ болоһон уулзалгын удха шанарые манай зүгһөө халташье бага болгожо болохогүй юм бэзэ.
Тиигэжэ энэ гажа буруу бодомжодоо түшэглэжэ, энэ шуһата дайнай дүн гээшые хубилгаха һэдэлгэнүүд гансал гайхал түрүүлэн, нэгэ хэды болоод лэ хэгдэнэ. Тиигэжэ манай олон яһата арадуудай гушаад сая эрхэтэнээ гансашье дайнай талмай дээрэ бэшэ, мүн фронтын хоёр хажуугай ара талада уналгаар туйлагдаһан Илалтыемнай шоройтой худхаха зорилготой. Иимэ убайгүй байлгань эрхэ бэшэ гансал гайхал бэшэ, харин дураяа гуталга шэрээхэл ёһоороо шэрээнэ. Тиихэлээрээ Баруун Украина, Баруун Белорусси, Пруссиин зүүн-хойто зүгые мүнөөнэй Калининград (анхан Кенигсберг) хототойгоор, Карельскэ перешеек, Сахалинай урда хажуу, Курилай бага аралнуудые болоод хоёр томо аралыень гэхэ мэтын нютагуудые һөөргэнь, хуушан эзэдтэнь үгтэхэ ёһотой гэхэ һанаатай байна.
Гадна Баруун Европодо баһал горитой хубилалтанууд болохо хараатай. Бэшэшье түбинүүдтэ ехэ, бага тон иимэ хүдэлөөнүүд захалха зэргэтэй. Нэгэ үгөөр хэлэхэдэ, үни тогтонижоод байһан бүгэдэ дэлхэй дээрэ ехэхэн худхаляатай байдал тохёолдожо магад.
Дээрээ ахагүй, дороо дүүгүй болоһон Дональд Трампын ударидадаг США-гай правительство иимэ худхаляа шадаал һаа, тон ехээр үүдхэхэ гэжэ булайгаар эрмэлзэнэ гэжэ харахаар. Булангиртай уһан соо хүсэ ехэтэйнь нилээн горитой загаһа барижа абаха гэһэн бодомжые тэдэнэр хэрэглэхэеэ һэдэнэ ха юм.
Үбгэ эсэгэнэрэймнай үнэтэ Илалта
Теэд манай гүрэн түрын хүтэлбэрилэгшэдэй ехэ шууяагүйгөөр, даамгайгаар Россигаа хамгаалха талаар хэжэ байһан хэмжээ ябуулганууд энэ хии хооһон шууяанһаа долоо дахин ехэ үрэтэй байха хаяа!
Мүнөөшье азиадай мэхэ гаргажа, Японой премьер-министрынь бидэнэртэ талархалтай мэтэ, харин гадаадынь хэрэгүүдэй министр хуушан хэбээрээ Курилай аралнуудыемнай эриһэн зандаа, лаб үгэһэн хойнотнойл эбэй хэлсээ бодото дээрээ баталхадаа болохобди гэһэншүүгээр нялтагашана.
Юрэнхылэгшэ Владимир Путинай бүри һаяын Федеральна Суглаанда хэһэн хандалгынь һүүлдэ дэлхэйн политическэ талмай дээрэ энэнь бодото дээрээ юун гэһэн удхатай юм ааб гэһэн бодомжотой забһарлалшуу оршон тогтоод байһан мэтэ болоод байна. Гол түлэб Путинай хэлэһэн хоёр юумэн тэдэнэрэй тон горитой һанаае зобооно гээшэ ха. Путинай үгэнүүдые ойлгоошогүй болоно.
Баруун Европодо дүтын болон дунда зэргын зайда хэрэглэгдэхэ ядерна зэбсэг американцуудай тодхобол, ородоор хэлэхэдэ, «подхрюкование» хэһэн болоод, шиидхэбэриин абтаһан газар руунь манай гол харюу шэглүүлэгдэһэн байха гэжэ хэлэһэниинь бултанай һанаае зобооно.
Путинай нёдондоной мэдүүлгэ соо бултанда заабол дуулдамаар соносхон гэршэлһэн манай зэбсэгжэлые ехээр тоогоогүй байһан аад, байгша ондо түрүүн хэлэһэнээ бүри батадхагдахадань, Баруун Европодо болон Америкэдэ бүри бодомжотойгоор эдэ бүгэдые соносон абажа, хэблэлнүүдтэ дайнай дүнгүүдые хубилгая гэжэ уряалхынгаа урда тээ һайнаар бодожо үзэхэ баатай болохо байһаниинь эли. Гэбэшье эндэ тэмдэглэхэдэ, Россиин бүхы эрхэтэдшье энэ талаар намһаа саагуур, наранһаа наагуур гээд һуужа үгэхэгүйл даа.
Гажа буруу үзэл бодол олоной дунда тараагдана
Мүн һургуулинуудта хаа-яашье һаань, үнгэрһэн шуһата дайнда, тэрэнэй бодото дүнгүүдтэ залуу үетэнэй онсо анхарал хандуулжа, энэ талаар дэлхэй дээрэ юунэй боложо байһаниие тоб гэмэ ойлгосотойгоор ургажа ябаһан улаан бургааһадтаа ойлгуулжа байха ёһотойбди. Юуб гэхэдэ, дүтын ерээдүйдэ энэ талаар зэргэлэн бодожо, дайнай дүнгүүдые хазагайруулгада эсэргүүсэн тэмсэхэ зомнай эдэнэр лэ болохо ха юм.
Мүн мүнөө хүсэн түгэлдэр байһан юрын зондошье энэ талаар ямар нэгэ аргаар ойлгуулжал байха шухала гэжэ һанагдана. Юундэб гэхэдэ, минии тодо һанамжаар, наһаяа хүсэһэншье зоноймнай диилэнхи олониинь эдэ мэтын тон өөрынь ажабайдалда балай шухала бэшээр харагдаһан асуудалнуудта багаханшье анхарал хандуулдаггүй, эдээгээр огтолон һонирходоггүй боложо байнхай гэжэ адаглахаар байдаг.
Гадна манай ниигэм соо гол түлэб интернедэй эльбэ жадхата нүлөөн доро гажа буруу үзэл бодол баримталдаг, заншалта теле-харалга, радио-шагналга болон хэблэл гээшые огто тоохоёо болёод, тад ондоо һанамжада шүтэдэг зон бороогой һүүлдэ һархяагуудай ботижон олошорһон мэтээр үдэдэг болоод байна ха юм.
Тэдэнэр интернедэйнгээ муу үзэлтэй зониие шагнахынь шагнаад, миин һуунагүй, харин ниитэ олон зондо, илангаяа зэбүүрхэл түрүүлмэ хэлбэринь хадаа - залуу үетэндөө худал хуурмаг юумэ дуулгажа тараана бшуу. Тиигэхэ зуураа манай Юрэнхылэгшэ дай заабол үүсхэхэбди гэжэ хэлэнэ гэхыень өөрынгөө дала хүрэһэн нүхэрһөө дуулаад, одоол толгоймни үһэн үрзыгөө һэн даа.
Эндэ юун гэжэ хэлэхэеэ һананабши гэхэдэ, иимэрхүү ябуулгануудые балай тоонгүй байха аргамнай һалантаа. Совет пропагандын нүлөө ехэтэй идхаан доро дала хүрэһэн тэнэг амитанай дээрэ дурдагшыемни одоо хэлэжэ байхадань, минии иимэ тобшолол гаргаһамни угаа ойлгосотой болоно бэшэ гү?
Түлбэригүйгөөр «амаяашье» нээдэггүй, ёстой үнэн зүбые харуулан бэшэдэг, үнэн зүбые угаа эдэбхитэйгээр хамгаалан байдаг хэблэл гээшын мүнөө үгы шахуу болоошье һаань, үшөөл бии байһан зариманиинь энэ интернедэй муу муухай һургаалда харша болгон, бодото байдалаа тон зүбөөр харуулхые оролдодог, бүри ямар нэгэ интернедэй онсо муухай постуладыень буруушаан бэшэдэг, хэлэдэг, харуулдаг болоо һаань, айхабтар һайн байгаал даа. Юуб гэхэдэ, урдань энэ тэрэ гүрэнэй бүридэлдэ ородог байһыень ородууд Дэлхэйн хоёрдохи дайнай һүүлээр хам булимтаран абажархёо гэжэ тэрэл интернедэй аккомпанемент доро мэдүүлхэ ухаагаа төөриһэн барманууд али олон манайшье ниигэмдэ тушаалдажа болохол.
Харин Дэлхэйн хоёрдохи дайнай үрэ дүнгүүд гол түлэб Агуу Илалтые лаб туйлалгада хабаатай гурбахан гүрэнэй толгойлогшодой Иосиф Сталин, Франклин Рузвельт болон Уинстон Черчилль гэгшэдэй хабаадалгатайгаар 1945 ондо Ялтада үнгэрһэн конференци дээрэ дайнай һүүлэй газар дэлхэйн ямар хэлбэритэй сохом байха байһанииень эбэй ёһоор юрэнхыдэнь баталаа һэн бшуу.
Үймөө үүсхэгшэд хэд бэ?
Гадна Потстамда болоһон бүри үргэн конференциин үедэ тус асуудал бүри батадхагдажа, фашис этэгээдүүд болохо зониие уласхоорондын сүүдээр лаб хэһээхэ гэһэн хүн түрэлтэнэй түүхэдэ урдань оройдоо үзэгдөө, дуулдаагүй шиидхэбэри абтаа һэн. Энэ шиидхэбэриин ашаар дэлхэйн гүрэнүүдэй хамтын үүсхэлээр манай бүмбэрсэгтэ тогтоогдоһон гол хуули болон ёһонуудые дан бүдүүлигээр хазагайруулһан зарим нохосуудые хэһээжэшье болохо байна гэжэ бодотоор харуулжа шадаа һэн.
Удаань Нэгэдэмэл Нацинуудай Лигэ бии болгогдожо, Дэлхэйн хоёрдохи дайнай бодото дүнгүүд дүүргэгдэхэ ёһотой гэжэ удаа дараалан хэлсэгдэдэг, баталагдадаг байгаа гэжэ һайн мэдэнэбди. Иимэ байлгань нэн түрүүн США-да юундэ иитэрээ һаалта болоноб? Эндэ нэгэл булай шухала шалтагаан бии.
1930-аад онуудта бүхы үйлэдбэринь аймшагтай гүнзэгы уналгада ороод байһанаа, фашизмын үүсхэһэн дайнай ашаар тэрээнһээ бата бэхеэр США гаража шадаа һэн. Тиихэдээ США-гай тэһэ баян зон фашис Германида мүнгэеэ ехээр оруулжа, Нэгэдэхи дэлхэйн дайнда диилдээд, бүхы талаараа гүнзэгы уналгада ороод байхадань, экономикыень бодхоолсоһон, илангаяа зэбсэгжэлэйнь талаар угаа ехэ туһа хүргэһэн байна бшуу.
Тиигэжэ Дэлхэйн нэгэдэхи дайнда абаһан сохилтонуудһаа яһала түргэнөөр һэргэн бодожо, дахинаа дайнай ашаар Германияа үргэхэ арга боломжо олоо ха юм! Тиигэжэ Германиин экономико бүхы Европо соо түрүү зэргэнүүдэй нэгэндэ гаража шадаа һэн бшуу. Тиигэжэ 1941 он болотор сэрэгээ һэргээн бодхоожо, түгэс зэбсэглэлтэй болгожо шадаа.
Дайнай һүүлээрхи хугасаа соо Америкэ гүрэнэйнгөө аша туһада бэшэ, харин үсөөн тоото баяшуулайнгаа аша туһада ехэнхи олзоёо хэрэглэдэг байгаа гэе. Гадна баямди гээд лэ сэрэгтээ ходо тон ехэ мүнгэ гаргашалдагынь энээндэ горитойгоор нүлөөлөө хаш гэжэ һанагшаб даа. Тиигэжэ Америкын Холбоото Штадуудай гүрэнэй үри юһэн триллионһоо үлүү болонхой гэжэ тиимэ хурсаар, олоной хараадаа абамаар хэлэхэ ба дурдахагүй байдаг. Теэд үри гээшэ хэзээдэшье үри зандаа үлэдэг бшуу.
Мүнөө дээрээ энэ үри тухайнь балай хэлэнгүй байхадаа, бүмбэрсэг дэлхэйн эгээл шадалтай, баян гүрэн хадань тиигэнэ гү гэжэ һанадагби. Харин нарин бодомжогүйгөөр зөөриеэ гаргашалган гээшэ заал һаа панхарууталга асардаг ха юм. Тиимэһээ агуу Вангелия Димитровагай болон бүри һаядаа иранец мэдэлшэнэй дуулгаһаар, Америкын эсэслэн уналга бүри дүтэхэнэ хүлеэнэ гэжэ хэлэһэниинь зүйтэйшье байжа магад бэшэ гү?
Тиимэһээ Америкын Холбоото Штадууд юрын велосипед шэнээр ухаалан зохёожо байнгүйгөөр, тэрэ гушан онуудай һүүл багаар, дүшөөд онуудай эхин багайнгаа арга хэрэглэхэ гэжэ иитэрээ оролдоно бэшэ гү? Тиигэжэл дэлхэйн элдэб углуунуудта ямар нэгэ һула газар олоод лэ, тэндээ үймөө үүсхэнэ хаяа гэжэ бодохоор лэ байдаг ха юм.
Афганистанда талибуудые, Сиридэ ИГИЛ мэтын террорис нэгэдэлнүүдые гэхэһээ эхилээд, булай эдэбхитэйгээр эмхидхэн байгуулна, мүнгэ тангаар, элдэб зэбсэгжэлээр тон ехээр хангана. Зүгөөр эдэ бүгэдэнь фашис Германида мүнөө дээрээ хүрөөгүйнь болоо юм гү даа?!
Ливи, Афганистан, Ирак, Сири, Иордани гээд олон газарта бага, ехэнүүд хёмороонуудай эхиндэ заал һаа США зэмэтэй байдаг бэшэ гү? Тиихэдээ заал һаа Россиин хамаатай гү, али һайн харилсаатай гүрэнүүдыень шэлэдэг байха юм. Һүүлэй үедэ иимэ туршалгаяа Венесуэлэдэ хэхэ һэдэлгэ хэжэ байна хаяа. Тиихэдээ Юрэнхылэгшэ Путинай һая хэлэһэнһээ уламжалан, хэр энэшье гүрэндэ хархис хирээнүүдээ эльгээжэрхихэ хаб даа? Һэжэглэмээр лэ байна…
Тиигэжэ Дэлхэйн шуһата хоёрдохи дайнай дүнгүүдые шэнээр сэгнэхынгээ хажуугаар бүмбэрсэг дэлхэй дээрээ хэнһээшье айдаггүй ори ганса гүрэмди гэжэ баталхын тулада Трампын захалһан үйлэ хэрэг ехэдээл һаа, ядерна дайнай түймэр жэншэдгүй носоожол шадаха. Үгы һаа, һаяынгаа бодото хүсэ алдажа байһан арсаланай хии хооһоор, хэнииешье айлгахагүй эрхирээн болоод лэ, буурантаха жэшээтэй бэшэ гү даа? Гэбэшье һэримжэтэй байха шухала. США хадаа үшөөл хүсэн түгэлдэр зандаа ха юм.
Тиигэбэ яабашье Вангелия Димитровагайшье, иранец мэдэлшэнэйшье зүб хэлэһээр, дүтын ойро зуурын хугасаа соо Россидал угаа хүсэн түгэлдэр гүрэн бии болохогүй туйлтай байна гэһэн һанамжань бодото дээрээ бэелшоо гээшэ һаань, Дэлхэйн хоёрдохи дайнай дүнгүүдэй хэзээдэшье лаб хубилгагдашагүй байха байһаниинь эли аабза.
Цыдып Цырендоржиев
